Province Noord-Holland

Bron: Toolkit voor gemeenten - Provincie Noord-Holland

In het evaluatierapport wordt teruggeblikt op het Formule 1 evenement 2021. Voor deze terugblik zijn alle samenwerkingspartners geïnterviewd. Overheden, veiligheidsdiensten en organistoren die betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en uitvoering zijn bevraagd over hun ervaringen.  De genoemde lessen en aanbevelingen voor volgende edities zijn niet alleen bedoeld voor de gemeente Zandvoort. Wat hoofdzakelijk uit de evaluatie naar voren komt is dat er voor een succesvol, veilig en bereikbaar evenement van deze omvang samenwerking nodig is tussen een veelheid aan partijen en dat zij allen een gezamenlijk doel onderschrijven. In dit geval was dit om het evenement vanuit de belangrijkste bestuurlijke normen (veiligheid, gezondheid, duurzame mobiliteit) goed te laten verlopen

Ook zijn er 3 hoofdaanbevelingen gedaan:

1. Samenwerking
Blijf samenwerken op basis van professioneel werken en bestuurlijk commitment. Blijf elkaar opzoeken en blijf elkaar vinden. Draag de samenwerking en de behaalde resultaten individueel en samen uit. Voor de gemeenten geldt dat specifiek voor de resultaten op het meest spannende en meest besproken thema van de duurzame mobiliteit.

2. Benut facts & figures
Bij dit evenement met deze impact en deze bestuurlijke samenwerking is het buitengewoon belangrijk dat de resultaten en opbrengsten objectief worden vastgesteld. Wij doelen niet op financieel-economische gegevens, maar op alle andere gegevens die over bestuurlijk relevante aspecten van het evenement worden opgehaald en beschikbaar zijn. 

3. Organische groei van de samenwerking
Laat de gekozen samenwerking vooral organisch groeien. De ambities van de Gemeente Zandvoort, DGP en Zandvoort Beyond mogen groot zijn, wij verwachten niet dat het áándringen op meer regiodraagvlak, maar dat de werkelijk en gezamenlijk bereikte resultaten van de samenwerking het regiodraagvlak zullen kunnen bevorderen.

Uit analyse blijkt dat PAK (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) en metalen in het neergedaalde stof voor een aanzienlijk deel afkomstig zijn van verschillende processen voor de staalproductie. Ook komen ze van op- en overslag van materialen op het terrein van Tata Steel, die worden gebruikt bij de staalproductie. Deze analyses geven niet genoeg informatie over de precieze bijdragen van deze en andere bronnen aan de PAK en metalen in de stofdeeltjes.

Ook blijkt uit berekeningen met een verspreidingsmodel dat de gemeten en berekende bijdrage door Tata Steel aan de hoeveelheid fijnstof in de leefomgeving goed met elkaar overeenkomen. Maar de gemeten hoeveelheden metalen en PAK zijn (veel) hoger dan was verwacht op basis van berekeningen met data van de milieujaarverslagen, respectievelijk de Emissieregistratie. Deze gegevens over de uitstoot lijken niet volledig te zijn aangeleverd. Om hier goed inzicht in te krijgen beveelt het RIVM aan om de informatie over de uitstoot van bronnen op het terrein van Tata Steel te verbeteren en deze op een transparante manier te ontsluiten.

Ten slotte blijkt van de PAK en metalen in het fijnstof, gemeten in de IJmond, dat een aanzienlijk deel afkomstig is van activiteiten op het terrein van Tata Steel. Dit volgt uit een analyse van de samenstelling van het fijnstof. Fijnstof is een mengsel van meerdere stoffen. Bronnen stoten deze stoffen in verschillende verhoudingen uit. Aan de hand van de verschillende verhoudingen kon het RIVM twee categorieën van bronnen relateren aan het terrein van Tata Steel.

Bij de realisatie van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) is het onderling verbinden van natuurgebieden een belangrijk onderdeel. Geïsoleerd gelegen gebieden bieden dierpopulaties minder overlevingskansen. Het ‘ontsnipperen’ van verkeerswegen is op veel plekken een vereiste om de verbindingen tussen natuurgebieden te realiseren.
Onderzoekers constateren dat er 68 faunaknelpunten in het provinciale wegennet van Noord-Holland zijn aan te wijzen waar ontsnipperende maatregelen voor een of meer onderzoeksoorten direct de levensvatbaarheid van populaties significant kan verbeteren en/of een hotspot van faunaslachtoffers door aanrijdingen kan wegnemen. Voor het oplossen van de faunaknelpunten zijn naar verwachting circa 1.763 faunapassages nodig, gemiddeld 26 per faunaknelpunt. Hierbij is rekening gehouden met al gerealiseerde faunapassages en dat sommige soorten van dezelfde faunapassages gebruik kunnen maken. Gemiddeld zijn er twee typen faunapassages nodig, maar dit kan oplopen tot vijf typen. 

Onderzoek: PNH sector Onderzoek en Informatie

Auteur: Nils Klopper (BEL/OI)

Datum: 17-11-2021

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Opdrachtnemer: sector Onderzoek & Informatie, provincie Noord-Holland

Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

Auteurs: dhr. M.A. van Beesten, E.L.M. Elferink CPsA (interne audit/Provincie Noord-Holland)

De bevindingen van dit rapport zijn gebaseerd op een documentstudie (beleidskaders en –regels over de aanpak van ondermijning, integriteit, toepassing van de Wet Bibob, meerjarig programmaplan Weerbaarheid). Een vragenlijst die per mail is uitgezet onder medewerkers bij de provincies die zich bezig houden met ondermijning en de Wet Bibob. Alle provincie hebben hieraan hun medewerking verleend en de ingevulde vragenlijsten retour gestuurd. Daarnaast zijn verdiepende interviews gehouden en is een bijeenkomst georganiseerd rondom dit thema.

opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

auteur: sector Regionale Economie en Erfgoed (Provincie Noord-Holland)

opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

auteur: Sector Regionale Economie en Erfgoed (Provincie Noord-Holland)

opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

auteur: sector Regionale Economie en Erfgoed (Provincie Noord-Holland)

opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

auteur: Eenheid screening en bewakingsaanpak (Provincie Noord-Holland)

De Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (hierna: wet Bibob) is in het leven geroepen om criminaliteit bestuurlijk aan te pakken. Met deze wet kunnen niet alleen (bijzondere) opsporingsdiensten strafbare feiten aanpakken, maar krijgen ook andere bestuursorganen de mogelijkheid om georganiseerde criminaliteit bestuurlijk aan te pakken. Organisaties en bedrijven kunnen subsidies, vergunningen en overheidsopdrachten (aanbestedingen) en vastgoedtransacties gebruiken om illegale praktijken te ontplooien. Met de wet Bibob kan een bestuursorgaan de achtergrond van een bedrijf of persoon onderzoeken in het geval reguliere regelgeving en instrumenten onvoldoende aanknopingspunten bieden om op te treden tegen een rechtspersoon.

opdrachtgever: Provincie Noord-Holland i.s.m. Universiteit Utrecht

Auteurs: Martijn Koster, Olga Verschuren (Universiteit Utrecht), Restlan Aykaç (Provincie Noord-Holland)

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteurs: M.C.J. den Hoedt, K. Schofaerts (Ipso Facto Beleidsonderzoek) 

opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

auteur: Bureau Bartels B.V.

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteur: Antea Group

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteurs: T. Sweerts, J. Hullegie, T. Brekelmans (Antea Group)

Opdrachtgever: samenwerking tussen provincie Noord-Holland en Hardt hyperloop

Projectteam: Mars Geuze, Inge Beerlage, Jurany Ramirez Gallego, Stefan Marges (Hardt Hyperloop)

Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

Auteur: sector Mobiliteit (provincie Noord-Holland)

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Auteur: Hans Vermij (Royal Haskoning DHV)

Opdrachtgever: ANWB

Opdrachtnemer: VIA Traffic Solution Software

Opdrachtgever: ministerie van I&W

Opdrachtnemer: OV ombudsman

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Auteur: provincie Noord-Holland

In de Regionale Energiestrategieën wordt per deelregio gekeken waar meer wind- en zonne-energie kan worden geproduceerd in het licht van de landelijke ambitie om in 2030 in totaal 35 TWh op land te realiseren. Maar hoe staan we ervoor in Noord-Holland? Hoeveel hernieuwbare energie wordt er al jaarlijks opgewekt? Neemt het verbruik van fossiele energie af of toe en wat betekent dat in termen van CO2-uitstoot? Het Dashboard Energietransitie in Noord-Holland biedt inzicht in de stand van zaken met betrekking tot de klimaatafspraken en energietransitie in onze provincie.

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Auteur: Martha Klein (provincie Noord-Holland)

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Auteur: Pauline van der Haagen (provincie Noord-Holland)

De Monitor Woningbouw wordt jaarlijks ter informatie naar Provinciale Staten gestuurd. De monitor is de basis voor het bestuurlijk voortgangsoverleg tussen de provincie en de regio’s over hun regionale woonafspraken.

Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State dat het Programma Aanpak Stikstof niet meer gebruikt mag worden als basis voor toestemmingsverlening. Wat hiervan de eventuele gevolgen zijn voor de geplande woningbouw is nog niet volledig in beeld en kan dus ook niet zichtbaar worden gemaakt in deze monitor.

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Auteur: Nils Klopper (provincie Noord-Holland)

Noord-Holland kent momenteel een relatief hoge bevolkingsgroei. Het aantal mensen dat zich vestigt uit het buitenland is ruimschoots groter dan het vertrek en het aantal geboren baby’s overtreft de sterfte. Naar verwachting blijft de groei ook in de toekomst hoog. In de prognose stijgt de bevolking in Noord-Holland van ruim 2,85 miljoen in 2019 naar bijna 3,25 miljoen in 2040, een toename van circa 390 duizend inwoners. Het aantal huishoudens neemt in dezelfde periode toe met 214 duizend en dit zorgt voor een groei van de woningbehoefte van 202 duizend woningen. Doordat een deel van de huishoudens een woning deelt of woont in een niet-reguliere woning, is de groei van de woningbehoefte lager dan die van het aantal huishoudens.

De vorige prognose van de provincie uit 2017 sluit tot nu toe goed aan bij de feitelijke ontwikkelingen. De bevolkings- en huishoudensgroei was in de afgelopen twee jaar iets lager dan verwacht. De aangepaste nationale prognose van het CBS is de belangrijkste reden om de prognose nu te actualiseren. Bij de nieuwe prognose van het CBS groeit, als gevolg van meer buitenlandse migratie, het aantal inwoners in Nederland harder dan in de voorgaande prognose werd verwacht. Een deel van deze extra groei komt in Noord-Holland terecht. Op de lange termijn is de groei daardoor hoger dan in de voorgaande prognose.

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteur: Jacqueline Heijenbrok, Guido Steenmeijer (de Fabryck - Bureau voor Gebouwhistorisch Onderzoek)

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteur: provincie Noord-Holland

opdrachtgever: provincie Noord-Holand

auteur: Martijn Exterkate, Joery Schouten, Hub Ploem (Stec Groep)

opdrachtgever: Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland-Noord namens de 7 gemeenten in West-Friesland

auteur: Gerwin van der Meulen, Suzanne Steegman (Decisio)

opdrachtgever: provincie Noord-Holland en gemeente Medemblik

auteur: Bureau Waardenburg en Deltares

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteur: TNO Energy Transition (voorheen ECN part of TNO), het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en de WUR (Universiteit van Wageningen)

opdrachtgever: provincie Noord-Holland

auteur: provincie Noord-Holland

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland, gemeenten Velsen, Beverwijk, Heemskerk in het kader van het basisonderzoek en gezondheidsonderzoek in de IJmond.

Auteur: J.E. Elberse et al. (RIVM)

Opdrachtgever: provincie Noord-Holland

Auteur: Roland Demmendaal, René van der Linden (provincie Noord-Holland) 

Op het gebied van wonen zijn veel partijen betrokken. De regierol met betrekking tot het bouwen van nieuwe woningen ligt bij zowel de provincies als gemeenten. De gedachte hierachter is dat op deze niveaus het beste zicht is op de kwantitatieve en de kwalitatieve behoefte aan woningen en de mogelijkheden om daar invulling aan te geven.

De wijze waarop de provincies invulling geven aan hun regierol is niet wettelijk bepaald. Provincies kunnen een eigen invulling geven aan hun rol en kunnen daarvoor verschillende instrumenten inzetten. Provincies bouwen zelf geen woningen en stellen ook geen bestemmingsplannen op, maar kunnen bijvoorbeeld wel regionale afstemming bevorderen en stimuleringsmaatregelen treffen.

In het rapport worden de rollen van de verschillende betrokken partijen in een overzicht toegelicht. De betrokken partijen moeten ieder vanuit hun eigen rol en verantwoordelijkheden de nodige inspanningen leveren om de problemen op de woningmarkt op te lossen.

Uit het onderzoek, dat voor alle vier de Randstadprovincies is uitgevoerd, blijkt dat de provincies op verschillende wijze invulling geven aan hun rol op het gebied van wonen. In de provincievergelijking is inzichtelijk gemaakt waar de provincies van elkaar verschillen en is bedoeld om van elkaar te leren. Met dit onderzoek hoopt de Randstedelijke Rekenkamer een positieve bijdrage te leveren aan de wijze waarop provincies invulling en uitvoering geven aan hun rol op het gebied van wonen.

bron: Randstedelijke Rekenkamer

Deze evaluatie is uitgevoerd in het kader van het Evaluatiekader Subsidies van de provincie Noord-Holland. Volgens dit Evaluatiekader moet de provincie jaarlijks (conform art. 4:24 van de Algemene wet bestuursrecht) de doeltreffendheid van een aantal provinciale subsidies evalueren. Daarnaast is de provincie Noord-Holland bezig met het opstellen van de nieuwe Woonagenda en het daarbij behorende (financiële) instrumentarium. Ook met het oog hierop wil de provincie Noord-Holland inzicht in de effectiviteit van de uitvoeringsregelingen (Uvr’s) van de Woonvisie 2010-2020.

 Voor de evaluatie is een beleidsreconstructie uitgevoerd, zijn de beschikte middelen geanalyseerd, 19 cases onderzocht en 14 gesprekken gevoerd met beleidsmedewerkers vanuit de provincie, de regio’s en de gemeenten. Ook heeft de provinciale begeleidingsgroep inhoudelijk een bijdrage geleverd.

bron: Decisio in samenwerking met Attrivé

Doel van de monitor is om een zo compleet, nauwkeurig en objectief mogelijk inzicht te geven in de voortgang van de afspraken tussen IPO en Rijk om in 2020 6.000 MW opgesteld vermogen aan windenergie gerealiseerd te hebben. De monitor laat zien in hoeverre elke provincie ruimte voor ontwikkeling van windenergie planologisch heeft vastgelegd en geeft inzicht in actuele ontwikkelingen rond de toepassing van het ruimtelijke beleid. Daarnaast geeft het een beeld van de voortgang van projecten, de mogelijke knelpunten die optreden, de consequenties en benodigde c.q. getroffen maatregelen. Het kernteam heeft RVO ook verzocht een audit te doen op de (tijdige) haalbaarheid van de provinciale doelstellingen. Op basis van deze inzichten kan het kernteam acties benoemen en in gang zetten om zo mogelijk tot oplossing van (eventuele) grote knelpunten te komen. Deze rapportage geeft inzicht in de feitelijke stand van zaken op peildatum 31 december 2019 en is ook gericht op het informeren op hoofdlijnen van de leden van de Tweede Kamer over de voortgang van de energiedoelstellingen voor Windenergie op Land.

Uit de monitor Wind op Land 2019 blijkt dat de Provincie Noord-Holland haar taakstelling van 685,5 megawatt aan windenergie in 2020 net niet haalt. Inkoopproblemen bij initiatiefnemers en aansluitingen op het net hebben geleid tot vertraging in de realisatie, waardoor het opleverjaar 2020 niet gehaald wordt.

bron: Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)

De bevindingen in dit rapport zijn tot stand gekomen door  document- en literatuuronderzoek, 25 interne en externe interviews, twee enquêtes (één onder extern betrokkenen bij het proces en (oud) PS-leden), en drie interne sessies.

bron: Jolijn den Bouwmeester en Sanne Faessen, sector Onderzoek & Informatie, provincie Noord-Holland

Het IJsselmeergebied is het grootste aaneengesloten zoetwatergebied van West-Europa en heeft een belangrijke landschappelijke en cultuurhistorische waarde. Dit wil Nederland graag zo houden, maar er mist nog voldoende richtinggevend perspectief. Daarom wil het Rijk samen met andere partijen een gebiedsvisie ontwikkelen voor het IJsselmeergebied. Ook de kansen voor toerisme en recreatie worden hierin meegenomen. ANWB wil in de visievorming zo goed mogelijk de belangen van haar leden behartigen, maar heeft nog onvoldoende zicht op wat leden belangrijk vinden.

bron: Rutger Nijholt en Jelle-Jan de Groot, Blauw Research bv in opdracht van de ANWB

In 2019 zijn 1045 meldingen vanwege LFg-hinder bij de Stichting binnen gekomen. Dat is een stijging van 72% ten opzichte van het jaar ervoor. Ook de impact van LFg op de gezondheid en het sociaal-maatschappelijk functioneren neemt toe. Een groeiend deel van de bevolking kampt met gezondheidsklachten en economische uitval.

bron: Marcus Erasmus en Dirk van der Plas, Stichting Laagfrequent Geluid

Dit onderzoek is uitgevoerd door de provincie in het kader van het Evaluatiekader Subsidies. Het Evaluatiekader geeft aan op welke manier de provincie Noord-Holland uitvoering geeft aan haar wettelijke verplichting op grond van de Algemene wet bestuursrecht (art. 4:24) om subsidies periodiek op doeltreffendheid te evalueren.

Het onderzoek is uitgevoerd volgens een vast stappenplan voor subsidie-evaluaties. De onderzoeksvraag die hierbij centraal staat is: Hebben de onderzochte subsidies bijgedragen aan het recreatief toegankelijk maken van het groen in de provincie Noord-Holland en zijn zij daarmee doeltreffend? De bevindingen van het onderzoek zijn gebaseerd op documentenonderzoek, literatuuronderzoek en interviews met drie betrokkenen bij de provincie en 16 andere organisaties. Daarnaast is gebruik gemaakt van een beknopte enquête onder wandelaars aangesloten bij de landelijke vereniging Le Champion, bezoekers van de provinciale Facebookpagina en van de website van Recreatie Noord-Holland.

bron: Esther de Winter, sector Onderzoek & Informatie, provincie Noord-Holland

Voor dit onderzoek zijn tien terrein beherende organisaties (TBO’s) in Noord-Holland geïnterviewd. interviews vonden in augustus 2020 plaats en geven dus een oordeel over de periode vanaf half maart 2020 (intrede corona) tot het einde van de zomer. Tijdens de interviews stond de onderzoekvraag centraal. Daarnaast is aanvullend ook gevraagd naar:

• Hoe is omgegaan met de effecten (overlast) van de toegenomen drukte?
• Wat zijn de gevolgen van de drukte voor de korte en lange termijn?

Hierbij is specifiek gevraagd naar de drukte en overlast voor corona en na corona. Het eindoordeel van toegenomen drukte per regio is gebaseerd op de inschatting (ervaringscijfers) van de beherende organisatie.

bron: Bureau voor Ruimte en Vrije Tijd in opdracht van de Terreinbeherende Organisaties Noord-Holland

auteurs: drs. T. (Tinco) Lycklama, M (Martijn) Huijgen, BSc.

In dit evaluatierapport wordt ingegaan op de voortgang van het verduurzamingsproces van de glastuinbouwsector over de periode 2016-2020 en welke lessen hieruit te trekken zijn voor de provincie. De twee regionale Greenports, Aalsmeer en Noord-Holland Noord, vormen het belangrijkste uitvoeringsinstrument om de verduurzaming in de glastuinbouwsector (en de provinciale beleidsambities op dit gebied) te realiseren. De provincie vervult in dit netwerk vooral een faciliterende rol als verbinder en aanjager en deels ook stimulerende rol. Dit doet zij door een actieve deelname in het Greenportsnetwerk, het gericht aanjagen en mede-financieren van projecten die binnen dit netwerk tot stand komen, de inzet van een consultant energietransitie, en via een lobby richting het Rijk en de landelijke politiek.

De centrale onderzoeksvraag luidt dan ook als volgt:
Schept de provincie de juiste randvoorwaarden om beweging te houden richting de gestelde doelen? Laten de provincie nog zaken liggen? En welke lessen zijn hieruit te trekken voor de provincie?

De glastuinbouwsector heeft de ambitie om in 2040 volledig klimaatneutraal te zijn. De CO2-emissie kan langs twee samenhangende sporen verlaagd worden:

a) door energiebesparing (vraagreductie) met bijvoorbeeld belichting door energiezuinigere lampen, door de inzet van alternatieve bronnen (zonder CO2-emissie) voor warmte en elektriciteit zoals bijvoorbeeld geothermie (via warmtenetten) en elektriciteit via zonne-energie en windturbines.

b) de aanvoer van CO2 via pijpleidingen vanuit andere bronnen, bijvoorbeeld door CO2-afvang van de industrie of vuilverbranders.

De twee regionale Greenports, Aalsmeer en Noord-Holland Noord, vormen het belangrijkste uitvoeringsinstrument om de verduurzaming in de glastuinbouwsector (en de provinciale beleidsambities op dit gebied) te realiseren.

De rapportage is tot stand gekomen op basis van documentenanalyse en interviews met 12 direct betrokkenen, zowel binnen de provincie als via externe partijen De interviews hebben plaatsgevonden vòòr de uitbraak van de coronacrisis. De mogelijke impact van deze crisis op de tuinbouwsector als geheel en verduurzaming in het bijzonder is verder niet meegenomen in dit onderzoek.  

bron: Mechteld Wisse, Martha Klein, Sector Onderzoek & Informatie provincie Noord-Holland

In 2015-2016 en 2018-2019 hebben de provincies een uitgebreide analyse van de
grondwaterkwaliteit uitgevoerd. Deze meetronde omvat voor een groot deel de vaste bemonsteringsfilters uit het KRW-meetnet. Sommige provincies hebben deze filters aangevuld met een selectie uit de provinciale meetnetten grondwaterkwaliteit (PMG) en het landelijk meetnet grondwaterkwaliteit (LMG). Daarnaast zijn grondwatermonsters genomen op ‘risicolocaties’, zoals ondiepe filters uit stedelijke meetnetten, filters nabij historische bodemverontreiniging, filters die zijn
aangewezen door drinkwaterbedrijven en filters direct naast infiltrerende watergangen stroomafwaarts van rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s). Een aantal filters (minder dan 7%) zijn gesitueerd binnen een grondwaterbeschermingsgebied. De grondwatermonsters zijn genomen in ondiep (tot ca. 10 m onder maaiveld) en diep (ca. 25 m onder maaiveld) grondwater.

bron: Platform Meetnetbeheerders Grondwaterkwaliteit
auteurs: dr. ir. Arnaut van Loon, dr. Ir. Tessa Pronk, ir. Bernard Raterman en ir. Steven Ros

Bij de 2018 meetronde zijn alle 53 Noord-Hollandse KRW meetpunten bemonsterd. In de ondiepe en diepe filters zijn voornamelijk algemene stoffen en bestrijdingsmiddelen geanalyseerd. Naast de KRW meetpunten, zijn er ook 80 PMG meetpunten bemonsterd. Alles bij elkaar heeft de KRW-PMG meetronde 2018 ruim 50.000 analyseresultaten opgeleverd.

Van de ruim 400 geanalyseerde verschillende stoffen, is er voor een kleine 180 stoffen een norm of drempelwaarde afgeleid. Dit betreft de bestrijdingsmiddelen en algemene parameters. Voor de andere groep stoffen is momenteel nog geen (KRW) grondwaternorm afgeleid, maar wel een signaleringswaarde. Dit betreft voornamelijk geneesmiddelen, medische stoffen, exoten en overige verontreinigende stoffen. 

bron: Nanko de Boorder, sector Omgevingsbeleid, provincie Noord-Holland 

Dit onderzoek is uitgevoerd door de provincie in het kader van het Evaluatiekader Subsidies. Het Evaluatiekader geeft aan op welke manier de provincie Noord-Holland uitvoering geeft aan haar wettelijke verplichting op grond van de Algemene wet bestuursrecht (art. 4:24) om subsidies periodiek op doeltreffendheid te evalueren.

In dit onderzoek staan de volgende vragen centraal:

1. In hoeverre zijn de conclusies en bevindingen uit de eerdere evaluatie uit 2014 overgenomen?
2. In hoeverre is het beleidskader voor het behoud van het weidelandschap in de loop der jaren gewijzigd?
3. In hoeverre is de inhoud van de regeling in 2015 en 2018 gewijzigd?
4. In hoeverre is er sprake van veranderingen in de context/omgeving van de regeling die van invloed kunnen zijn op de doeltreffendheid van de regeling?
5. In hoeverre is er sprake van relevante veranderingen in de kennis over de relatie tussen de gesubsidieerde activiteiten en het beoogde resultaat of impact?
6. Komt het aantal en omvang van de verstrekte subsidies overeen met de verwachtingen?

bron: Gideon Ravesteijn, sector Onderzoek & Informatie, provincie Noord-Holland

Dit onderzoek is uitgevoerd door de provincie in het kader van het Evaluatiekader Subsidies. Het Evaluatiekader geeft aan op welke manier de provincie Noord-Holland uitvoering geeft aan haar wettelijke verplichting op grond van de Algemene wet bestuursrecht (art. 4:24) om subsidies periodiek op doeltreffendheid te evalueren.

Voor elk van de eenmalige subsidies worden de volgende onderzoeksvragen beantwoord:
1. Is het beleidskader waarbinnen de subsidie is verstrekt voldoende scherp en consistent geformuleerd?
2. Komen de daadwerkelijke uitgaven overeen met de voorgenomen subsidie?
3. Zijn de met de subsidie beoogde activiteiten uitgevoerd? (output)
4. Zijn de met de uitgevoerde activiteiten beoogde prestaties gerealiseerd? (effect)
5. Hebben de uitgevoerde activiteiten en effecten bijgedragen aan de beoogde provinciale doelen? (impact)
6. Zijn de provinciale doelen en beoogde effecten gerealiseerd dankzij de subsidie en de in het kader daarvan uitgevoerde activiteiten en geleverde prestaties?

Op basis van de beantwoording van deze vragen wordt vervolgens een uitspraak gedaan over de doeltreffendheid van de subsidie.

bron: Esther de Winter, sector Onderzoek & Informatie, provincie Noord-Holland

Het doel van de analyses is om de bronnen van geurhinder op te sporen en onder welke omstandigheden die tot klachten leiden, zodat oplossingen gecreëerd kunnen worden. Daarbij wordt gemonitord of bronnen onevenredig veel klachten veroorzaken. Oplossingen kunnen aanpassingen zijn in de werkwijze van productieprocessen of het tijdelijk staken van werkzaamheden tijdens meteorologisch ongunstige omstandigheden zodat bijvoorbeeld sneller maatregelen genomen kunnen worden als dat nodig is. Oplossingen kunnen ook geur reducerende end-of-pipe maatregelen zijn, bijvoorbeeld fysieke aanpassingen bij de emissies van stoffen.

De eNose is een meetinstrument met daarin vier sensoren die veranderingen in de samenstelling van de lucht waarnemen. In veel industriële omgevingen komen allerlei (chemische) stoffen vrij in de lucht bij reguliere werkzaamheden en tijdens incidenten. Deze emissies zijn in beeld te brengen door de inzet van eNoses, elektronische neuzen. De eNoses kunnen veel stoffen signaleren, maar niet alle zoals geurstoffen van koffie en cacao.

Op dit moment heeft het project een eNose-netwerk bestaande uit 33 vaste eNoses (8 van Tata Steel, 25 van de provincie Noord-Holland), vier windvanen om de wind te meten en een weerstation. Het eNose-bedrijf Comon Invent levert en beheert de eNoses. Comon Invent en de ODNZKG doen beiden analyse van binnengekomen klachten.

bron: Lindsay Bruijn, Comon Invent BV

In dit rapport worden de bevindingen gedeeld over de evaluatie van de eerste fase van het project Hollandse Luchten (2018 t/m 2020). De provincie Noord-Holland is initiatiefnemer van de pilot, maar het is met nadruk bedoeld als een gezamenlijk project van overheden en andere partijen in de Metropoolregio Amsterdam. De evaluatie gaat over het proces en de ervaringen van alle betrokken partijen en de deelnemers. Het voornaamste doel van de evaluatie is om de geleerde lessen in kaart te brengen zodat deze meegenomen kunnen worden in het vervolg. Gekeken wordt naar wat goed ging en waar ruimte voor verbetering ligt. Naast een evaluatie van de eerste fase wordt dus ook een advies gegeven over het inrichten van de tweede fase. De evaluatie is gedaan in opdracht van de provincie Noord-Holland.

Alle informatie in dit rapport is opgehaald tijdens semigestructureerde interviews met de betrokken organisaties. Daarnaast is een online enquête uitgezet bij de deelnemers. Deze is ingevuld door 60 van de 107 deelnemers. Alle antwoorden zijn gecategoriseerd per thema. Vervolgens is geïnventariseerd hoe vaak elk antwoord werd gegeven. Op deze manier werd duidelijk waar de meeste ruimte voor verbetering lag. Hierop is het advies gebaseerd.

bron: deze pilot is een gezamenlijk project van overheden en andere partijen in de Metropoolregio Amsterdam.

Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) is een programma om de luchtkwaliteit in Nederland te verbeteren. In het NSL, dat in 2009 van kracht werd, werken het Rijk en decentrale overheden samen om de luchtkwaliteit te verbeteren. Het doel is dat overal in Nederland zo snel mogelijk aan de Europese grenswaarden voor fijn stof (PM10) en stikstofdioxide (NO2) wordt voldaan. Het NSL is opgebouwd uit verschillende regionale programma’s, de zogeheten Regionale Samenwerkingsprogramma’s Luchtkwaliteit (RSL), die ieder een gebiedsgerichte uitwerking van het NSL vormen. Voor de Noordvleugel (provincies Noord-Holland en Flevoland) fungeert het Regionaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit Noordvleugel als bouwsteen voor het NSL. Het Rijk heeft door middel van een subsidieprogramma budget beschikbaar voor de uitvoering van het NSL om lokale luchtkwaliteitsmaatregelen te nemen met als doel het verbeteren van de luchtkwaliteit. Dit subsidieprogramma liep tot en met 2017. Eind 2019 heeft Provincie Noord-Holland de definitieve (vastgestelde) beschikkingen van het Rijk ontvangen waarmee het Noord-Hollandse deel van de RSL Noordvleugel is afgesloten.

In de Monitoringsrapportage NSL 2019 worden de resultaten over het jaar 2018 gepresenteerd. Uit de Monitoringsrapportage blijkt dat in 2018 het grootste deel van Nederland de berekende concentraties voor NO₂ en PM₁₀ onder de grenswaarden liggen. Op een beperkt aantal plaatsen worden nog overschrijdingen berekend. Hierdoor voldoet Nederland nog niet aan de Europese grenswaarden voor NO₂ en PM₁₀

bron: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en Kenniscentrum Infomil

In de regio IJmond zijn zes meetstations welke zijn gelegen in IJmuiden, Wijk aan Zee, Beverwijk, Staalstraat, Reynderweg en Bosweg. Meetstation De Rijp fungeert als regionale achtergrond. In en rond het havengebied Westpoort staan vier meetstations: Hoogtij, Hemkade, Westerpark en Zaandam. Meetstation Spaarnwoude dient als achtergrondstation. In de Haarlemmermeer zijn drie provinciale meetstations gelegen: Badhoevedorp, Hoofddorp en Oude Meer. Verder fungeren de meetstations De Rijp en Spaarnwoude hier als regionale achtergrond.

In de IJmond, het havengebied van Amsterdam (Westpoort) en de Haarlemmermeer is in 2019 op alle meetlocaties voldaan aan de Europese wettelijke grenswaarden voor luchtkwaliteit. De trendanalyse laat zien dat vanaf 2009 de concentraties fijnstof (PM₁₀, PM_2,5) en NO₂ in alle drie de regio’s dalen.

Aan de WHO adviesnormen voor NO₂ en CO wordt overal voldaan, echter, voor PM₁₀ geldt dit in veel mindere mate, en met name voor PM_2,5 is in zelfs overwegende mate nog sprake van overschrijding van de WHO-advieswaarden.

bron: GGD Amsterdam en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

In het onderzoek is gekeken naar de vergunning en de voorschriften die specifiek voor deze eenheden gelden, als ook naar de algemene voorschriften uit de overkoepelende vergunning, die gelden voor het gehele terrein van Tata Steel. De focus heeft gelegen op de voorschriften ten aanzien van luchtemissies en geurhinder omdat dit de belangrijkste hinderaspecten zijn. Gekeken is of die voldoen aan wet- en regelgeving en of de voorschriften voldoende concreet geformuleerd zijn om bij een overtreding van een voorschrift een handhavingstraject te kunnen starten. Daarnaast gold expliciet als doel te bepalen of er hiaten zijn tussen de vergunde- en de werkelijke situatie.

In het rapport zijn de belangrijkste conclusies uit het onderzoek en ingezette acties van de OD NZKG per werkeenheid weergegeven.

bron: Het bureau SPPS Consultants in opdracht van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied

In de twee kooksfabrieken worden kolen onder een hoge temperatuur gegaard tot kooks. Deze kooks zijn een belangrijke brandstof voor de hoogovens om ijzererts te reduceren tot ruw ijzer. Bij de productie van kooks komen stof, geur, stikstofoxiden (NOx) en verschillende andere emissies vrij.

Doel van het onderzoek is om te bepalen in welke mate de vergunningen op het gebied van luchtkwaliteit en geurhinder voldoen aan de geldende normen, ook wat betreft handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid en actualiteit ten opzichte van vigerende beleidskaders vanuit Nederland en de Europese Unie. Tevens is onderzocht of er hiaten zijn tussen de vergunde en de werkelijke situatie door het steekproefsgewijs analyseren van het interne kwaliteitssysteem van Tata Steel op het thema luchtemissies, mede in relatie tot inspectie en onderhoud.

Het onderzoek naar de vergunningen is uitgevoerd op basis van expert judgement. De resultaten zijn voorgelegd aan vertegenwoordigers van Tata Steel IJmuiden en aan betrokken VTH-medewerkers van OD NZKG. Het onderzoek heeft geen betrekking op de kwaliteit van het door OD NZKG uitgevoerde toezicht, wel op de handhaafbaarheid van de vergunningvoorschriften.

bron: het bureau SPPS Consultants in opdracht van de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied

Het RIVM heeft in december 2019 en januari 2020 gemeten hoeveel ultrafijn stof (UFP) in het IJmondgebied in de lucht zit. Ultrafijn stof is het aantal zeer kleine deeltjes in de lucht (kleiner dan 0,1 μm). Ultrafijn stof komt in het algemeen van industrie, weg- en vliegverkeer en scheepvaart. Het onderzoek richtte zich op de hoeveelheid ultrafijn stof in IJmuiden, Wijk aan Zee en Beverwijk. Daarbij keken de onderzoekers of er verschillen zijn tussen plekken, tijdstippen en weersomstandigheden. Omdat dit verkennende metingen zijn geweest, worden er in dit rapport geen uitspraken gedaan over gezondheidseffecten.

Tijdens de meetperiode kwam de wind vooral uit het zuiden en zuidwesten. Dit heeft invloed op de meetresultaten. Gemiddeld zijn in Wijk aan Zee de meeste ultrafijne stofdeeltjes gemeten. De aantallen ultrafijne stofdeeltjes zijn dan bijna vergelijkbaar met een drukke straat in de stad. In IJmuiden is het minste ultrafijn stof gemeten. In Wijk aan Zee en Beverwijk is ten tijde van de metingen meer ultrafijn stof gemeten dan in Ookmeer. Ookmeer is een achtergrondstation in Amsterdam-West.

Voor elk meetpunt is berekend welke windrichtingen meer of minder bijdragen. Daardoor weten we dat het ultrafijn stof komt uit het gebied tussen IJmuiden en Wijk aan Zee. Hier zijn meerdere activiteiten waarbij ultrafijn stof kan vrijkomen: industrie, scheepvaart en zwaar transport. Welke bronnen precies de oorzaak zijn, is niet vast te stellen met de informatie uit dit onderzoek.

bron: E.P. Weijers (auteur), J. Vonk (auteur), Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Voor meer informatie: zie website Provincie Noord-Holland

Dit document beschrijft de ambitie en zoekgebieden van Amsterdam op het gebied van grootschalige opwekking van wind- en zonne-energie voor 2030. Daarnaast wordt een eerste schets gegeven van de vraag naar warmte en (potentiële) warmtebronnen. Dit is de inzet van Amsterdam voor het regionale bod dat Noord-Holland Zuid (NHZ) de komende periode in haar Regionale Energiestrategie (RES) gaat opstellen. Deze ‘deelRES’ is dus een tussenproduct dat onderdeel wordt van de Concept RES voor heel NoordHolland Zuid.

In het Nationaal Energieakkoord is afgesproken dat in 2023 de energie in Nederland voor 16 procent met duurzame bronnen wordt opgewekt. Het nieuwe kabinet heeft in het regeerakkoord ook de ambitie na 2023 verder uitgewerkt en aangescherpt, en voor 2018 een nieuw Energie akkoord aangekondigd. Deze ambities leiden tot een stevige opgave voor de nationale Energietransitie, die zich niet alleen zal richten op energiebesparing en energie-opwekking, maar ook om afvangen, hergebruik en opslag van CO2.

De Energietransitie zal voor de provincie Noord-Holland een grote ruimtelijke impact hebben, maar ook kansen en bedreigingen voor de economie opleveren. De transitie draagt immers bij aan het opkomen van nieuwe sectoren (denk aan kennisintensieve diensten en nieuwe maakindustrie) en zet traditionele economische dragers zoals Schiphol, de procesindustrie in havens en de Greenports aan tot innovatie en het ontwikkelen van nieuwe ver-dienmodellen. Energietransitie is dan ook een van de belangrijke thema’s bij de ontwikkeling van een nieuwe Omgevingsvisie voor de provincie Noord-Holland die medio 2018 zal worden vastgesteld.

Aansluitend bij de verkenningen die de provincie Noord-Holland in het kader van de nieuwe Omgevingsvisie heeft uitgevoerd (2017) en ter aanvulling op de lopende ruimtelijke verkenningen van de consequenties van de Energietransitie (uitgevoerd in opdracht van de pro-vincie), is aan Buck Consultants gevraagd een nadere verkenning/analyse uit te voeren gericht op de economische impact van de transitie, en de kansen en bedreigingen voor belangrijke sectoren/clusters in Noord-Holland. Deze analyse is als volgt opgebouwd:

A. Om stap voor stap te komen tot een set van praktische aanbevelingen voor het hande-len van de provincie Noord-Holland is eerst op hoofdlijnen stilgestaan bij het economisch perspectief op Energietransitie (de verandering vanuit het economisch systeem);

B. Vervolgens is op basis van deze inventarisatie, en een aantal gesprekken met stakehol-ders, een selectie gemaakt van clusters/sectoren waar economisch belang, economi-sche groei én omvang van de energievraag of - opwekking samen komen. Deze cases zijn uitgewerkt in praktische kansen & bedreigingen en aansluitend vertaald in een specifiek handelingsperspectief per case;

C. Vervolgens heeft voor de provincie als geheel, maar ook voor de afzonderlijke cases een kwantificering plaatsgevonden van de potentiele impact van de Energietransitie (in termen van direct/indirect betrokken bedrijven en banen);

D. Tot slot is de analyse samengevat in een handelingsperspectief van de provincie, wat meegenomen kan worden in de verdere uitwerking van de omgevingsvisie en andere acties/beleid.

Uitgevoerd in opdracht van: Provincie Noord-Holland

Den Haag, december 2017

Managementsamenvatting

Aanleiding voor dit rapport

Sinds 27 juni 2016 beschikt de provincie Noord-Holland over ruimtelijk beleid voor zonne-energie in het landelijk gebied. Het beleid is vastgelegd in de beleidsnota Perspectief voor Zon in Noord-Holland en juridisch bestendigd in artikel 32a van de Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV) en de bijbehorende Uitvoeringsregeling.

Bij de vaststelling van het beleid is besloten na 2 jaar te evalueren. Voor u ligt het resultaat van deze evaluatie. We spreken niet over een "evaluatie", maar over een "herijking", nu de wereld van de zonne-energie nog volop in ontwikkeling is. De herijking resulteert in een beleidsadvies aan het provinciaal bestuur.

Opzet en werkwijze

Ten behoeve van deze herijking is in beeld gebracht welke concrete resultaten de afgelopen twee jaar zijn geboekt, hoe er door onze partners wordt gekeken naar de provinciale spelregels en welke relevante ontwikkelingen zich sinds de vaststelling van het beleid hebben voorgedaan

Hiertoe is geput uit de grote hoeveelheid adviezen, rapporten, beleidsdocumenten, gesprekken en kennissessies die de afgelopen twee jaar hebben plaatsgevonden en zijn verschenen. Aanvullend is een enquête uitgevoerd onder alle Noord-Hollandse gemeenten en zijn thematafels georganiseerd. Ook is er een ruimtelijke kwaliteitsanalyse uitgevoerd.

Beleidsadvies

Zonneparken in het bredere energie-perspectief:

Om de energietransitie-doelstellingen te behalen is in Noord-Holland een belangrijke rol weggelegd voor zonne-energie en daarmee ook voor het provinciaal beleid daaromtrent. Met oog op het aanstaande Klimaatakkoord en de bijbehorende Regionale Energiestrategieën (RES) is het van belang dat regio’s vooruit kunnen met het provinciaal beleid voor "zon". Dit zal voldoende perspectief en ruimte moeten bieden.

Het denken over zonne-energie in landelijk gebied, de insteek van deze herijking, kan niet los worden gezien van de aanzienlijke mogelijkheden in binnenstedelijk gebied en via nutfuncties (o.a. water, infrastructuur). Hoewel de hoeveelheid zonnestroom hier gestaag toeneemt, resteert er nog altijd een aanzienlijk potentieel.

Via diverse activiteiten en beleidsinstrumenten zet de provincie Noord-Holland in op het verzilveren van dit potentieel. Gelet op de stand van zaken en de toenemende druk op de energie-opgave verdient het echter aanbeveling te zoeken naar aanvullende versnellingsinstrumenten. Daarbij verdienen in ieder geval `zon op water’ en `zon langs infra’ bijzondere aandacht, gelet op de provinciale sturingsmogelijkheden en het energetisch potentieel aldaar. Maar ook daar waar de provinciale rol minder direct is, zoals rond bestaande daken, kunnen aanvullende samenwerkingen en arrangementen verkend worden. Onder meer in het kader van de Regionale Energiestrategieën (RES).

Ondanks de grote potentie in het binnenstedelijk gebied en via nutsfuncties blijven zonneparken in het open landelijk gebied, in ieder geval op korte en middellange termijn, noodzakelijk om de energietransitie-doelen te behalen. Volgtijdelijkheid tussen binnenstedelijk gebied en landelijk gebied moet nog altijd worden afgewezen

t.a.v. artikel 32a Provinciale Ruimtelijke Verordening:

De kaderstellende rol die de provincie neemt met artikel 32a PRV wordt, over het algemeen, door onze partners gewaardeerd en sluit ook aan bij de uitgangspunten uit de Omgevingsvisie NH2050 die momenteel ter besluitvorming voor ligt. Het gaat dan om het uitsluiten van kwetsbare gebieden, het waarborgen van tijdelijkheid en het initiëren van locatie- en inpassingscriteria.

In het kader van de aanstaande Omgevingsverordening wordt gewerkt aan een nieuwe, integrale verordening. Hierbij wordt onder meer een vereenvoudiging van de provinciale beschermingsregimes verkend. Eventuele nieuwe inzichten uit het onderzoek naar de mogelijkheden voor duurzame energie in de Stelling van Amsterdam / Nieuwe Hollandse Waterlinie kunnen hier ook worden meegenomen.

t.a.v. de GS-uitvoeringsregeling:

 De spelregels rond locatie, omvang en inpassing van zonneparken vormen nog altijd een belangrijke waarborg voor de provinciale belangen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit, bodem, ecologie, landbouw en energie-infrastructuur.

Er is echter een aantal aanvullende inzichten op het gebied van ruimtelijke kwaliteit, bodem & ecologie en maatschappelijke meekoppelkansen dat een plaats verdient binnen het provinciaal ruimtelijk beleid. Deze inzichten kunnen juridisch worden verankerd in de Uitvoeringsregeling (zie bijlage I). Aanvullend kan een brochure "Kwaliteitsimpuls Zonneparken" worden opgesteld als inspiratiedocument met voorbeelden (zie bijlage V).

Voorts kunnen de spelregels rond locatie, omvang en inpassing onder omstandigheden te rigide uitpakken. Zo kunnen de hoogte-eis (max. 1,50 m) en de locatie- en omvangeisen in de weg staan aan plannen met weldegelijk goede ruimtelijke kwaliteit of anderszins ruimtelijke meerwaarde, bijvoorbeeld op het gebied van ecologie, klimaatadaptatie of landbouw. De regeling voor "stimuleringsgebieden" voorziet in een nuttige maatwerkmogelijkheid, maar deze is nu alleen geschikt voor initiatieven groter dan 25 hectare.

Geadviseerd wordt enerzijds een afwijkmogelijk op te nemen voor de hoogte-eis en anderzijds de "stimuleringsgebieden"-regeling te verbreden tot een meer algemene maatwerkvoorziening, gebaseerd op het uitgangspunt `meerwaarde voor de fysieke leefomgeving’. Hiermee wordt ook de nodige extra ruimte geboden aan zonnepark-ontwikkelingen, mits zij een bijdrage leveren aan de Noord-Hollandse ruimtelijke belangen. In bijlage I is een voorstel opgenomen, mede geïnspireerd op het ruimtelijk beleid van collega-provincies.

Biodiversiteit in Noord-Holland 2019

In de Omgevingsvisie NH 2050 is de ambitie uitgesproken om de biodiversiteit in de provincie te versterken. Dat doen we niet alleen door planologische bescherming en de verwerving en inrichting van nieuwe natuurgebieden, maar ook door het stimuleren van kwalitatief goed natuurbeheer, zoals beschreven in het Programma Natuurontwikkeling. Daarnaast zoeken we naar meekoppelkansen met andere functies zoals de landbouw en de wateropgaven die er zijn als gevolg van de klimaatadaptatie.

We houden doorlopend vinger aan de pols om te volgen of ons beleid en de samenwerking met onze partners leiden tot de beoogde effecten. Hiervoor werken we voortdurend aan provinciebrede natuurmonitoring. Deze brochure Biodiversiteit in Noord-Holland 2018 is een vervolg op de publicatie uit 2017.

Informatie over:

Gegevensverzameling

Living Planet Index

Doorkijk naar 2019

1 Inleiding

1.1 Aanleiding: motie PvdD

De afgelopen 10 jaar nemen de aantallen honingbijen en wilde bijen en hommels sterk af (Blacquière, 2009). De statenfractie van de Partij voor de Dieren heeft daarom in 2011 een initiatiefvoorstel ingediend, waarin GS worden opgeroepen een aantal maatregelen te nemen om de achteruitgang van de honingbij en de wilde bijen te stoppen. Een van de maatregelen betreft een onderzoek naar mogelijkheden voor een bijenvriendelijk bermbeheer langs de provinciale wegen (Fractie PvdD in Noord Holland, 2011). De motie is in juli 2012 unaniem door Provinciale Staten aangenomen. Om meer ecologische doelstellingen te kunnen bereiken met het bermbeheer heeft de provincie besloten te laten onderzoeken wat de mogelijkheden zijn voor een ecologisch bermbeheer waar flora en fauna van kunnen profiteren. Voorliggende rapportage is het resultaat van dit onderzoek.

1.2 Doelstelling en afbakening

Het project had de volgende doelstellingen:

- Bepalen waar ecologisch bermbeheer langs de provinciale wegen mogelijk is.

- Vaststellen welke vorm van ecologisch beheer mogelijk is en welke vorm van beheer de meest geëigende is.

- Een bijdrage leveren aan een kostenbewust / een zo kosteneffectief mogelijk bermbeheer.

Concreet moeten daartoe de volgende vragen beantwoord worden:

- Welke bermen langs de provinciale wegen zijn geschikt voor ecologisch beheer?

- Met welke classificatie / vegetatietypen kunnen de diverse bermen het beste worden aangeduid?

- Wat is het huidige / actuele beeld van de bermvegetatie en wat zou het eindbeeld kunnen zijn.

- Welke vorm van ecologisch beheer kan worden gevoerd in de verschillende bermen (dit betreft een handreiking).

Verder is een theoretische onderbouwing gewenst over de relatie tussen ecologisch bermbeheer, de vegetatie en het effect op insecten.

1.3 Methodiek

De uitgevoerde werkzaamheden zijn op te delen in verschillende onderdelen. Hieronder wordt in het kort beschreven hoe deze zijn uitgevoerd.

Bestuderen onderzoekstrajecten

De ligging van de trajecten in het omringende landschap zijn voorafgaand aan het veldbezoek bekeken, op topografische kaarten en wegenkaarten en beheerkaarten van de provincie. Een indruk van de gemiddelde bermbreedte en aanwezige vegetaties is verkregen door globale bestudering van deze kaarten. Daarnaast is voor een eerste indruk van de wegen gebruik gemaakt van Streetview in Google Earth.

Bepaling vegetatietypen / classificering vegetatietypen

Gezien de aard van de onderzoeksvraag kan de te hanteren vegetatietypering relatief grof zijn. Belangrijk is dat bloemrijkdom, soortenrijkdom, beschikbaarheid voedingsstoffen en hydrologische aspecten hierin tot uiting komen. Rijkswaterstaat heeft een beknopte vegetatietypologie samengesteld waarin deze parameters tot uiting komen (Overzicht van de vegetatie langs Rijkswegen, 2005). Deze typologie is daarom ook voor dit onderzoek gehanteerd. De typologie berust op opvallende en eenvoudig te determineren soorten. Voordeel hiervan is dat de typologie ook voor anderen dan vegetatiespecialisten bruikbaar is. Nadeel is dat de soorten waar de indeling op berust in het seizoen waarin het veldwerk voor dit onderzoek is uitgevoerd vaak niet aanwezig of moeilijk terug te vinden zijn. Daarom zijn naast vegetatiegegevens ook bodemgegevens gebruikt voor het categoriseren van de bermen.

Terreinverkenning en bepaling potenties voor ecologisch beheer

Elk weg(vak) is aan beide zijden vanuit de auto beoordeeld, waarbij een indruk van de ligging en dimensies van de berm is verkregen. Steekproefsgewijs is langs de weg gestopt en in de berm bekeken welke vormen van ecologisch bermbeheer potentieel uitvoerbaar zijn. Daarbij is gelet op beschikbare ruimte, oriëntatie van taluds, kenmerkende plantensoorten en verkeerskundige aspecten (overzicht). Tevens is gekeken naar het achterland en de eventuele rol van de berm als verbindingszone voor fauna (insecten, maar ook kleine zoogdieren, vogels). Dit laatste heeft een globaal karakter. Detailinvulling kan t.z.t. in beheerplannen worden uitgewerkt. Tijdens de terreinverkenning is tevens een fotoreeks samengesteld die gebruikt kan worden bij visualisaties in de rapportage en voor referentiebeelden.

Potentiebepaling

Op basis van de ingewonnen informatie is de potentie van de bermen voor ecologisch beheer bepaald. Voor deze potentiebepaling is elke weg ingedeeld in een aantal wegvakken. De indeling is gebaseerd op duidelijke veranderingen in het karakter van de weg (breedte bermen, aanwezigheid van bomen) en verschillen in huidig beheer. De potentiebepaling en de daarvoor relevantie parameters zijn opgenomen in een tabel per wegvak. Al deze tabellen zijn opgenomen in bijlage 2 van dit rapport.

1.4 Leeswijzer

Na de inleiding in hoofdstuk 1, waarin aanleiding, doelstelling en methodiek worden beschreven, bevat hoofdstuk 2 een algemene theoretische onderbouwing van de oorzaken van de achteruitgang van de (wilde) bijen, de relatie tussen het voorkomen van bijen en de aanwezige vegetatie en de rol die bermen zouden kunnen spelen in het behoud van de diverse soorten wilde bijen en andere insecten. Geconcludeerd wordt dat de aanwezige vegetatie een van de belangrijkste factoren vormt. En het hoofdstuk sluit af met een korte beschrijving van de mogelijk te ontwikkelen vegetaties op de verschillende grondsoorten (zand, klei veen) in Noord-Holland. Hoofdstuk 3 gaat in op de effecten van verschillende vormen van bermbeheer in zijn algemeenheid en het bermbeheer in Noord-Holland in het bijzonder. Verschillende beheervormen worden vergeleken in hun effect op de vegetatie en op de wildebijenpopulatie en andere insecten. Daarnaast worden andere voor- en nadelen van de beheervormen genoemd. Er wordt een aantal voorstellen gedaan om binnen een beheervorm verbeteringen aan te brengen of juist een andere beheermethode toe te passen. Verder wordt er een aanzet gegeven om te komen tot een methode voor het sturen op eindbeeld, in plaats van het sturen op de toegepaste beheermethode, zoals nu gebruikelijk is. In hoofdstuk 4 worden een aantal conclusies gegeven en worden aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van de ‘bijenvriendelijkheid’ van het bermbeheer van de provinciale wegen in Noord-Holland.

Onderzoeker: Provincie Noord-Holland, in samenwerking met: Gemeente Amsterdam, Gemeente Aalsmeer, Gemeente Haarlemmermeer, Port of Amsterdam, Greenport Aalsmeer, Schiphol Group SADC, Ministeries van I& en EZ, Bureau MRA

Managementsamenvatting

In 2015 hebben de deelnemers aan de Amsterdam Logistics Board het Manifest Westas gepubliceerd omdat zij het gebied ten westen van Amsterdam (Airport, Seaport, Greenport en in zekere zin Dataport) uitermate geschikt achtten om de circulaire economie te faciliteren. Het was een oproep aan de betrokken overheden om deze economie sneller en (fysiek) beter te faciliteren. Een gelegenheidscoalitie werd gestart met 12 partners: Schiphol, Haven, Greenport Aalsmeer, AMS-IX (later Dutch Datacenter Association), SADC, gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer, provincie Noord-Holland en de ministeries (toen nog) EZ en I&M.

De Ruimtelijk-Economische Verkenning Westas (2017) ging over de kansen voor een "circulaire werkplaats" en concludeerde dat hier inderdaad genoeg kansen lagen. Dit vertaalde zich in de afspraak dat de partners op eigen kracht projecten zouden opstarten, maar daarbij tegelijkertijd de samenwerking met de andere partners zouden zoeken. Vier projecten zijn verder uitgewerkt.

Het denken over de circulaire economie heeft sinds 2014 een grote vlucht genomen. Projecten komen eerder en eenvoudiger van de grond. Deze "Ruimtelijk-Economische Eindrapportage Westas" laat nu zien wat de ruimtelijke consequenties zijn van een circulaire economie, zowel qua kwantitatieve vraag als de kwalitatieve condities. De rapportage baseert zich daarvoor op onderzoeken naar de vraag naar vestigingslocaties in een circulaire economie en de ruimtelijke randvoorwaarden.

Uit de analyses en onderzoeken, met name van Ecorys en Metabolic, komt naar voren dat de Westas een goede vestigingsomgeving is voor circulaire bedrijven. Dit komt vooral vanwege de bedrijven die hier al aanwezig zijn en basis kunnen zijn voor het sluiten van circulaire waardeketens. Het gebied heeft daarvoor belangrijke eigenschappen: de relevante expertise bij bedrijven en de aanwezigheid van stedelijke gebieden in hogere dichtheden die zorgen voor omvangrijke reststromen.

Tegelijkertijd, zo blijkt ook, is een circulaire economie niet beperkt tot een gebied als de Westas of de regio. Het sluiten van de circulaire keten is mede afhankelijk van productiemethode en logistieke transportkosten. De optimale schaal daarvoor kan ook liggen op bovenregionaal en zelfs internationaal niveau. Denk bijvoorbeeld aan de verwerking van plastics, accu’s en matrassen. De laatste twee worden binnen de MRA in Lelystad verwerkt, maar de aanvoer van accu’s en matrassen gebeurt uit respectievelijk heel Europa en heel Nederland. Ingezameld plastic wordt, afgezien van verbranding, geheel buiten de MRA verwerkt.

Ook blijkt dat de circulaire economie bij productie en logistiek energie vraagt: de energietransitie is noodzakelijk voor het succes van een circulaire economie. Uit andere onderzoeken blijkt dat vooral het Noordzeekanaalgebied (NZKG-gebied) de ruimteclaims voor de energietransitie moet opvangen (havengebonden faciliteiten voor wind op zee, opslag duurzaam gewonnen energie in waterstof). De circulaire economie heeft in het verlengde baat bij de aanwezigheid in het NZKG-gebied van boven- en ondergrondse infrastructuur (elektriciteit, warmte, CO2). Circulaire bedrijven zullen zich dan ook vooral willen vestigen in het Havengebied.

Zeker is dat de circulaire economie en de energietransitie "are here to stay". Dit zien we terug in ‘bottom-up’ initiatieven met veel start-ups en ‘top-down’ vanuit regelgeving en het landelijk klimaatakkoord. Voor de ruimtelijke ontwikkeling heeft dit ook consequenties. Circulaire economie is vooralsnog niet kleinschalig, groen, stil, of schoon, maar verbonden met (grootschalige) productiefaciliteiten die om milieuruimte vragen en gepaard gaan met grote logistieke stromen. Circulaire economie vereist dan ook meer logistieke ruimte dan de traditionele industrie, zowel vanwege de verwerking dicht bij de (stedelijke) bron als vanwege de bijbehorende retourlogisitiek en (tijdelijke) opslag van materialen. Dit betekent voor het ruimtegebruik:

1. Fysieke en milieuruimte: circulaire economie vraagt om ruimte die niet mengbaar is met andere stedelijke functies. Dit geldt zowel voor bestaande gebieden als nieuwe locaties. Op termijn zullen bedrijven opschaling behoeven (het begint bij startups, en succesvolle scale-ups).
2. De vraag of opschaling ook altijd in de Westas moet gebeuren. Soms kan opschaling zelfs beter plaatsvinden in gebieden waar al een eco-systeem van bedrijven aanwezig is voor een specifieke waardeketen (Rotterdam, Antwerpen, Delfzijl).

Het onderzoek heeft zich met name gericht op twee materiaalstromen die vanwege hun volume al eerder (Amsterdam Circulair 2016) zijn geïdentificeerd als kansrijk voor de MRA: bouwmaterialen en biomassa en twee stromen die een nauwe relatie hebben met de energietransitie: warmte en CO2. In voor u liggende rapportage worden op basis van de onderzoeken conclusies getrokken. Voor het versterken en versnellen van de circulaire economie op de Westas moet aan de volgende doelstellingen zijn voldaan.

1. Zekerstellen van de fysieke vraag naar circulaire bedrijvenlocaties
2. Betere beschikbaarheid van logistieke – boven- en ondergrondse – netwerken
3. Het versterken van de regionale circulaire waardeketens
4. Het internationaal slim specialiseren als circulaire Westas; het richten op specifieke waardeketens,

Op basis van de analyse van vraag- en aanbod in een circulaire economie worden de volgende voorstellen gedaan. Deze zijn in bijlage 1 verder uitgewerkt tot concrete actiepunten.

ZEKERSTELLEN FYSIEKE VRAAG

1. Partijen spannen zich in om de overgang van lineaire naar circulaire bedrijvenlocaties te faciliteren (van de huidige 7% van locaties naar 60% van de locaties voor de 4 stromen bouw, biomassa, warmte en CO2) door te zorgen voor voldoende milieuruimte op bestaande locaties, Ecorys schat dit op 690 tot 790 ha, en op nieuwe locaties

2. Partijen waarborgen met elkaar dat voldoende uitgeefbare grond beschikbaar is in de juiste milieucategorieën voor de geschatte additionele vraag. Ecorys schat dit op 100 tot 165 hectares tot 2040.

3. Partijen zetten zich in voor de modernisering van het beleid rond veiligheid, stank en overlast, zodat dicht bij stedelijk gebieden circulaire productie mogelijk is zonder dat dit ten koste gaat van het wonen of het leefklimaat in het algemeen. Het tijdig afstemmen van uitgangspunten, ook bij de ontwikkeling van nieuwe woongebieden, is daarvoor cruciaal.

NB: De Omgevingswet biedt mogelijkheden om te komen tot efficiënt ruimtegebruik en het verkleinen van het overdrachtsgebied van geluid, veiligheid en geur door slimme maatregelen aan de bron en in de fysieke ruimte.

LOGISTIEKE KNOOPPUNTEN VERSTERKEN

1. Partijen onderzoeken op welke wijze een integrale planning van (nieuwe) warmte-, elektriciteits-en CO2 infrastructuur zorgt voor voldoende beschikbaarheid van energie- en grondstoffen voor circulaire productie. De provinciale overheid neemt bij deze integrale planning het voortouw en stemt en sluit hiervoor aan bij de ontwikkelingen in de landelijke tafel energie en de regionale klimaattafel industrie NZKG.

2. Gemeenten en gebiedsontwikkelaars voeren voor de hotspots een selectief vestigingsbeleid. Hotspots zijn de knooppunten voor boven- en ondergrondse infrastructuur en bestaande clusters rond AEB, Biopark, Prodock, Sloterdijken en de Nuoncentrale. Het gaat daarbij zowel om nieuw uit te geven kavels als bestaande kavels.

REGIONALE KETENS VERSTERKEN

1. In bestemmingsplannen wordt ruimte gemaakt voor binnenplanse afwijking voor start-ups om binnen een periode van 5 tot 10 jaar aan het bestemmingsplan te voldoen.

2. Overheden spannen zich in om, in samenwerking met alle relevante partijen, een selectief vestigingsbeleid te voeren dat stimulerend werkt voor de vestiging van circulaire bedrijven.

INTERNATIONAAL SLIM SPECIALISEREN

De logistieke hubs - Port of Amsterdam, Schiphol, Greenport Aalsmeer en Dataport/DDA - zetten zich in om de internationale positie van de regio te versterken als circulaire vestigingslocatie en met name die bedrijven aan te trekken die bepalend zijn voor de circulaire waardeketen.

Inleiding

De transitie naar een circulaire economie heeft gevolgen voor de ruimtelijke keuzes die bedrijven maken. In de Ruimtelijk-Economische Verkenning Westas 2017 (REVW) is voor de Westas onderzocht wat de nieuwe economische businessmodellen voor gevolgen hebben voor productieketens en wat dit betekent voor de ruimtelijke inrichting. De Ruimtelijk-Economische Eindrapportage Westas die hier voor u ligt, gaat een stap verder: waar is precies ruimte nodig, kunnen we inschatten om hoeveel hectares dat gaat en aan welke vereisten over milieuruimte, bovengrondse en ondergrondse infrastructuur en afstand tot beschikbare grond- en reststoffen en afzetmarkten moeten deze locaties voldoen.

In de REVW is geconstateerd dat aan de westkant van Amsterdam zich een gebied bevindt – de Westas - dat mogelijkheden biedt voor een versnelling van de transitie naar een circulaire werkplaats. De kracht van dit gebied is de aanwezigheid van vier dicht bij elkaar gelegen logistieke hubs, Schiphol, de Haven van Amsterdam, Greenport Aalsmeer en Digital Datahub. In dit gebied vinden veel productie- en logistieke activiteiten plaats op werklocaties midden in stedelijk gebied. In de REVW zijn 49 van deze locaties nader onderzocht. De Westas als een ruimtelijk samenhangend geheel van economische activiteiten is inmiddels bestuurlijk geagendeerd. Wat nog ontbreekt is een ruimtelijk-economische strategie die de transitie naar een circulaire economie ondersteunt. Eén van de aannames daarbij is dat de transitie zorgt voor extra ruimtevraag binnen de Westas en dat deze vraag, tot de transitie is voltooid, concurreert met de bestaande ruimtevraag van de lineaire economie. De hoofdvraag voor deze rapportage is dan ook:

Om invulling te geven aan de ruimtelijke maatregelen focust deze rapportage zich op de kwantitatieve ruimtebehoefte van bedrijven en de kwalitatieve ruimtelijke randvoorwaarden die bedrijven nodig hebben bij een transitie naar een circulaire economie. De rapportage is gebaseerd op 2 onderzoeken: (1) een onderzoek naar de ruimtebehoefte van een meer circulaire Metropoolregio Amsterdam door Ecorys en (2) een onderzoek naar de ruimtelijk randvoorwaarden voor een circulaire economie door Metabolic.

Het onderzoek van Ecorys is een verdieping van het onderzoek ‘Circular Jobs’ van Circle Economy in opdracht van de Metropoolregio Amsterdam en gemeente Amsterdam voor de vier stromen bouwmaterialen, biomassa, warmte en CO2.1

Bij de kwalitatieve ruimtevraag wordt ingegaan op de overige voorwaarden die nodig zijn om circulaire activiteiten uit te voeren. Hier vallen onder andere milieuruimte, infrastructuur en de nabijheid van bedrijven onderling onder. Voor deze rapportage heeft Metabolic in het rapport ‘De Westas als circulaire werkplaats’ onderzocht wat de ruimtelijke voorwaarden zijn voor een circulaire economie.2

In een apart onderzoek in opdracht van de Haven van Amsterdam is voor bouwmaterialen verder onderzocht welke impact de circulaire bouwopgave zou kunnen hebben op de materiaalstromen, logistiek en het ruimtebeslag in de bouw.3 De voornaamste conclusie wordt meegenomen bij de resultaten van het onderzoek door Ecorys. Daarnaast wordt ingegaan op een concreet voorbeeld hoe circulaire economie en energietransitie verbonden zijn, ook dit wordt kort uitgewerkt bij de resultaten van Ecorys. Het betreft drie voorbeeldcases die Greenport Aalsmeer heeft opgestart met biovergisting van reststromen uit de glastuinbouw en het terugwinnen van laag-temperatuur warmte bij datacenters.

Wanneer wordt gesproken over de ruimtelijke randvoorwaarden van een circulaire economie spreken wij in deze rapportage vooral over de businesscases voor een circulaire grondstoffenketen. Gemeente Haarlemmermeer en SADC hebben aanvullend onderzocht aan welke circulaire voorwaarden de vestigingslocatie van bedrijven zouden moeten voldoen en op welke wijze dit met ontwikkelaars en gebruikers ook de private kavel kan worden gerealiseerd.4

Wanneer de kwantitatieve ruimtebehoefte en de kwalitatieve ruimtelijke randvoorwaarden in beeld zijn gebracht, een methode beschikbaar is voor circulaire gronduitgifte en concrete voorbeeldcases zijn geformuleerd, is het zaak om handelingsperspectieven te formuleren: op welke wijze kunnen overheden in hun ruimtelijk-economisch beleid bijdragen aan de realisatie van een circulaire economie?

Voetnoten

1 Ecorys, De ruimtebehoefte van een meer circulaire Metropoolregio Amsterdam, 2018.

2 Metabolic, De Westas als circulaire werkplaats, Ruimtelijke randvoorwaarden voor een circulaire economie.

3 EIB en TNO, Impact assessment (circulaire) bouwopgave MRA, 2018.

4 SADC, Metabolic, Apto, Ecorys, Kaders voor gronduitgifte die bijdragen aan een circulaire economie, 2018.

Rapport is te groot om te koppelen aan deze pagina. Rapport is op te vragen bij PNH.

Onderzoeker: Metabolic

Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

Introductie

Nederland koerst via het Rijksbrede programma Circulaire Economie (2016) en het daartoe behorende Grondstoffenakkoord (2017) af op een economie waarin het doel is deze in 2050 volledig te laten draaien op herbruikbare grondstoffen. Ook op regionale schaal zijn de nodige ambities uitgesproken. Zo wil de Metropoolregio Amsterdam (MRA) in 2025 tot de meest circulaire grootstedelijke regio’s van Europa behoren, terwijl de verschillende gebiedspartners in de Westas van het gebied ten westen van Amsterdam dé werkplaats voor de Circulaire Economie (CE) willen maken.

De Westas omvat globaal het gebied van Haven Amsterdam, via Schiphol en de daar gelegen werklocaties, tot en met Greenport Aalsmeer. Het bedrijfsleven en enkele overheden binnen dit gebied hebben zich verenigd in de Amsterdam Logistics Board (ALB). Twaalf regionale partijen proberen de Westas actief verder te brengen in de transitie naar een circulaire economie.3 Voor zowel de Westas als de Metropoolregio Amsterdam geldt dat duurzame groei alleen haalbaar is wanneer de transitie naar een circulaire economie kan worden versneld.

Ruimte voor de circulaire groei 

Om deze transitie te realiseren dienen lineaire economische activiteiten op den duur te worden vervangen door circulaire waardeketens, en dient circulaire gebiedsontwikkeling in de Westas te worden opgeschaald. Er is echter onvoldoende bekend over de toekomstige ruimtelijke ‘voetafdruk’ van de circulaire economie, en de randvoorwaarden die moeten worden geschapen om circulaire clusters in het gebied verder tot bloei te doen komen.

De circulaire economie heeft bijvoorbeeld een grote distributie en logistieke component maar ook nieuwe industrieën die, wellicht meer op regionale schaal vrijkomende reststromen kunnen verwerken, zullen ruimte innemen. Daarnaast zal voor het versterken en helpen ontstaan van nieuwe waardeketens, en het faciliteren van de uitwisseling van reststromen tussen bedrijven, een nieuwe ruimtelijk-economische strategie nodig zijn. Boven deze regionale vraagstukken hangt een nog grotere, tot nog toe onbeantwoorde vraag: wat is de logische geografische schaal voor kringloopsluiting in een circulaire economie? Is een circulaire economie inherent regionaal, lokaal of internationaal georganiseerd?

Voorliggend onderzoek probeert een antwoord te vinden op o.a. deze vraagstukken, en in kaart te brengen of de ruimtelijke randvoorwaarden voor het ontstaan van circulaire waardeketens en industriële clusters aanwezig zijn in de Westas. Het onderzoek is nadrukkelijk ruimtelijk-economisch van aard: de bedoeling is om te achterhalen welke economische clusters er zullen ontstaan in een Westas met een circulaire focus, en welke er eventueel zullen verdwijnen. Daarbij wordt gekeken naar vier waardeketens binnen de regio: Bouw- en sloopketen; Biomassa en organische reststromen keten; Warmteketen; CO2-keten.

Waardeketens, stromen, clusters?

In dit rapport staan circulaire waardeketens centraal. Daarmee wordt een serie economomische activiteiten binnen een productieketen bedoeld waarmee economische waarde wordt toegevoegd. Deze activiteiten resulteren in goederen of diensten die worden geleverd aan bedrijven, overheden of consumenten. Daarnaast spreken we van circulaire industriële clusters wanneer verschillende economische activiteiten uit één of meer van deze waardeketens zich in elkaars nabijheid vestigen én actief met elkaar samenwerken. In verschillende ruimtelijke economische onderzoeken rond circulaire economie (waarin ook naar de ruimtevraag en vestigingsvraagstukken wordt gekeken), wordt niet gesproken over ketens maar over materiaalkringlopen of ‘stromen’ (Ecorys, 2018). In het geval van het onderzoek van Ecorys wordt hierbij uiteindelijk hetzelfde bedoeld: de reeks economische activiteiten waarmee grondstoffen worden getransformeerd en transporteert voor de productie van goederen of diensten. Omdat de term ‘stromen’ lijkt te verwijzen naar de materialen zelf en niet de economische activiteiten en bijbehorende assets, hebben we in dit onderzoek voor een andere term gekozen die dichter bij de keten in de traditioneel economische zin van het woord ligt.

Leeswijzer

In dit onderzoek zijn vier waardeketens onderzocht; bouw en sloop, biomassa, warmte en CO_{2. In deze ketens zijn 12 circulaire kernactiviteiten geïdentificeerd, die een spilfunctie binnen de regio vervullen. Deze circulaire kernactiviteiten vragen om specifieke locatie-eigenschappen zoals; technologie, fysieke ruimte, materialen, regelgeving en de geografische afstand ondersteunende economische activiteiten. Analyse van deze locatie-eigenschappen bepaalt in welke mate de circulaire kernactiviteiten kunnen neerslaan op de Westas.} Na een korte reflectie op de implicaties van de transitie naar een circulaire economie voor ruimtelijk-economisch beleid (hoofdstuk 2 en 3), brengen we de huidige geografie van de economische activiteiten in de vier waardeketens (bouw- en sloop, biomassa, warmte en CO2) in kaart (hoofdstuk 5). Vervolgens wordt in hoofdstuk 5 een mogelijke circulaire toekomst voor deze vier ketens en bijbehorende circulaire activiteiten geschetst. In hoofdstuk 6 wordt een theoretisch raamwerk gepresenteerd waarin de ruimtelijke randvoorwaarden voor twaalf circulaire kernactiviteiten uiteengezet worden. Aan de hand van dit raamwerk wordt vervolgens onderzocht op welke geografische schaal kringloopsluiting in circulaire waardeketens mogelijk kan worden georganiseerd. Daarnaast wordt geanalyseerd of de Westas voor deze circulaire activiteiten een logische vestigingslocatie is. Het rapport wordt afgesloten met hoofdstuk 7 waarin de conclusies uit het onderzoek samenvat worden en aanbevelingen gedaan voor het vormgeven van een ruimtelijk economische strategie (RES).

Onderzoeker: Ecorys

Opdrachtgever: Schiphol, Greenport, Haven Amsterdam, provincie Noord-Holland, AMS-IX, SADC, Vervoerregio en gemeenten Amsterdam, Aalsmeer en Haarlemmermeer

Achtergrond

De circulaire economie is een groeisector van economische activiteit waarvoor in toenemende mate ruimte nodig is. Deze ruimte is nodig om de sector tot ontwikkeling te brengen en om stap voor stap lineaire processen te vervangen. Dit is onder andere zichtbaar gemaakt in ons voorgaande onderzoek ´Naar een meer circulaire economie in de Metropoolregio Amsterdam´.

Daarnaast concurreert circulaire industrie, net als alle vormen van productie en diensten, met andere vormen van stedelijke ontwikkeling bijvoorbeeld woningbouw. De beschikbare ontwikkelruimte in de MRA is dan ook schaars. Inzicht in de ruimtevraag naar circulaire activiteiten is nodig om goed onderbouwde keuzes te kunnen maken over de invulling van terreinen.

De ambitie voor de MRA

Tegelijkertijd hebben de Westas partijen in juni 2017 de ‘Ruimtelijke-Economische Verkenning: de Circulaire Westas’ in juli 2017 vastgesteld. Deze ruimtelijk-economische verkenning schetst de mogelijkheden om het gebied ten westen van Amsterdam tot werkplaats van de circulaire economie te maken.

Focus op vier circulaire stromen

De Westaspartijen hebben een viertal transitiepaden benoemd waarlangs zij binnen het programma Westas inzet op een transitie naar de circulaire economie. Dit zijn de transitiepaden ‘grondstoffen’ (bouw en biomassa), logistiek, energie (CO2 en warmte) en informatie.

In onderhavige studie ligt de focus op vier (sub-)stromen:

• Biomassa

• Bouw

• Warmte, en

• CO2

Onderzoeksvragen

De beschikbare ruimte binnen de Westas is schaars, zeker voor de maakindustrie, waar – naast fysieke - ook milieuruimte en infrastructuur voor nodig is. De ruimtelijke behoefte en impact van de transitie naar een circulaire economie is nog niet eerder kwantitatief in beeld gebracht. Om de circulaire economie de noodzakelijke ruimte te kunnen bieden om te groeien, is er de noodzaak om te onderzoeken wat de ruimtelijke condities hiervoor zijn. Wat voor effect heeft een meer circulaire economische ontwikkeling op de ruimtevraag? Welk type locaties is het meest geschikt?

De volgende onderzoeksvragen zijn geformuleerd:

1. Wat is de kwantitatieve omvang (ha) van de ruimtevraag van circulaire bedrijvigheid van genoemde transitiepaden in het Westasgebied?

2. Hoe verhoudt de kwantitatieve ruimtevraag voor de circulaire economie zich met de generieke ruimtevraag voor bedrijvigheid (zoals onderzocht is in het rapport Vraagraming MRA door Ecorys/VU/BVR)?

3. Gegeven de ruimtelijke structuur van de Westas, waar liggen kansen c.q. is potentie om circulaire werklocaties tot ontwikkeling te laten komen?

4. Welke ruimte komt beschikbaar als gevolg van de transitie naar een circulaire economie, en hoe verhoudt dat zich tot de benodigde ruimte?

5. Wat betekent dit voor de kwalitatieve ruimtevraag aan adaptieve werkmilieus uit Ruimte voor de Economie van Morgen en de doorvertaling daarvan in de (Westas van) de MRA (in het kader van Plabeka)?

Leeswijzer

Na dit inleidende hoofdstuk, leggen we eerst de door ons gehanteerde methodologie uit. Vervolgens rapporteren wij per stroom over de grondstoffenketen en de daaraan gekoppelde economische activiteiten, de ruimtelijke effecten, het toekomstig ruimtegebruik en de ruimtelijke randvoorwaarden. De rapportage wordt afgesloten met de conclusies, waarin de bovenstaande hoofdvragen worden beantwoord. Bij dit hoofdrapport is een apart bijlagerapport opgesteld met achtergrondinformatie.

Economische effecten Schiphol

De economische betekenis van een luchthaven kan op verschillende manieren worden gekwantificeerd:
•Economische bijdrage. Deze benadering brengt in beeld in welke mate een luchthaven bijdraagt aan de economie. Deze bijdrage wordt doorgaans uitgedrukt in termen van werkgelegenheid en toegevoegde waarde. Het gaat om het deel van de werkgelegenheid en toegevoegde waarde dat kan worden gerelateerd aan de aanwezigheid van de luchthaven. In dit verband spreekt men ook wel van een ‘economische foto’. Onderzoeken naar het economisch belang van Schiphol laten zien dat de luchthaven 60.000-90.000 banen en 4-8 miljard euro aan toegevoegde waarde ondersteunt binnen de sector. Buiten de sector zijn komen daar nog eens 50.000-200.000 banen en 3-18 miljard euro aan toegevoegde waarde bij. De grote bandbreedtes zijn het gevolg van het feit dat studies (1) verschillende definities hanteren, (2) verschillende
onderzoeksmethoden gebruiken en (3) de effecten betrekking hebben op verschillende jaren;
•Welvaart. De welvaartsbenadering is breder en neemt ook niet-economische effecten mee, zoals effecten van geluidhinder en effecten op het milieu. Onderzoek toont aan dat wanneer Schiphol wordt uitgebreid om aan de vervoersvraag te voldoen, er een welvaartseffect optreedt van enkele miljarden euro’s (totaal over toekomstige jaren). Het verlies van de hubfunctie daarentegen leidt tot een welvaartsverlies van ruim 600 miljoen euro per jaar.
•Regionaal-economische multipliers. Tenslotte zijn er multipliers die aangeven in hoeverre de groei van luchtverkeer leidt tot een toename in regionaal-economische grootheden, zoals de vestiging van hoofdkantoren of buitenlandse investeringen.

Effecten van capaciteitsschaarste op Schiphol

•Schiphol loopt naar verwachting in 2017 tegen de grens van 500 duizend vliegtuigbewegingen aan. Het bereiken van deze grens zal leiden tot reacties van luchtvaartmaatschappijen in de ontwikkeling van hun netwerk en zal gevolgen hebben voor de netwerkkwaliteit op Schiphol en de Nederlandse economie als geheel;
•Op korte termijn leidt het naderen van de grens van 500 duizend vliegtuigbewegingen tot een ‘run on slots’, een ontwikkeling die afgelopen twee jaar al gaande was. Anticiperend op de toekomstige capaciteitstekorten, proberen luchtvaartmaatschappijen additionele slots op Schiphol te verwerven;
•Op middellange en lange termijn is de verwachting dat er en opwaartse druk ontstaat op de ticketprijzen om vraag en aanbod naar luchthavencapaciteit met elkaar in evenwicht te brengen, uitgaande van blijvende capaciteitsschaarste op Schiphol. Hierdoor zullen de meest prijsgevoelige segmenten, waaronder niet-zakelijke passagiers, transferpassagiers en vracht als eerste van Schiphol verdwijnen;
•Maatschappijen zullen hun beperkte slots inzetten op routes die het meeste bijdragen aan het bedrijfsresultaat. Dit zijn voornamelijk zakelijke routes en lange-afstandsroutes. Het aandeel van low-cost/charter en vrachtbestemming zal hierdoor afnemen. Mogelijk leidt dit tot een verschraling van het netwerk en een daling van de relatieve netwerkkwaliteit van Schiphol.
•Eén en ander is afhankelijk van de mate waarin er alternatieve luchthavencapaciteit beschikbaar komt op Lelystad en Eindhoven (en de timing daarvan), aanwezigheid van een goed functionerende secundaire markt voor slots en dwingende, formele verkeersverdelingsregels vanuit overheidswege;
•Wanneer de politieke keuze wordt gemaakt om Schiphol voldoende groeiruimte te bieden, dan zullen bovenstaande ontwikkelingen zich niet of in veel mindere mate voordoen;
•Capaciteitsschaarste zal van invloed zijn op de netwerkkwaliteit en de economie van de Noordelijke Randstad en Nederland als geheel. De verwachting is dat er een negatief welvaartseffect uitgaat van blijvende capaciteitsschaarste op Schiphol in vergelijking met een scenario waarin wel voldoende groeiruimte aanwezig is. Deze negatieve welvaartseffecten komen voort uit hogere ticketprijzen voor consumenten en bedrijven, langere reistijden en minder keuze/flexibiliteit;
•Daarnaast kan op termijn het vestigingsklimaat in de regio verslechteren, vooral wanneer de netwerkkwaliteit in concurrerende regio’s wel blijft groeien. Ook moet rekening gehouden worden met het risico dat blijvende capaciteitsschaarste de hubcarrier de mogelijkheid ontneemt om ‘mee te groeien met de markt’. Daarmee zou de concurrentiepositie van de hubcarrier op langere termijn kunnen verslechteren. De huboperatie van KLM en partners op Schiphol is momenteel een belangrijke pijler onder de netwerkkwaliteit van Schiphol. De precieze gevolgen voor de hubcarrier van capaciteitsschaarste op langere termijn zijn echter lastig in te schatten.

Aanbevelingen

•Waarschijnlijk levert het bieden van voldoende groeiruimte op de Schiphol-locatie vanuit nationaal
welvaartsperspectief op de lange termijn het meeste op, al is een maatschappelijke kosten- baten analyse voor nodig om deze hypothese te bevestigen en de effecten van verschillende capaciteitsscenario’s inzichtelijk te maken, alsmede de verdeling van kosten en baten over verschillende stakeholders (waaronder omwonenden) inzichtelijk te maken;
•Het niet uitbreiden van de capaciteit zal daarentegen leiden tot gemiste groei van de netwerkkwaliteit, de daaruit vloeiende voordelen voor het regionale vestigingsklimaat en gemiste welvaartswinst voor Nederland als geheel.
•Wanneer de realisatie van voldoende capaciteit op de Schiphol-locatie politiek niet haalbaar is, dan is de aanwezigheid van voldoende alternatieve luchthavencapaciteit in de regio en een goed werkende secundaire slotmarkt belangrijk;
•We adviseren terughoudendheid met betrekking tot de inzet van dwingende, formele selectiviteitsinstrumenten als verkeersverdelingsregels. Beter is het de condities te scheppen waarin de markt haar werk kan doen voor het optimaliseren van het gebruik van de schaarste luchthavencapaciteit op Schiphol;

Deze kwalitatieve analyse maakt het niet mogelijk de kosten en baten van verschillende beleidsopties (groeiruimte voor Schiphol, geen groeiruimte, beperkte groeiruimte) nader te duiden. Hiervoor is een maatschappelijke kosten-baten analyse nodig.

De verleende bouwvergunningen tot en met het tweede kwartaal van 2017 vertonen nog geen stijgende lijn. De sterke economische groei en de stijging van de woningprijzen leiden momenteel nog niet tot een structurele toename van de verleende bouwvergunningen. Bij de huidige stand van zaken blijft ook de komende jaren de productie achter bij de huishoudensgroei. Het gevolg hiervan is een oplopend woningtekort in het zuiden van Noord-Holland. Het aantal verleende bouwvergunningen voor zelfbouw is wel toegenomen, in 2016 zijn zelfs meer vergunningen verleend aan particuliere opdrachtgevers dan aan woningbouwcorporaties. Waar corporaties vroeger duizenden woningen per jaar in Noord-Holland bouwden lag het aantal verleende bouwvergunningen in 2016 onder de 1.000 woningen. De forse daling in de productie door corporaties is hierdoor een belangrijke oorzaak van de achterblijvende nieuwbouwproductie. Deze afname is overigens conform het landelijk beeld. In heel Nederland neemt het aantal bouwvergunningen voor corporatiewoningen al minimaal 10 jaar gestaag af.

Een oplopend woningtekort wil vooral zeggen dat meer mensen suboptimaal wonen: niet op de gewenste plek, niet in de gewenste woning en in sommige gevallen niet met wie ze willen wonen. Dit leidt tot een toenemende druk op de woningmarkt, een afnemende aantrekkelijkheid voor de vestiging van bedrijven, minder aanbod op de arbeidsmarkt en meer woon-werkverkeer. Een hoog tekort heeft zo invloed op de economische concurrentiepositie en de mobiliteit.

Goed nieuws is de forse stijging van de plancapaciteit. Het aantal woningen in bouwplannen nam toe met 73.200 woningen t.o.v. van 2015. De totale capaciteit in Noord-Holland bedraagt nu 244.800 woningen. Dit betekent dat voor het opvangen van de woningbehoefte voldoende potentiele locaties beschikbaar zijn. Theoretisch past de gehele provinciale woningbouwopgave tot 2040 (212.000 woningen) binnen bestaand stedelijk gebied (BSG).

Synopsis

Air Quality North Holland
Emission sources and potential policy measures

The concentration of nitrogen dioxide in the province of North Holland was higher than the national average for the year 2015. It is expected that this will continue to be the case in 2030. Moreover, European air quality standards might still be exceeded locally in 2030. The concentration of particulate matter (PM2.5) in North Holland is slightly lower than the Dutch average. RIVM sees various options for improving air quality in North Holland. The most important ones are to reduce road traffic, to encourage the use of clean vehicles, to restrict the burning of wood in households, and to accelerate the transition to cleaner fuels in the industrial sector. Foreign sources (such as ammonia emissions from the livestock sector in Germany) and shipping contribute significantly to air pollution in the province. It is therefore important that the Netherlands actively engage in international and national policy making on air quality.

Provincial emission sources, in particular road traffic, contribute slightly more than 40 percent to the concentration of nitrogen dioxide in the province. The projected reduction of the nitrogen dioxide concentration will be slower in North Holland due to the expected growth of Schiphol Airport, and the extra road traffic this additional growth might attract. Provincial sources contribute less than 20 percent to the concentration of particulate matter. Households are an important source of PM2.5 emissions, primarily because of the burning of wood. Locally, particulate matter concentrations might still exceed World Health Organization (WHO) air quality guidelines in 2030, mainly due to the presence of heavy industry in the IJmond region. The WHO guidelines are stricter than the European standards for air quality. These are the results of research conducted by RIVM into air quality in the province of North Holland. For this report, the calculated concentration of particulate matter and nitrogen dioxide in 2015 was analyzed and the concentration of particulate matter and nitrogen dioxide in 2030 was calculated. This RIVM report was commissioned by the Province of North Holland in order to contribute to the development of an Environmental Planning Vision (“Omgevingsvisie”).

Keywords: air quality, environmental health, particulate matter, nitrogen
dioxide

Werkzaamheden
De Werkambassadeur vertegenwoordigt de provincie op het gebied van arbeidsmarkt en onderwijs. Binnen de kaders van de Uitvoeringsagenda Arbeidsmarkt 2016 -2019 heeft hij een grote mate van vrijheid om te bepalen op welke wijze en middels welke activiteiten hij de gestelde doelen bereikt. In overleg met de provincie wordt focus en prioriteit in zijn werkzaamheden aangebracht. Een van de belangrijkste en meest zichtbare werkzaamheden van de Werkambassadeur is het opzetten van nieuwe en verstevigen van bestaande netwerken en samenwerkingsverbanden.
De Werkambassadeur heeft contact met een groot aantal stakeholders in het werkveld, bestaande uit overheid, onderwijs, de adviesgroep van de TechniekRaad Noord-Holland, samenwerkingsverbanden en bedrijven. Het contact kwam iets vaker tot stand op initiatief van de Werkambassadeur (30%) dan van de andere partij (27%). In elke regio van Noord-Holland heeft hij nieuwe contacten gelegd en ingezet op versteviging van bestaande contacten. Wel zijn de activiteiten van de Werkambassadeur per regio niet evenredig verdeeld. De netwerken vormen over het algemeen een samenwerkingsverband met een campusstructuur waaronder in de meeste gevallen ook een convenant ligt.

Mening van stakeholders
De respondenten geven de Werkambassadeur afgerond een 7 op alle verschillende aspecten van zijn functie: informerende rol, verbindende rol, initiatief nemen, inhoudelijke kennis en resultaatgerichtheid. De belangrijkste toegevoegde waarde bestaat uit:
- Verbinding maken, zowel verbinding tussen partijen in het werkveld, als verbinding tussen provincie en het werkveld, als een bemiddelende rol waar nodig (oliemannetje).
- Beweegt op meerdere niveaus, het op natuurlijke manier op meerdere niveaus tussen en binnen organisaties en politiek bewegen en (nieuwe) contacten maken/onderhouden.
- Horzelfunctie, beschreven als ‘een lastpak die dingen op gang brengt binnen de regio zodat ze worden opgelost’
- Totstandbrenging concrete projecten, aantal concreet aan te wijzen projecten, met name campusvorming en samenwerkingsverbanden, waarbij de Werkambassadeur volgens geïnterviewden een onmisbare rol had bij de totstandkoming.
- Luisteren en maatwerk, echt luisteren en vervolgens maatwerk leveren qua oplossingen,
contacten en ideeën.

De belangrijkste aandachtspunten zijn:
- De beperkingen van één persoon: De provincie is groot en het werkveld breed, één persoon kan
niet overal tegelijkertijd aanwezig zijn en moet daarom prioriteren. Ook is één persoon
kwetsbaar: zorg voor goede borging.
- Transparantie & input in agendavorming: De stakeholders zouden graag meer transparantie zien
in totstandkoming en prioritering van de werkagenda en hiervoor zelf ook input leveren.
- Transparantie visie: De stakeholders vragen om meer transparantie in visie en doelstelling van de
Werkambassadeur.
- Meer delen wat geleerd is: Men wil meer op de hoogte gehouden worden door de
Werkambassadeur. De gewenste informatie valt uiteen in algemene informatie, informatie over
(geleerde in) andere regio’s en informatie over relevante bijeenkomsten.
- Meer inhoudelijke focus op ‘banen van de toekomst’: Door voortdurende technologische
ontwikkelingen verdwijnen banen en ontstaan nieuwe soorten banen. Hier op inspelen ziet men
als belangrijke rol voor de Werkambassadeur
- Meer inhoudelijke focus op ‘van werk naar werk’, omscholing en permanente educatie: Om
toekomstige probleme voor te zijn / te beperken wordt meer focus op ‘van werk naar werk’,
omscholing en permanente educatie belangrijk gevonden.
- Meer inhoudelijke focus op ‘Inclusieve arbeidsmarkt’: Er is in het veld weinig tot geen zicht op
’wat de Werkambassadeur gedaan heeft om de mogelijkheid tot een inclusieve arbeidsmarkt te
bevorderen’ terwijl dit wel van belang wordt geacht.
- Meer aanhaken basisschool: Kinderen maken hun opleidingskeuze op de basisschool, hier
kunnen zij bewust gemaakt worden van de mogelijkheden van technisch onderwijs. Stakeholders
geven aan dat de trend lijkt te zijn dat minder vaak gekozen wordt voor technische opleidingen,
terwijl steeds meer technisch personeel wordt gevraagd. Hier ligt een belangrijke rol voor de
Werkambassadeur.

Verlenging van de aanstellingsperiode Tweeëntachtig procent van de respondenten, verdeeld over alle
groepen stakeholders, vindt verlenging van de aanstellingsperiode nodig en belangrijk. De voorkeur gaat
uit naar verlenging door de huidige Werkambassadeur, vanwege continuïteit en persoonlijke
eigenschappen van de huidige Werkambassadeur.

Aanbevelingen voor een eventuele verleningsperiode komen voort uit bovenstaande aandachtspunten
en vallen uiteen in inhoudelijke en algemene aanbevelingen:
- Inhoudelijke aanbevelingen: De stakeholders geven aan dat zij in het werk van de
Werkambassadeur, naast zijn huidige werk, meer focus op de volgende inhoudelijke
onderwerpen belangrijk vinden: Van werk naar werk & omscholing & permanente educatie;
Inclusieve arbeidsmarkt; Banen van de toekomst. Ook wordt meer focus op basisscholen
belangrijk gevonden.
- Algemene aanbevelingen: Deze aanbevelingen zijn organisatorisch van aard en hebben
betrekking op de wens van de stakeholders om input te mogen leveren op de werkagenda van
de Werkambassadeur en meer transparantie over de visie van de Werkambassadeur. Daarnaast
zou het veld graag zien dat de Werkambassadeur zijn ervaringen en opgedane kennis meer deelt
in de regio’s.

De sector Gebouwde omgeving omvat twee deelsectoren, namelijk de huishoudens (wonen) en de diensten (utiliteitsbouw). De deelsectoren kunnen op diverse manieren onderverdeeld worden, maar voor het bepalen van het handelingsperspectief van de provincie is het vooral relevant om te kijken naar de eigendomsstructuur. Die laat immers zien wie voor welke maatregelen verantwoordelijk is. De onderverdeling wordt dan als volgt:

Huishoudens Eigenaar-bewoner (koopwoningen)
Corporatie huur
Particuliere huur

Diensten Commercieel vastgoed - eigendom
Commercieel vastgoed - huur
Maatschappelijk vastgoed - eigendom
Maatschappelijk vastgoed - huur
Dienstverlening - zonder gebouw

Onder ‘diensten’ valt een grote diversiteit aan activiteiten. Onder ‘commercieel vastgoed’ vallen bijvoorbeeld kantoren, bedrijfsgebouwen, winkels, loodsen, schuren en datacenters. Onder ‘maatschappelijk vastgoed’ vallen alle gebouwen met een publieke functie op het gebied van politiek en bestuur, onderwijs, sport, cultuur, welzijn en (medische) zorg. Onder ‘diensten’ vallen verder ook bouwwerken als lantaarnpalen, gemalen en zendmasten.

De twee deelsectoren, huishoudens en diensten, hebben vergelijkbare opties om te verduurzamen. Wel is het van belang om onderscheid te maken in (nog te realiseren) nieuwbouw en bestaande bouw, omdat
oplossingen behoorlijk verschillen. Hoofdmoot van de opgave vormt de zogenoemde ‘warmtetransitie’. In de huidige situatie wordt er vooral van aardgas gebruikt gemaakt om de gebouwde omgeving te verwarmen. Hiervoor moeten alternatieven komen.

Centraal staan de volgende vragen: in welke mate het energieverbruik en de CO2-uitstoot van de sector Gebouwde omgeving kan verminderen, hoe dit tot stand kan worden gebracht, welke partijen hierbij een rol spelen en wat de provincie kan doen om de benodigde verduurzaming tot stand te brengen of te versnellen.

Uitgangspunten

• Waar het in dit onderdeel gaat over ‘het energieverbruik van de gebouwde omgeving’, betreft het alle elektriciteit, gas en warmte die door andere partijen geleverd wordt. Het gaat dan dus om de totale energievraag, minus de zelf opgewekte energie.
• Het energieverbruik van de gebouwde omgeving is afhankelijk van de buitentemperatuur en kan over de jaren heen fluctueren. Uiteraard is dit in de gebruikte cijfers verwerkt.
• Het energieverbruik van utiliteitsgebouwen in de landbouw en industrie valt onder de sector Land- en tuinbouw dan wel de sector Industrie.
• Het energieverbruik van gebouwen wordt gesplitst in ‘gebouwgebonden energieverbruik’ en ‘niet-gebouwgebonden energieverbruik’. Gebouwgebonden energie is alle energie die noodzakelijk is voor het verwarmen, koelen, ventileren en verlichten van een gebouw, onafhankelijk van het gebouwgebruik. Computers en huishoudelijke apparaten vallen hier niet onder. Momenteel richt veel beleid zich specifiek op het gebouwgebonden verbruik, bijvoorbeeld de zogenoemde ‘EPC-eisen’ voor nieuwbouw1 en het energielabel voor gebouwen. Een overzicht van de termen waarmee de mate van energieneutraliteit van gebouwen wordt geduid, staat in de bijlage ‘Definities van (bijna) energieneutrale gebouwen’.
• De sector kan biomassa gebruiken als vervanging van fossiele brandstoffen, maar biomassa zal schaars zijn. Biomassa zal zoveel mogelijk beschikbaar moeten blijven voor de sectoren Industrie en Mobiliteit en Transport.

Raakvlakken met andere sectoren en opgaven

• De industrie en energiesector kan restwarmte leveren die door huishoudens en diensten benut kan worden door het aanleggen van warmtenetten. Wat hiervoor aan infrastructuur nodig is, komt aan de orde in het deelstudie ‘Energie-infrastructuur’.
• Elektriciteitsverbruik voor het thuis opladen van een elektrisch voertuig valt onder de sector Mobiliteit en Transport, maar wordt via de huishoudelijke energierekening in rekening gebracht. Op dit moment is dit verbruik nog verwaarloosbaar, maar op termijn kan dit relevant worden.
• De gebouwde omgeving wordt niet alleen afnemer van elektriciteit, maar ook aanbieder van lokaal opgewekte elektriciteit (via zonnepanelen). Verder kan de gebouwde omgeving een rol gaan spelen in de opslag van elektriciteit en de balancering van vraag en aanbod van elektriciteit, via thuisbatterijen, de batterij van de elektrische auto en ‘slimme apparaten’. Dit komt aan de orde in het deelstudie ‘Energie-infrastructuur’.

Er wordt eerst ingegaan op de huidige situatie en de ontwikkelingen tot 2050. Daarna wordt het verwachte toekomstbeeld voor het energieverbruik in 2050 geschetst, waarbij ook wordt ingegaan op onzekerheden. Per deelsector wordt geschetst wat de aangrijpingspunten zijn, wat het speelveld is (welke actoren zijn betrokken en hoe beïnvloeden ze elkaar). Tot slot wordt ingegaan op het handelingsperspectief van de provincie.

9.1 Omgang met de volumeontwikkeling van de vraagsectoren
• De volumegroei van de sectoren industrie en land- en tuinbouw blijft naar verwachting beperkt, terwijl de gebouwde omgeving met circa 15 procent en de sector mobiliteit en transport met circa 20-46 procent zal groeien. Bij de gebouwde omgeving leidt de groei tot een geringe toename in het energieverbruik, aangezien nieuwe woningen nul op de meter zijn. Wel kunnen nieuwe datacenters het energieverbruik van de gebouwde omgeving flink opdrijven.
• Bij mobiliteit en transport is de groei in het energieverbruik sterk afhankelijk van het beleid dat wordt ingezet als reactie op de groeiende mobiliteitsbehoefte: gaan we meer mobiliteit faciliteren of juist afremmen? Denk bijvoorbeeld aan doorstromingsbevorderende maatregelen, ruimtelijk beleid rond OV-knooppunten of aan een schaalsprong van het openbaar vervoer. In het algemeen geldt dat maatregelen die ingrijpen op de keuzevrijheid of inwoners in de portemonnee raken, weerstand oproepen.

9.2 Stimuleren van energie-efficiëntie
• Binnen de land- en tuinbouw – zowel de glastuinbouw als de overige landbouw – is al veel kennis aanwezig over energiebesparende
maatregelen en de grote potentie hiervan, maar die kennis is nog onvoldoende verspreid. De provincie kan
(financieel) bijdragen aan kennisverspreiding.
• In de industrie en in de sector mobiliteit en transport is innovatie om de energie-efficiëntie van bestaande technieken te verbeteren vooral zinvol op de korte termijn. Er is immers sprake van een systeemwijziging waardoor bestaande technologieën op termijn plaatsmaken voor nieuwe technologieën. Binnen deze sectoren zal volop ingezet moeten worden op de benodigde systeemverandering. Dit kan grote effecten hebben. De overgang van voertuigen met een verbrandingsmotor op fossiele brandstoffen naar nul-emissievoertuigen met elektrische aandrijving, verlaagt het energieverbruik met 60 procent. De provincie kan deze transitie regionaal stimuleren en faciliteren door te zorgen voor een dekkende laad- en tankinfrastructuur.

9.3 Ruimtelijke beleid
• Bij de glastuinbouw zorgt concentratiebeleid niet alleen voor betere ruimtelijke kwaliteit en economische structuurversterking, maar versnelt het ook de energietransitie. De businesscases vallen immers eerder positief uit. Een deel van de bedrijven dat daarvoor in aanmerking komt, is nog niet geconcentreerd. Beleid dat is gericht op meer concentratie is vanuit oogpunt van de energietransitie zinvol. Daar is naar verwachting dan nog wel 100 ha extra ruimte voor nodig.
• Tijdelijke afvang en opslag van CO2 in de industrie is naar verwachting op middellange termijn haalbaar en kan helpen klimaatdoelstellingen versneld te realiseren. Het Noordzeekanaalgebied biedt hiervoor kansen. Hier moet dan wel ruimte voor gereserveerd worden. Overigens vergt CO2-afvang en -opslag wel extra elektriciteit.
• Datacenters verbruiken steeds meer ‘groene stroom’ en bieden de mogelijkheid om restwarmte te benutten. Zeker bij nieuwkomers, omdat daar nog gestuurd kan worden op de locatiekeuze. Dat alles neemt niet weg dat terugdringen van het energieverbruik de voorkeur geniet. De provincie kan datacenters prikkelen tot innovatie. Als er locatiebeleid komt, moet dit rekening houden met het feit dat datacenters met andere bedrijven concurreren om de beschikbare capaciteit van het elektriciteitsnet. Hier zullen dan (tijdelijk) voorzieningen voor getroffen moeten worden. Ook kan te veel sturing tot gevolg hebben dat datacenters voor andere landen kiezen.
• Het is van belang dat de provincie tot integrale gebiedsvisies komt voor de inpassing van de elektriciteitsinfrastructuur, daar waar ruimtelijke en bovenlokale belangen in het geding zijn. Dat is zowel belangrijk voor de ruimtelijke kwaliteit als de sociaaleconomische noodzaak van elektriciteitslevering. Verder is voor de provincie van belang dat aanbieders van energie zich in elkaars nabijheid vestigen, evenals grootverbruikers van energie, zodat er een minder grote verzwaring van het elektriciteitsnet nodig is.

9.4 Partijen verbinden ten behoeve van planning in ruimte en tijd
• De vraag naar elektriciteit neemt toe doordat de maatschappij elektrificeert. Weliswaar worden apparaten steeds energiezuiniger, maar het aantal apparaten (pompen, regelapparatuur) neemt toe. Daarbij gaat elektriciteit fossiele brandstoffen vervangen. Het aanbod én de distributie van (duurzaam opgewekte) elektriciteit moet gelijke tred houden met deze vraagtoename, die zich lokaal als ‘piek’ kan manifesteren. Een goede afstemming ruimtelijk, maar ook in de tijd gefaseerd, kan ervoor zorgen dat het kwetsbare elektriciteitsnet niet overbelast raakt en tijdig uitgebreid kan worden. Tegelijkertijd is het zinvol de aanpassingen aan het elektriciteitsnet af te stemmen op de activiteiten van andere infrabeheerders, om lokale capaciteit (mens, machine, organisatie) zo efficiënt mogelijk in te zetten. Het is dan ook van groot belang de netbeheerders vroegtijdig te betrekken bij ruimtelijke plannen en het opstellen en uitvoeren van regionale energiestrategieën. Deze regionale afstemming en planning in ruimte en tijd is een enorme opgave, waarbij de provincie het voortouw kan nemen door gemeenten te faciliteren.

9.5 Kennis opdoen, bundelen en verspreiden
• Veel kennis over de energietransitie is al aanwezig, maar kan beter gebundeld worden. Op een aantal gebieden is meer onderzoek nodig, onder meer: CO2-opslag en -hergebruik, industriële symbiose (gebruik van elkaars reststromen), langeafstandtransport van lage-temperatuurwarmte, optimale warmtetracés.

9.6 Innovatie aanjagen
• Er is innovatie nodig om de energietransitie tijdig te laten slagen, vooral op het gebied van industriële productieprocessen en de verduurzaming van gebouwen. Door het innovatiebeleid sterker te focussen en budgetten van overheden op elkaar af te stemmen, kan de energietransitie versnellen. Het is daarbij van belang dat innovaties met de grootste potentie de meeste prioriteit krijgen. Steeds vaker blijkt immers dat geslaagde vernieuwingen exponentieel groeien en toegepast worden.
• De gebouwde omgeving en de industrie hebben van alle sectoren de meeste tijd nodig voor aanpassing dan wel omschakeling op nieuwe productieprocessen. Daarom is het van groot belang hier zo vroeg mogelijk mee te beginnen en vol op in te zetten. Het innovatiebeleid van de provincie kan hieraan bijdragen.

9.7 Voorlopers stimuleren
• Voorlopers in de energietransitie lopen risico’s. Ten eerste doordat investeringen in technologieën ingehaald kunnen worden door nieuwere technologieën. Denk aan een huiseigenaar die zijn huis optimaal isoleert en een warmtepomp aanschaft, terwijl zijn buurman profiteert van het feit dat hij vijf jaar later alsnog gebruik kan maken van synthetisch gas voor de verwarming van zijn huis. Ten tweede dreigen voorlopers duurder uit zijn dan de achterblijvers, omdat concepten nu eenmaal goedkoper worden als ze gemeengoed worden. Tegelijkertijd is die opschaling van innovaties hard nodig om innovaties betaalbaar te maken. De opgave van de energietransitie is dusdanig groot dat we ons de luxe van afwachten niet kunnen veroorloven. De kans is immers zeer wel aanwezig dat nieuwe technologieën de verwachte potentie niet realiseren, en dan zal blijken dat we te laat begonnen zijn. Het is van groot belang dat voorlopers vooruit kunnen, bijvoorbeeld door subsidies, of met individuele begeleiding en advies (‘ontzorging’). De provincie kan hier een rol in nemen.

9.8 Maatschappelijk draagvlak creëren
• Om de warmtransitie (tijdig) te beginnen is het van belang dat het Rijk snel duidelijkheid biedt over de rolverdeling bij warmtenetten en de kostenverdeling. Om de warmtetransitie te laten slagen, is er ten eerste een uitgebreide, nationale communicatiecampagne nodig en ten tweede een eerlijke verdeling van de kosten over gebruikers. Hier kan de provincie bij het Rijk op aandringen.
• Het maatschappelijk draagvlak zal groter worden als er ruim baan komt voor initiatieven van onderop, zoals van lokale energiecorporaties of van gemeenten. De Omgevingswet zal daarbij de opdracht tot burgerparticipatie bij initiatiefnemers neerleggen. Van belang is dat overheden, waaronder de provincie, zulke initiatiefnemers én inwoners kunnen aangeven wat een adequaat participatieproces is, om rechtsongelijkheid te voorkomen.
• Duurzame opwekking zal veel ruimte vergen. Keuzes op dit gebied zal de provincie, als democratisch gelegitimeerd bestuur, afwegen tegen zaken als ruimtelijke kwaliteit en netverzwaring. Ook inwoners die nut, noodzaak en urgentie van de energietransitie onderschrijven, kunnen ruimtelijke ingrepen in hun eigen omgeving echter afwijzen. Het particulier belang en het algemeen belang botsen dan. Voor het draagvlak is het van belang dat inwoners vroegtijdig betrokken worden bij de inpassing. De provincie kan gemeenten hierbij ondersteunen.

9.9 Beschikbaarheid arbeidskrachten
• Een verwacht knelpunt is de beschikbaarheid van voldoende goed getraind personeel in de (vergrijzende) bouw- en installatiesector. De provincie draagt al bij aan het platform Terra Technica dat zich bezighoudt met studiekeuze, de inrichting van opleidingen en de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Er is naar verwachting echter meer nodig om dit knelpunt op te lossen.

Deelartikelen:
Deelstudie Energie Infrastructuur
Deelstudie Gebouwde Omgeving
Deelstudie Industrie
Deelstudie Land- en Tuinbouw
Deelstudie Mobiliteit en Transport
Deelstudie Opwekking van hernieuwbare energie
Factsheets
Staat van de energietransitie

De bestemmingen zijn geselecteerd op basis van de grootte van de steden, directe vliegverbindingen met Schiphol en hemelsbrede afstand (maximaal 750 km van Schiphol). Zo zijn 31 bestemmingen geselecteerd. Tussen Schiphol en deze 31 geselecteerde bestemmingen gaan in de huidige situatie in totaal 241 vluchten per dag, ongeveer 176.000 vliegbewegingen per jaar. Dit is rond de 35% van het totaal aantal vliegbewegingen op Schiphol (Schiphol, 2018).

Wanneer voor de huidige situatie de trein- en vliegtijden van deze 31 bestemmingen worden vergeleken, blijkt dat voor Brussel en Parijs de treintijd korter is dan de vliegtijd. Voor negen bestemmingen is de treintijd minder dan twee uur langer, voor de overige 20 bestemmingen is de treintijd meer dan twee uur langer. Voor tien van deze 20 bestemmingen is de reistijd per trein meer dan het dubbele van de vliegtijd.
Met alleen verbetering van ticketing & services kan gedrag van reizigers worden beïnvloed, waardoor zij eerder voor de trein kiezen, zonder dat de reistijd wordt verbeterd. Wanneer de reistijd per trein wordt geoptimaliseerd, zijn de treintijden van Brussel, Düsseldorf, Hannover, Londen, Frankfurt, Parijs, Luxemburg en Rennes vrijwel gelijk of korter dan de vliegtijden. Door aanleg van een Europees HSL-netwerk wordt voor 25 van de 31 bestemmingen de treintijd korter dan de vliegtijd. Alleen voor Edinburgh, Zürich, Göteborg, Genève en Milaan blijft het vliegtuig sneller.

Voor alle 31 bestemmingen samen is de modal split (verdeling van reizigers over de vervoerswijzen: vliegtuig, trein en weg) berekend voor de huidige situatie en voor de twee reistijd optimalisaties. Voor alle bestemmingen samen stijgt het aandeel trein van 27% in de huidige situatie naar 46% bij het opheffen van operationele barrières en optimalisatie planproces en naar 63% na aanleg Europees HSL-netwerk. Hiermee kan respectievelijk per jaar 327 miljoen kilogram (optimalisatie) en 998 miljoen kilogram (aanleg HSL-netwerk) CO2-emissies worden bespaard. De potentiele NOx besparing bedraagt respectievelijk 116 kg en 323 kg per jaar.

De geïnterviewde zakelijke reiziger onderschat vliegtijd en kiest voor het vliegtuig vanwege tijd en comfort. Publieke garanties, bijvoorbeeld een gegarandeerde stoel in de trein met betrouwbare wifi, kunnen de zakelijke reiziger mogelijk beïnvloeden, maar dit is lastig omdat hij/zij de reis meestal niet zelf boekt. De geïnterviewde recreatieve reiziger kiest voor het vliegtuig vanuit gewoontegedrag. Dit is mogelijk te doorbreken door reclamecampagnes gericht op die factoren die de recreatieve reiziger belangrijk vindt (bijvoorbeeld comfort, gemak, kosten). De geïnterviewde frequente (recreatieve) reiziger was niet op de hoogte van de mogelijkheid van een treinreis en stond, na een negatieve ervaring met het vliegtuig, er open voor om dit een keer te proberen. Attenderen op andere opties op plekken waar de frequente reiziger zoekt, is een mogelijke stap om kennisachterstand over treinreizen te verminderen.

Eerste aanbevelingen om de trein concurrerend te laten zijn met het vliegtuig zijn:
- Actief sturen, samen met treinondernemingen, luchtvaartmaatschappijen en vliegvelden om reizigers van korte vluchten te stimuleren de trein te gebruiken, zodat het aantal korte vluchten kan worden verminderd.
- Aanbieders van vervoersdiensten staan toe dat derde partijen actuele dienstregelingen gebruiken en vervoerscapaciteit verkopen.
- Aanbieden van één vervoerscontract met opvang en zekerheid over vergoeding bij oponthoud.
- Bevorderen inzet van meersysteemmaterieel en optimaliseren planproces door middel van internationale
afstemming.
- Op Europese schaal onderzoek doen naar internationale lange afstand verbindingen.
- Het creëren van Europese beleidskaders waarin met behulp van Europese transnationale maatschappelijke
kosten-baten analyses de internationale meerwaarde van projecten kan worden getoetst en geëvalueerd. Hierbij kan worden gekeken naar de inrichting van investeringen en initiatief op de (goederen) TEN-T corridors.

Samenvatting
Ganzen veroorzaken schade door begrazing van Iandbouwgewassen. Er zijn ieder jaar toenemende kosten gemoeid met de tegemoetkoming van de schade. Zo was de uitgekeerde ganzenschade in Nederland in 2016 bijna 19 miljoen euro (gegevens BIJ12). Sinds enige jaren is de lasertechniek in Nederland beschikbaar waarmee het in principe mogelijk is om ganzen te verjagen en schade te verminderen. Er zijn apparaten ontwikkeld waarmee het mogelijk is om percelen continu of voor een in te stellen deel van de dag te beschijnen. In opdracht van BIJ12 hebben Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv en Sovon Vogelonderzoek Nederland gezamenlijk onderzocht wat de effectiviteit van de laser is voor het verjagen van ganzen en de beperking van de schade aan Iandbouwgewassen.

Het doel van het laserproject is om te onderzoeken of de lasertechniek een effectieve en diervriendelijke manier is om ganzenschade te reduceren. Daartoe is ingezoomd op een aantal vragen: Kun je met lasers ganzen verjagen? Wat is het effect hiervan op andere soorten zoals bijvoorbeeld weidevogels? In hoeverre kan er gewenning van ganzen gaan ontstaan aan lasers? Is het mogelijk om daadwerkelijk schade door ganzenvraat te verminderen? Wat zijn de veiligheidsrisico’s van het gebruik van lasers? Hoe verhouden de kosten zich tegenover de baten? Wat zijn de aandachtspunten bij eventuele implementatie?

Uit het onderzoek blijkt dat ganzen met de onderzochte lasers opgejaagd kunnen worden. De ganzen reageren door op te vliegen. Het verjagingseffect is minder sterk op zonnige dagen. Ook andere vogelsoorten reageren op het aanschijnen met lasers. Alleen zeer grote soorten zoals de knobbelzwaan reageren minder duidelijk. Tijdens het onderzoek is geen gewenning aan het laserlicht gemeten. Geringde ganzen die gedurende een periode van enkele dagen meerdere keren achtereen aangeschenen zijn bleven een sterke vluchtrespons vertonen. Het is echter niet uit te sluiten dat op langere termijn toch gewenning kan gaan optreden. Daarvoor is aanvullend onderzoek nodig.

Uit het onderzoek blijkt dat andere vogels dan ganzen, zoals bijvoorbeeld weidevogels, ook een duidelijke vluchtrespons vertonen op laserlicht. Het is dan ook niet verstandig om de laser in te zetten in gebieden die belangrijk zijn voor weidevogels als broed, foerageer of rustgebied in de periode dat de gebieden daadwerkelijk gebruikt worden door de weidevogels, of doortrekkende steltlopers (Kievit, Wulp, Goudplevier). Deze beperking geldt in het voorjaar vanaf de maand maart en in daaropvolgende maanden tijdens het broedseizoen van weidevogels.

Er is gedurende de zomerproef een significante vermindering van de aanwezigheid van ganzen (gemeten op basis van ganzenkeuteltellingen) op percelen die voorzien zijn van een permanente laser ten opzichte van referentiepercelen zonder laseropstelling. Hieruit valt af te leiden dat het met de vaste laseropstelling mogelijk is om schade door ganzen te beperken in de zomerperiode.

In de winterproef is er geen significante vermindering gemeten van de aanwezigheid van ganzen (gemeten op basis van ganzenkeuteltellingen) op percelen die voorzien zijn van een permanente laser ten opzichte van referentiepercelen zonder laseropstelling. De meest waarschijnlijke reden dat er in de winter geen significant effect gemeten is komt voort uit het verschil in verspreiding van ganzen gedurende de winter en de zomer in combinatie met het gegeven dat de laser op zeer zonnige dagen minder effect heeft dan op bewolkte dagen. In de A&W-rappott 2388 Praktijkproef inzet lasers voor beperking ganzen-schade winter foerageren de ganzen in grote groepen tot wel duizenden ganzen terwijl de ganzen in de zomer in groepjes van tientallen foerageren. In de winter zijn de ganzen door deze grotere aantallen in staat om op een specifieke middag een perceel intensief te begrazen. Hierdoor is het mogelijk dat de belaserde percelen alsnog grote vraatschade ondervinden als ze op een zeer zonnige dag toch begraasd worden door de ganzen ondanks dat de laser aan staat. Dit fenomeen zal in de zomer ook bestaan maar omdat de ganzen in de zomer in veel kleinere groepjes foerageren is het effect van deze zonnige dagen op de totale begrazing gedurende de zomerperiode minder groot. Mogelijk vertonen de ganzen in de zomerperiode ook een hoger mate van plaatstrouw, zodat de begrazing op de referentiepercelen waar geen verstoring
plaatsvindt regelmatiger’ is en daarmee het verschil in biomassa met de laserpercelen groter
wordt.

Op grond van de metingen aan ganzenkeuteltellingen is het aannemelijk dat de vaste laseropstelling kan bijdragen aan een vermindering van de schade door ganzen in de zomerperiode. Om vermindering van schade in de winter te realiseren is een combinatie van maatregelen nodig. De vaste laseropstelling is geschikt om ganzen te verjagen op bewolkte dagen. Het verminderen van schade kan alleen tot stand kan komen als er aanvullende maatregelen voor (reguliere) verjaging worden getroffen op zeer zonnige dagen. Op een beperkt aantal percelen is tijdens de winterproef ook de handheldlaser getest. Deze is daarbij tweemaal per dag gebruikt gedurende enkele minuten en uitsluitend in het geval er ganzen op dat moment op het perceel aanwezig waren. Deze inzet komt overeen met de inzet die daadwerkelijk gangbaar is voor de handheld laser, waarbij de laser ad hoc wordt ingezet op het moment dat groepen ganzen aanwezig zijn. Het aantal uren actieve beschijning van de percelen is daarmee hooguit 1% ten opzichte van de opstelling met vaste lasers die de hele tijd aanstonden. Uit de resultaten is gebleken dat het effect om ganzen 24/7 te verjagen dan ook veel geringer is geweest dan bij de inzet van de vaste laser.

Het economische effect op het verminderen van de schade als gevolg van de fysieke vraat aan de gewassen (gemeten aan de hand van de ganzenkeuteltellingen) en de vervangingsprijs van het gegeten gras is in de zomer beperkt omdat er weinig tot geen ganzen actief zijn geweest. De zomerproef is uitgevoerd in de periode dat er alleen overzomerende ganzen zijn. Gedurende deze periode waren de aantallen ganzen en de door de ganzen aangerichte fysieke vraat erg laag. Het effect hiervan op de sterke grasgroei in de zomerperiode is zeer gering. Tijdens de zomerperiode was er zelfs sprake van een overschot aan gras in de onderzochte gebieden. De vermeende grote schade in de zomer wordt volgens ons dan ook niet veroorzaakt door overzomerende ganzen maar waarschijnlijk door late (in het voorjaar) en
vroege (in de herfst) wintergasten. Zo wordt de schade aan de eerste snede in april/mei vaak nog gezien als schade door zomerganzen terwijl deze schade door de overwinterende ganzen is aangebracht. Het economische effect op het verminderen van de schade als gevolg van de fysieke vraat aan de gewassen (gemeten aan de hand van de ganzenkeuteltellingen) en de vervangingsprijs van het gegeten gras is in de winter beperkt omdat er in de winter zonder aanvullende maatregelen toch vraat zal zijn. De inzet van de laser als werend middel kan in de winter wel efficiënt zijn in combinatie met andere werende middelen.

Gebruikers van lasers (de deelnemers van de proef en een aantal boeren die uit eigen beweging al eerder een laser hebben aangeschaft) zijn onverdeeld positief over het effect van de laser op de verjaging van ganzen. Er wordt wel opgemerkt door meerdere gebruikers dat de laser op zonnige dagen minder goed werkt. Maar men is overwegend content dat er een middel is gevonden om de ganzen te verjagen ongeacht of de schade door inzet van de laser A&W-rapport 2388 Praktijkproef inzet lasers voor beperking ganzen-schade daadwerkelijk vermindert. Het gaat bij deze kwalitatieve beoordeling van de werking van de laser dan voor een deel ook om het gevoel een potentieel efficiënt werend middel in handen te hebben.

De inzet van de laser geeft geen structurele vermindering van schade omdat ganzen worden verjaagd en op andere landbouwpercelen foerageren. Voor een individuele boer kan de inzet van de laser effectief zijn omdat de boer zijn eigen percelen schoon kan houden. Nabij gelegen boeren kunnen hierdoor echter juist meer schade gaan krijgen. Dit kan tot lokale spanningen leiden.

Bezien vanuit het belang van de overheid om de totale hoeveelheid uitgekeerde schade te beperken is deze verplaatsing van ganzen alleen zinvol als er een ruimtelijke strategie is ontwikkeld om ganzen in gebieden te verjagen naar gebieden waar ze wel kunnen zijn. De ganzen verdwijnen door de inzet van de laser immers niet uit het gebied maar blijven aanwezig. In Fryslân bestaan zulke opvanggebieden maar deze functioneren matig. Verjaging naar opvanggebieden kan alleen effectief zijn als de opvanggebieden voldoende aantrekkelijk voedsel bieden aan de ganzen en er geen verjaging is in de ganzenfoerageergebieden.

Uit de veiligheidsanalyse is gebleken dat de toepassing van een klasse 3E laser een uitgebreide veiligheidsafweging met zich meebrengt. Tijdens het onderzoek is deze afweging ook daadwerkelijk uitgevoerd. Er zijn diverse voorstellen gedaan om dit naar de toekomst toe te vereenvoudigen en de daadwerkelijke veiligheidsrisicos ook te verduidelijken

3.0, voor bestuurlijke vaststelling door KANS-partners

In plaats van samenvatting: aanleiding, context, leeswijzer

1 WAAROM EEN PLANSTUDIE KANS?
1.1 AANLEIDING
De Knoop A10-N247-s116 (afgekort: KANS) is een belangrijke schakel in het wegennet aan de noordkant van Amsterdam, zowel voor het autoverkeer als voor het openbaar vervoer.

In de KANS-knoop komen netwerken van Rijk, provincie en gemeente bij elkaar en worden ook regionale en lokale OV-verbindingen met elkaar verbonden. De knoop ligt tegen het Centrumgebied Amsterdam-Noord aan, waar momenteel en in de komende jaren een grote ruimtelijk ontwikkelingsopgave wordt gerealiseerd, met verandering en toename van vervoerpatronen tot gevolg. De gevolgen van de lokale en regionale ontwikkelingen zullen ook merkbaar zijn op de ring A10. De verkeersproblematiek op de knoop is dan ook een belangrijk aandachtspunt voor zowel de gemeente Amsterdam, de provincie Noord-Holland, Rijkswaterstaat West-Nederland Noord als voor de Vervoerregio Amsterdam.

Samen met de drie wegbeheerders is de Vervoerregio Amsterdam initiatiefnemer van de Planstudie KANS. Namens de vier samenwerkende partijen is de Vervoerregio Amsterdam de penvoerder.

1.2 WAT IS ER AAN DE HAND?
De verkeersafwikkeling op en rond de KANS-knoop staat momenteel al onder druk. De reistijd en snelheden op routes door de knoop liggen ver onder de streefwaarden en die problematiek zal, wanneer er geen maatregelen worden getroffen, naar verwachting in de toekomst erger worden. Onder andere door de bouw van nieuwe woningen in Amsterdam en in de regio Waterland zal de omvang van het verkeer verder toenemen, waardoor zowel het autoverkeer als het OV in de spitsperioden structureel stil staat en daarbuiten steeds vaker slechts stapvoets vooruit komt.

Voor busreizigers en automobilisten die op hun route langs deze knoop komen, wordt het (nog) lastiger om hun bestemming binnen aanvaardbare tijd te bereiken. Daardoor komt de bereikbaarheid van de
KANS-knoop en een groter gebied ten noorden van het IJ richting Purmerend, Waterland en Edam-Volendam onder druk te staan. Ook de aanstaande opening van de Noord/Zuidlijn zal lokaal en regionaal kunnen leiden tot knelpunten in de bereikbaarheid. Immers, vervoerpatronen van, naar en in het gebied zullen veranderen.

De problematiek op de knoop is een belangrijk aandachtspunt voor zowel de Vervoerregio Amsterdam, als de drie betrokken wegbeheerders: de gemeente Amsterdam, de provincie Noord-Holland en Rijkswaterstaat West-Nederland Noord. In 2016 en begin 2017 is door de partners een verkenning uitgevoerd.

In de verkenning is inzichtelijk gemaakt welke problemen er nu en in de toekomst op de knoop spelen. Vervolgens is onderzocht welke mogelijke oplossingsrichtingen de problemen het hoofd kunnen bieden. Op basis van de geconstateerde problemen en mogelijke oplossingen in de verkenning, is in het directeurenoverleg KANS van 27 januari 2017 besloten om de studie naar de KANS-knoop te vervolgen in een planstudie.

1.3 WAT WILLEN WE BEREIKEN EN VOOR WIE?
De Vervoerregio Amsterdam heeft mede namens de overige partners het initiatief genomen voor het uitvoeren van onderzoeken ten behoeve van de planstudie. De planstudie is de volgende stap op weg naar een gedragen ontwerp, goede planologische inbedding en uiteindelijk de eventuele realisatie van infrastructurele maatregelen. In de planstudie worden alternatieven en varianten voor het bereikbaarheidsprobleem geïnventariseerd en worden het doelbereik en de milieueffecten daarvan onderzocht.

Het doel van de planstudie is om met de resultaten en inzichten van het onderzoek, voldoende beslisinformatie beschikbaar te hebben om op directeuren- en bestuurlijk niveau een gedragen voorkeursbesluit te kunnen laten nemen door de vier partners: de gemeente Amsterdam, de Provincie Noord-Holland, Rijkswaterstaat Noord-Holland en de Vervoerregio Amsterdam.

Wanneer er geen maatregelen worden genomen, zorgen groeiende verkeersstromen in de knoop voor een verslechtering van de bereikbaarheid voor weggebruikers en OV-reizigers, met structurele filevorming en lange en onbetrouwbare reistijden tot gevolg. De planstudie biedt inzicht in de mate waarin specifieke maatregelen bijdragen aan het verbeteren van de bereikbaarheid in relatie tot de voorgenomen ruimtelijke ontwikkelingen.

Het beoogde resultaat van de planstudie is om de betrokken overheden inzicht te geven in de aard en omvang van de bereikbaarheidsproblematiek. Zij kunnen dan een besluit nemen over gedragen voorkeursoplossingen waarmee de bereikbaarheidsdoelstellingen voldoende worden bediend. Op een later moment kunnen deze voorkeursoplossingen onderdeel worden van een procedure voor een concreet ruimtelijk besluit, zoals een Tracébesluit, een inpassingsplan of een bestemmingsplan. De formele planologische procedures maken dus geen onderdeel uit van de planstudie.

1.4 WIE IS WIE IN DE PLANSTUDIE?
In een planstudie wordt onderscheid gemaakt tussen initiatiefnemers en het bevoegd gezag, waarbij het bevoegd gezag de partij of partijen zijn die uiteindelijk besluiten over het treffen van maatregelen.
Voor de Planstudie KANS zijn vier partijen gezamenlijk de initiatiefnemer: Rijkswaterstaat West-Nederland Noord, provincie Noord-Holland, gemeente Amsterdam en de Vervoerregio Amsterdam. De Vervoerregio
Amsterdam is zowel namens als in overleg met de drie betrokken wegbeheerders de penvoerder voor de Planstudie.

Als Bevoegd gezag treden de besturen van de drie betrokken wegbeheerders op, te weten de Burgemeester en Wethouders van de gemeente Amsterdam, Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Holland en de Hoofdingenieur-Directeur van Rijkswaterstaat West-Nederland Noord (namens de Minister van Infrastructuur en Waterstaat). Namens hen zijn Burgemeester en Wethouders van de gemeente Amsterdam het coördinerend bevoegd gezag, dat wil zeggen dat zij tot taak hebben om ervoor te zorgen dat de procedure in goede samenhang plaatsvindt, ook in relatie tot omliggende ontwikkelingen en projecten.

1.5 LEESWIJZER
Het belangrijkste doel van een Notitie Reikwijdte en Detailniveau is dat de initiatiefnemers van de planstudie duidelijkheid scheppen voor gebruikers, belanghebbenden en besluitvormers over wat onderzocht gaat worden en hoe dat zal gebeuren.

Het wat en hoe wordt aangeduid met de twee termen reikwijdte en detailniveau. Daarmee wordt het volgende bedoeld:
• Reikwijdte: welke alternatieven voor de oplossing van het gesignaleerde probleem worden onderzocht?
• Detailniveau: welke onderzoeken worden op welke wijze uitgevoerd met welke mate van detail, om het doelbereik en de relevante milieueffecten in beeld te brengen?
Na dit inleidende eerste hoofdstuk wordt op de reikwijdte van de planstudie ingegaan in de hoofdstukken 2, 3 en 4, waarbij de volgende zaken aan bod komen:
• Hoofdstuk 2: situatie en probleemverkenning;
• Hoofdstuk 3: de ambities, doelen en het beoordelingskader;
• Hoofdstuk 4: alternatieven en varianten.
Hoofdstuk 5 beschrijft welke thema’s in de planstudie worden onderzocht en hoe het onderzoek per thema wordt uitgevoerd.
Tot slot gaat hoofdstuk 6 in op de procedure die planstudie KANS volgt en geeft daarbij antwoord op de vraag hoe en wanneer u kan meedenken.

De belangrijkste overige conclusies:
1. ‘Amsterdam’ vormt de belangrijkste spontane associatie bij ‘Noord-Holland’. Daarna blijkt dat de respondenten de provincie hoofdzakelijk verbinden met ‘wonen’ en de ligging aan zee. Die ligging is samen met ‘rust’ de belangrijkste spontane reden voor de waardering van de eigen woonplek. Het omgekeerde – drukte – is wat men het minst waardeert aan de eigen woonplek.
2. Meeste verbondenheid met Nederland en eigen woonplaats, minder verbondenheid met provincie. Liefst 72 procent van de respondenten zegt zich ‘zeer verbonden’ of ‘verbonden’ te voelen met Nederland. Dit percentage stijgt tot 92 procent wanneer ook degenen in ogenschouw worden genomen die zich ‘een beetje verbonden’ voelen met Nederland. De eigen woonplaats (gemeten als ‘uw stad of dorp’) volgt in het kielzog van Nederland (68 procent). De verbondenheid met de provincie blijft steken op 45 procent.
3. Meeste waardering voor Noord-Holland als provincie om in te wonen – en niet als bestuurslaag. Men reageert positief op Noord-Holland als een ‘provincie om in te wonen’ (65 procent ‘positief’ of ‘zeer positief’), ‘in te recreëren’ (58 procent) of ‘in te werken’ (57 procent). De positieve waardering schrompelt echter ineen na de typering van Noord-Holland als ‘bestuurslaag tussen de gemeenten en het Rijk’ (slechts 17 procent).
4. Ruime meerderheid van inwoners verwacht hun hele leven in Noord-Holland te blijven wonen. Ruim driekwart van de respondenten (77 procent) verwacht de rest van hun leven in de provincie te blijven wonen.
5. Grote tevredenheid met Noord-Holland als woonplek. Een overweldigende meerderheid van de inwoners (88 procent) raadt andere mensen aan om te gaan wonen in Noord-Holland. Ook de eigen regio (83 procent) en de eigen woonplaats worden aangeraden (82 procent).
6. Ruime 7½ voor huidige woon- en leefomgeving. De respondenten beoordelen hun huidige woon- en leefomgeving met een ruime zeven en een half (gemiddeld rapportcijfer 7.7).
7. Veel meer optimisme over provincie en eigen regio dan over het land. Meer dan driekwart van de respondenten (77 procent) geeft aan dat Noord-Holland zich in de ‘juiste richting’ ontwikkelt; slechts 23 procent vindt dat Noord-Holland de verkeerde kant op gaat. Ook over de regio is men zeer positief: liefst 70 procent ‘juiste richting’; slechts 30 procent ‘verkeerde richting’. Deze cijfers contrasteren sterk met de
cijfers voor Nederland als geheel (49 procent ‘juiste richting’; 51 procent ‘verkeerde richting’).
8. Men wenst een gezonde leefomgeving. Gevraagd naar welke drie doelen de provincie Noord-Holland in 2050 moet hebben bereikt, kiest 41 procent voor een gezondere leefomgeving. Ook hecht men waarde aan voldoende werkgelegenheid (32 procent) en voldoende woningen in de stad voor iedereen (30 procent). Minder reistijd naar werk is van belang voor slechts 12 procent van de respondenten.
9. Noord-Hollanders wonen het liefst dichtbij natuur, winkels en recreatie. Men woont niet graag dichtbij industriegebieden en snelwegen, of in het centrum van een stad.
10. Veel waardering voor betrekken bewoners bij Omgevingsvisie:
— Omgevingsvisie nog vrijwel onbekend. Slechts 3 procent van de respondenten geeft aan iets gehoord te hebben over het opstellen van de Omgevingsvisie door de provincie Noord-Holland. Nog eens 8 procent van de respondenten heeft er ‘vaag’ iets over gehoord. Het overgrote deel van de respondenten, 87 procent, weet van niets.
— Ruime meerderheid vindt opstellen Omgevingsvisie een goede zaak. Maar liefst 71 procent van de respondenten vindt het een ‘goede’ of zelfs ‘zeer goede’ zaak dat de provincie Noord-Holland een Omgevingsvisie opstelt. Ruim een kwart van de respondenten (27 procent) is neutraal of weet het niet. Welgeteld 2 procent van de respondenten vindt het opstellen van een Omgevingsvisie een ‘slechte’ of ‘zeer slechte’ zaak.
— Veel steun voor actief betrekken van inwoners bij Omgevingsvisie. Een ruime meerderheid (76 procent) vindt het positief dat de provincie de inwoners betrekt bij het opstellen van de Omgevingsvisie.
— Verwacht effect van betrekken bewoners: meer steun voor Omgevingsvisie. Een meerderheid (56 procent) verwacht dat het actief betrekken van de inwoners van Noord-Holland er voor zal zorgen dat hun steun voor de Omgevingsvisie uiteindelijk groter zal worden. Bijna niemand (2 procent) denkt dat de steun voor de Omgevingsvisie hierdoor zal afnemen.
— Veel steun voor versturen van Omgevingsvisie naar de respondenten. Liefst 75 procent van de respondenten vindt het een ‘goede’ of ‘zeer goede’ zaak dat de provincie Noord-Holland bereid is om de Omgevingsvisie, zodra deze klaar is, elektronisch toe te sturen aan deelnemers van dit onderzoek.
— Twee op de drie respondenten wenst exemplaar van Omgevingsvisie te ontvangen. Maar liefst 2 op de 3 respondenten (67 procent) geeft aan de Omgevingsvisie te willen ontvangen.

Als onderdeel van de ontwikkeling van de Omgevingsvisie heeft de provincie in samenspraak met haar inwoners een drietal perspectieven ontwikkeld op de provincie Noord-Holland in 2050.
- Het toekomstperspectief ‘Gezond en Veilig’ spreekt inwoners van de provincie het meeste aan (gemiddelde aansprekendheidsscore van 3.91) en zorgt daarmee voor duidelijke positieve trekkracht (‘tractie’ – deze ontstaat gewoonlijk bij een score van 3.50). Bovendien wordt dit perspectief door bewoners op afstand het meest gewaardeerd (58 procent) als hen recht op de man of vrouw af gevraagd wordt om een keuze tussen de drie perspectieven.
- Het toekomstperspectief ‘Karakteristiek’ volgt op enige afstand met een aansprekendheid van 3.60 en oefent lichte positieve trekkracht uit.
- Het toekomstperspectief ‘Economisch en Duurzaam’ spreekt de Noord-Hollanders in redelijke mate aan(score 3.48) en zit dicht tegen de grens waar gewoonlijk positieve tractie ontstaat.

Aanvullend zijn drie hoofduitdagingen onderscheiden voor de provincie Noord-Holland in 2050: ‘verstedelijking (wonen en werken)’, ‘energietransitie’ en ‘mobiliteit’. Elk van deze hoofduitdagingen is
beschreven (geframed) door de lens van de drie toekomstperspectieven en vervolgens aan de respondenten
voorgelegd. Het beeld dat hier uit naar voren komt is genuanceerd. In deze vorm toegepast scoren de drie
perspectieven even goed (gemiddeld rapportcijfer 6.9 – niet in tabel). ‘Veilig en Gezond’ scoort stabiel voor
elk van de drie hoofduitdagingen, terwijl ‘Karakteristiek’ en ‘Economische Duurzaam’ het erg goed doen voor
de hoofduitdaging mobiliteit (beide gemiddeld rapportcijfer 7.4). ‘Economisch Duurzaam’ scoort zwak op de
hoofduitdaging ‘verstedelijking’ (matig rapportcijfer 5.9).

(Zie figuur pagina i van rapport)

Dit zijn de belangrijkste conclusies van een online survey-onderzoek onder 1,407 respondenten uit de provincie Noord-Holland. Het onderzoek werd verricht in opdracht van de provincie Noord-Holland. Het volgt op een eerdere publieksmeting in februari 2017 (‘Verkenning Omgevingsvisie’). In het onderzoek zijn inwoners van de provincie bevraagd op hun steun en beleving van drie perspectieven op Noord-Holland in 2050. Deze toekomstperspectieven zijn, mede op basis van de eerste publieksmeting en Verkenningen NH2050, ontwikkeld door de provincie. De respondenten is voorts gevraagd om aan te geven hoeveel belang zij hechten aan een reeks van denkbare uitdagingen voor de provincie. Aan het eind van de vragenlijst is de respondenten gevraagd te kiezen uit steeds paren van beleidsopties. Het veldwerk werd verricht door NoTies uit Monnickendam, van 12 tot 20 juni, 2017. Vragenlijst, analyse en verslaglegging werden verzorgd door Anker Solutions.

De belangrijkste overige conclusies:
1. De toekomstperspectieven doen respondenten – zoals bedoeld – aan de toekomst denken. Dit blijkt uit de antwoorden op open vragen over welk woord als eerste bij de respondenten opkomt na confrontatie met elk van de toekomstperspectieven.

2. Positief oordeel over feit dat provincie drie toekomstperspectieven heeft ontwikkeld. Maar liefst 68 procent van de respondenten vindt dit ‘(zeer) goed’. Dat de provincie de bewoners hierbij actief betrekt wordt zelfs nog hoger gewaardeerd (78 procent ‘(zeer) goed’).

3. Toegekend belang aan toekomstuitdagingen voor de provincie Noord-Holland. Hierbij laten zich drie clusters onderscheiden:
- Prioriteit #1. Droge voeten zijn het belangrijkst. ‘Voorkomen van wateroverlast’ is in de ogen van de respondenten de belangrijkste uitdaging voor de provincie Noord-Holland. Het gemiddelde belang dat aan
deze uitdaging is toegekend, bedraagt +2.03 en is daarmee het hoogste van alle voorgelegde uitdagingen.
- Prioriteit #2. Behoud van gemeenschappelijke voorzieningen. Het ‘behoud van voorzieningen zoals dorpswinkels, scholen, sportclubs en zorgvoorzieningen’ is de op een-na-belangrijkste uitdaging, met een
score van +1.95.
- Prioriteit #3. Schoon en gezond. Dit betreft ‘verbeteren van de luchtkwaliteit’ (score +1.95), ‘zorgen voor een groene leefomgeving in de provincie’ (+1.94), ‘zorgen voor een gezonde voedselproductie’ (+1.83),
‘Zorgen voor een schone bodem’ (+1.81) en ‘verbeteren van de kwaliteit van het zwem – en drinkwater’
(+1.73)

Opmerkelijk: toegekende belang aan economische uitdagingen blijft achter. Zo kennen de inwoners van Noord-Holland het laagste belang toe aan ‘meer vluchten mogelijk maken op Schiphol’ (score +0.16).
Andere economische uitdagingen, zoals ‘meer ruimte bieden aan grootschalige landbouw’ (+0.49), en‘meer investeren in de economie van Metropool Regio Amsterdam’ (+0.81) scoren eveneens laag. Dat geldt ook voor infrastructurele uitdagingen, zoals ‘uitbreiden van het wegennetwerk’ (+0.71).

4. Beleidsdilemma’s. Bij de afwegingen tussen beleidsopties laten de inwoners van Noord-Holland zich door de volgende overwegingen leiden:
i. Veiligheid op 1. De sterkste reactie ontstaat wanneer het ‘grondig aanpassen van de dijken om het risico op overstroming zo klein mogelijk te laten zijn’ wordt afgezet tegen het behoud van karakteristieke dijken. Liefst 83 procent van de ondervraagden verkiest dan aanpassing van de dijken boven het behoud van het karakteristieke landschap (slechts 17 procent).
ii. Schoon. Ruime meerderheden van de respondenten (60 tot 76 procent) verkiezen investeren in de kwaliteit van het grondwater, schone lucht, schoon openbaar vervoer en ‘geen hinder van Schiphol en andere industrie’ boven andere, ‘vuilere’ beleidsopties.
iii. Dichtbij. Men wil de dingen graag dichtbij de eigen leefomgeving organiseren, of het nu gaat om het
opwekken van duurzame energie of het behoud van gemeenschapsvoorzieningen.
iv. Natuur. Men geeft voorrang aan de natuur in vergelijking met een reeks alternatieve beleidsopties, zoals toerisme, landbouw en zelfs grootschalige duurzame energie.

Noord-Hollanders zijn voorlopig nog verdeeld over:
— De mogelijke rol van hoogbouw. De voorkeuren zijn allesbehalve uitgekristalliseerd.
— De verhouding met de digitale economie. De respondenten zijn fifty/fifty verdeeld over de keuze tussen investeren in ‘wegen en openbaar vervoer’ of investeren in de digitale economie.
— Investeren in kansrijke of kansarme gebieden. Noord-Hollanders zijn zwaar verdeeld over de vraag of eerst geïnvesteerd zou moeten worden in kansrijke gebieden (= kansen pakken) of juist kansarme gebieden (= deze gebieden ’erbij trekken’):

5. Veel waardering voor het betrekken van de inwoners bij de Omgevingsvisie:
— Veel steun voor versturen van Omgevingsvisie naar de respondenten. Liefst 78 procent van de respondenten vindt het een ‘goede’ of ‘zeer goede’ zaak dat de provincie Noord-Holland bereid is om de Omgevingsvisie, zodra deze klaar is, elektronisch toe te sturen aan deelnemers van dit onderzoek.
— Meerderheid wenst exemplaar van Omgevingsvisie te ontvangen. Een ruime meerderheid van de
respondenten (57 procent) geeft aan zelf de Omgevingsvisie (elektronisch) te willen ontvangen.

De Ruimtelijk-Economische Verkenning Westas (REVW) onderzoekt de versnellingskansen om het gebied ten westen van Amsterdam tot werkplaats voor circulaire economie te maken. De Westas omvat globaal het gebied van Haven Amsterdam, via Schiphol en de daar gelegen werklocaties, tot en met Greenport Aalsmeer. Het idee hiervoor ontstond in 2015 met het manifest De Westas, daar draait het om, van bedrijfsleven en enkele overheden, verenigd in de Amsterdam Logistics Board (ALB). Twaalf regionale partijen hebben daarop de handschoen opgepakt om de Westas verder te brengen in deze transitie.

Nu al experimenteren op de Westas bedrijven met het circulair inrichten van hun productieketen. Door de aanwezigheid van vier internationale, logistieke knooppunten, Schiphol, Havenbedrijf Amsterdam, Greenport Aalsmeer en Digital Gateway, kan het gebied in potentie uitgroeien tot ‘de’ vestigingsplek voor circulaire bedrijven. En zich daarmee van proeftuin ontwikkelen naar internationale werkplaats van de circulaire economie. Deze REVW is de eerste stap om tot een uitvoerbaar programma te komen.

In deze verkenning ligt de focus op het ruimtelijk-economisch perspectief: wat betekent de circulaire economie voor de logistieke stromen, de werklocaties en het ruimtegebruik in de regio? Er gebeurt al veel op circulair gebied in de regio. Een versnelling van deze transitie naar een circulaire economie is van belang. Niet alleen voor het behoud van de economische toppositie van het gebied, maar ook voor de leefbaarheid van de Metropoolregio. Samenwerking tussen de partijen in het Westas-gebied zou een extra versnelling mogelijk moeten maken. Met deze verkenning onderzoeken de partners of een versnelling van de transitie in Westas-verband nuttig en haalbaar is? En wat daarvoor nodig is?
De REVW concludeert positief over het nut en de haalbaarheid van een versnelling. Kort samengevat: Ja, deze versnelling is nuttig en haalbaar. Een versnelling zorgt voor een beter investerings-, vestigings-, en leefklimaat. Daarbij is gebleken dat overheden en hubs hierin het voortouw moeten nemen, maar dat ook het bedrijfsleven zijn rol moet pakken. Bovendien draagt de versnelling bij aan de Rijksdoelstellingen: Grondstoffenakkoord, Energieagenda, Green Deal CO2, Digitale Agenda en Nederland Circulair in 2050.

De sleutel voor versnelling ligt bij samenwerking. Het gebied aan de Westkant van Amsterdam leent zich voor een intensieve vorm van samenwerken met de aanwezigheid van Greenport Aalsmeer, Schiphol en Haven Amsterdam. De drie aaneengesloten werkgebieden voor sierteelt, luchthaven en haven, aangevuld met de datacenterhub in het gebied, bieden ruimte aan vier internationaal concurrerende logistieke hubs. De vele werklocaties om deze hubs heen, dragen bij aan het functioneren van de hubs (consolidatie, ondersteunende diensten, repair, etc.), maar leveren ook belangrijke diensten voor het stedelijk gebied eromheen (energieopwekking, waterlevering- en zuivering, afvalverwerking, bouwbedrijven, dataopslag, etc.). Samenwerking is cruciaal in deze transitie, dat is evident. Als het gaat om ketens vormen, vraag en aanbod afstemmen, circulaire businessmodellen haalbaar en schaalbaar maken (volumes) en de ruimtevraag afstemmen. Maar ook als we de impact op de leefbaarheid willen beperken.

Samenwerking op het niveau van de Westas levert een belangrijke bijdrage aan de internationale concurrentiepositie. De Westas is een interessante vestigingsplaats voor bedrijven, mede door de beschikbare regionale grondstoffenstromen (bouwmateriaal en –afval, gft-afval, textiel, e-waste). Er is ruimte voor de vestiging van bedrijven gericht op import en export van stromen. Ook de aanwezigheid van dominante grondeigenaren (FloraHolland, Havenbedrijf Amsterdam, Schiphol) en een regionale gebiedsontwikkelaar (SADC) biedt kansen om bij de ontwikkeling van nieuwe locaties en herstructurering van bestaande locaties circulaire principes toe te passen. Tot slot geven de vele logistieke stromen de mogelijkheid om nieuwe logistieke concepten in te voeren, die passen bij een meer circulaire economie, een economie gericht op retourstromen.

INLEIDING
1.1 Wat is de aanleiding voor het quickscan-onderzoek
De provincie Noord-Holland is bevoegd gezag voor de zwemlocaties in Noord-Holland die zijn aangemeld als zwemlocatie vallend onder de Europese zwemwaterrichtlijn (richtlijn 2006/7/EG) en de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). In totaal zijn in de provincie Noord-Holland in 2016 151 zwemlocaties aanwezig waarmee Noord-Holland de absolute koploper binnen Nederland is.

Alle aangewezen zwemlocaties worden gemonitord en beoordeeld zoals is vastgelegd in de zwemwaterrichtlijn en het Besluit hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Bhvbz). Uit de beoordeling blijkt dat er tweeëntwintig zwemlocaties zijn die in 2015 niet als ‘goed’ worden beoordeeld. Van deze locaties worden acht locaties als ‘slecht’ beoordeeld en veertien als ‘aanvaardbaar’. Deze beoordeling is gebaseerd op de gemeten concentraties E. coli en intestinale enterococcen gedurende het badseizoen (1 mei tot 30 september) van de jaren 2012-2015. Een deel van deze locaties heeft ook regelmatig te maken met blauwalgenoverlast. Daarnaast zijn er nog een aantal locaties die geen bacteriologische problemen hebben maar waar wel regelmatig overlast met blauwalgen optreedt.

In de op 16 november 2015 vastgestelde Watervisie 2021 staat dat de provincie Noord-Holland streeft naar verbetering van de waterkwaliteit op de zwemlocaties naar minimaal de waterkwaliteitsklasse ‘goed’, per 2021. Bovendien wordt aangegeven dat de provincie ‘locatiehouders en waterbeheerders bij het nemen van maatregelen zal ondersteunen’. De verbetering van de zwemwaterkwaliteit van ‘slecht’ tot het niveau van minimaal ‘aanvaardbaar’ is overigens allerminst vrijblijvend (zie tekstkader 1.1).

Het streven uit de Watervisie 2021 is de directe aanleiding voor het quickscan-onderzoek ‘Verbeteren kwaliteit zwemwateren’ dat in dit rapport is beschreven.

Tekstkader 1.1 Bepalingen uit de zwemwaterrichtlijn (richtlijn 2006/7/EG, artikel 5, lid 3 en 4) over de beoordeling van de kwaliteit en de noodzaak tot het nemen van maatregelen Artikel 5, lid 3. De lidstaten zorgen ervoor dat aan het einde van het badseizoen van 2015 alle zwemwateren ten minste ‘aanvaardbaar’ zijn. Zij nemen realistische en evenredige maatregelen die naar hun oordeel passend zijn om het aantal als ‘uitstekend’ of ‘goed’ ingedeelde zwemwateren te doen toenemen. Artikel 5, lid 4. Ondanks de algemene bepaling van lid 3 kunnen zwemwateren echter tijdelijk als ‘slecht’ worden ingedeeld, en nog steeds aan de voorwaarden van deze richtlijn voldoen. In dergelijke gevallen zorgen de lidstaten ervoor dat aan de volgende voorwaarden wordt voldaan: a) voor elk als ‘slecht’ ingedeeld zwemwater worden met ingang van het badseizoen volgend op dat van de indeling, de volgende maatregelen genomen:  er worden passende beheersmaatregelen genomen, waaronder een zwemverbod of een negatief zwemadvies, teneinde de blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen, en  de oorzaken en redenen van het niet-bereiken van de ‘aanvaardbare’ kwaliteitsstatus worden geïdentificeerd;  er worden passende maatregelen genomen om de oorzaken van verontreiniging te voorkomen, te verkleinen of weg te nemen, en  overeenkomstig artikel 12 wordt het publiek door middel van een duidelijk en eenvoudig teken gewaarschuwd en voorgelicht over de oorzaken van de verontreiniging en de op basis van het zwemwaterprofiel genomen maatregelen; b) indien een zwemwater vijf opeenvolgende jaren als ‘slecht’ ingedeeld is, wordt een permanent zwemverbod ingesteld of een permanent negatief zwemadvies uitgebracht. Een lidstaat kan evenwel vóór het einde van de periode van vijf jaar een permanent zwemverbod instellen of een permanent negatief zwemadvies uitbrengen, indien hij van oordeel is dat de verwezenlijking van de kwaliteit ‘aanvaardbaar’ onhaalbaar of onevenredig duur is.

1.2 Het doel en resultaat
Het doel van dit onderzoek is het creëren van inzicht in de knelpunten en mogelijke maatregelen voor zwemlocaties met een slechte of aanvaarbare waterkwaliteit en/of blauwalgenoverlast en de rol van de provincie hierin. Gekozen is voor een quickscanbenadering.

Het resultaat is voor de zwemlocaties met in 2015 een slechte of aanvaardbare kwaliteit én zwemlocaties met terugkerende blauwalgenoverlast inzicht in de:
- Oorzaken voor de bacteriologische belasting die de slechte of aanvaardbare waterkwaliteit veroorzaken en/of die bijdragen aan de blauwalgenoverlast.
- Mogelijke maatregelen om de bacteriologisch waterkwaliteit te verbeteren en blauwalgenoverlast te verminderen, met een inschatting van de kosten.
- De mogelijke rol van de provincie bij de uitvoering van de maatregelen.

De kwaliteitsklassen kunnen per jaar wisselen en in die zin is dit onderzoek een momentopname

Inleiding
De provincie wil in 2017 de Structuurvisie en de Provinciaal Ruimtelijke Verordening op het thema landbouw herzien. Zij heeft aangegeven, dat zij ruimte wil geven aan ondernemers om economische ontwikkeling in de landbouwsector te faciliteren, maar wel met behoud en versterking van ruimtelijke kwaliteit. De provincie is daarom op zoek naar bijstelling van de planologische kaders, die zowel de schaalvergroting faciliteren als de ruimtelijke kwaliteit van de provincie versterken. Zij streeft daarbij naar een planologisch kader dat helder en praktisch uitvoerbaar is voor zowel de initiatiefnemers en de adviseurs als voor de ambtenaren van de
gemeenten en de provincie. In het huidige coalitieakkoord hebben de coalitiepartijen ook afgesproken het onderscheid tussen de gebieden voor grootschalige en gecombineerde landbouw te heroverwegen.

In deze verkenning is onderzocht hoe het huidige beleid werkt en welke trends en behoeften er spelen in en vanuit de agrarische sector. Vervolgens is in beeld gebracht hoe andere provincies omgaan met de verruiming van bouwblokken in relatie tot ruimtelijke kwaliteit en welke instrumenten hierbij toepasbaar zijn. Ook zijn enkele pilots aangaande beleid en erfinrichting onder de loep genomen. In april heeft een overleg met stakeholders uit de sector plaats gevonden om wensen en ervaringen ten aanzien van het huidige beleid en de behoeften nader te polsen.

Analyse en trends in diverse landbouwsectoren
De schaalvergroting in de Nederlandse landbouw gaat voort. Elk jaar stopt 3 % tot 5 % van de bedrijven en de blijvers nemen van de stoppers het gebruik (en eigendom/pacht) van de gronden en soms de bedrijfsgebouwen over. Het areaal landbouwgrond neemt licht af doordat gronden worden ingezet voor niet agrarische functies zoals wonen, bedrijvigheid, wegen en natuur. In Noord-Holland is het areaal cultuurgrond sinds het jaar 2000 met 5 % afgenomen. Groeiende agrarische bedrijven hebben meer ruimte nodig voor de primaire functies; huisvesting van dieren en opslag voor grondstoffen, gewassen en voeders. Voor deze primaire functies volstaan de huidige bouwblokken van maximaal 1,5 tot 2,0 ha. Steeds meer bedrijven willen en kunnen door de grotere omvang waarde toevoegen aan de primaire producten door verwerking van deze producten en of door verbreding van activiteiten. Op (zeer) grote bedrijven leidt de
economische groei en/of de combinatie met verwerking en/of verbreding steeds vaker tot een ruimtevraag die de omvang van het toegestane bouwblok overschrijdt. In het bijzonder geldt dit voor typisch Noord-Hollandse bedrijven als bollenbroeierijen.

Vraagstukken ten aanzien van landschappelijke kwaliteit, bereikbaarheid en overlast naar de omgeving (onder andere geur, verkeer, licht, geluid en volksgezondheid) spelen sterker bij bedrijven die grenzen van de huidige bouwblokomvang (willen) overschrijden. In grote delen van Nederland zorgt de (intensieve) veehouderij voor overlast aan mensen en het milieu in de omgeving van het bedrijf. Die overlast speelt sterk bij (zeer) grote en/of snel groeiende veehouderijbedrijven en is een belangrijke basis voor het ruimtelijke beleid in provincies met veel (intensieve) veehouderij. In Noord-Holland heeft de (intensieve) veehouderijsector een relatief bescheiden omvang. Ruimtelijke vraagstukken zijn sterk gericht op bedrijven in specifieke Noord-Hollandse plantaardige sectoren (bollenteelt en zaadverdeling, met een grote exportpositie) en op de melkveehouderij.

Effecten van melkveebedrijven op landschap en ruimtelijke kwaliteit spelen op meerdere niveaus; het agrarisch bouwblok en het gebruik van de gronden. Het gebruik van de gronden heeft een duidelijke relatie met de bedrijfsvoering waaronder het weiden van koeien en met (agrarisch) natuurbeheer. Deze studie richt zich op het agrarisch bouwblok waardoor indirecte effecten van bedrijfsomvang op bedrijfsvoering niet zijn meegenomen.

Toetsing van de bestaande regeling in Noord-Holland
De huidige regeling is in Noord-Holland redelijk generiek met een indeling naar grootschalige landbouwgebieden en gecombineerde landbouwgebieden met een verschillende omvang in de grootte van het bouwkavel, maar met een vergelijkbare toetsing aan de PRV en gelijke randvoorwaarden. De verankering is op dit moment drieledig:
· De Structuurvisie vormt het vergezicht op de ruimtelijk-economische ontwikkeling en verwoordt het provinciale beleid, waaronder de tweedeling in agrarisch gebieden
· De PRV geeft de toetsingscriteria aan voor ontwikkeling van agrarische bedrijven op de bouwblokken, voor de landbouwconcentratiegebieden, het VAB beleid, de Ruimte voor Ruimte regeling en de algemene toetsing ten aanzien van ruimtelijke kwaliteit
· De Leidraad Landschap en Cultuurhistorie is het instrument dat de ruimtelijke kwaliteit borgt.

De PRV stelt dat een bestemmingsplan dat nieuwe verstedelijking of uitbreiding van bestaande verstedelijking mogelijk maakt, wordt getoetst aan de uitgangspunten uit de Leidraad

Binnen de concentratiegebieden voor bollenteelt, glastuinbouw, tuinbouw en zaadverdeling wordt ruimte gegeven aan een bepaalde landbouwsector. Per concentratiegebied verschilt de regelgeving ten aanzien van bouwblokgrootte, nieuwvestiging en ruimtelijke kwaliteit, zie figuur 2.1 (rapport). Voor de schaalvergroting in de diverse landbouwsectoren werkt dit beleid goed. Uit de gesprekken met de betrokkenen is gebleken dat met name de tweedeling in de grootschalige en gecombineerde landbouwgebieden niet als logisch wordt ervaren. Vanwege de vermeende
Kenmerk R001-1238491EWI-efm-V01-NL
Schaalvergroting in de landbouw met ruimtelijke kwaliteit provincie Noord-Holland 37\42
rechtsongelijkheid die daaruit voorkomt en het feit dat de ruimtelijk-economische ontwikkeling
zich niet beperkt tot een van de twee gebieden, is een aanpassing gewenst. Dit kan gebeuren
door de tweedeling volledig op te heffen of door een verdere verfijning aan te brengen die, op
basis van helder omschreven kernkwaliteiten, beter ingaat op de regionale verschillen.
Er is op dit moment wel sprake van ontheffingsaanvragen, maar dit zijn er per gemeente niet heel veel, in de gehele provincie enkele per jaar, verhoging van de maximale maat boven de 2ha lijkt daarom in algemene zin niet nodig (CLM, 2014).

Huidig onderscheid landbouwgebieden loslaten
In het huidige beleid is sprake van gecombineerde landbouwgebieden en grootschalige landbouwgebieden, met een maximale bouwblokgrootte van respectievelijk 1,5 en 2 ha groot. Dit onderscheid sluit in de praktijk niet altijd aan bij de werkelijke kenmerken van kleinschalige en grootschalige landschappen en bij de behoeften en inpassingsmogelijkheden voor grotere erven. Zo neemt op (melk-)veebedrijven in de gehele provincie de behoefte aan bouwvlak toe door eisen ten aanzien van dierenwelzijn; grotere stallen met meer ruimte per dier. En ook de ambitie om producten te verwerken op het agrarische bedrijf staat los van de ligging van het bedrijf in de provincie.

Het landelijk gebied, met daarin ook de agrarische bedrijven, heeft meer waardevolle en economisch relevante functies: het is een belangrijke recreatieve bestemming, het is uitloopgebied voor mensen in dorpen en steden, het heeft een woonfunctie en het draagt bij aan het vestigingsklimaat. Het is belangrijk bij de afweging van ruimte voor schaalvergroting ook deze belangen mee te nemen. Daarbij is het goed te bedenken dat agrarische bedrijven ook deels voor het in stand houden van het open landschap zorgen Vanuit het argument van ruimtelijke kwaliteit en de wens om ruimte voor groei te bieden is er geen grondslag om het huidige beleid met een tweedeling in gebieden te handhaven. Het beleid zou zich meer moeten richten op een goede ruimtelijke inpassing van de schaalvergroting, binnen een meer eenduidige begrenzing van de bouwblokgrootte. Het advies is daarom om de indeling ‘gecombineerde landbouwgebieden’ en ‘grootschalige landbouwgebieden’ in de Structuurvisie en de PRV op te heffen en voor het gehele landbouwgebied een aantal aanvullende regels te stellen aangaande de ruimtelijke kwaliteit op erf- / privaat niveau. Dit laatste mede op basis van de eerder in dit rapport beschreven ervaringen in de pilots ‘Erfkwaliteit’ en ’Bollenbroeierijen in het Grootslag’. Een aan ander wordt geïllustreerd in de onderstaande figuur.

Leefbaarheid en hinder
Leefbaarheid is een containerbegrip dat gaat over de waardering van de omgeving door gebruikers. De ervaren leefbaarheid wordt door vele factoren bepaald en is per definitie subjectief. In dit onderzoek is daarom naast het algemene oordeel over de (woon-)omgeving ook naar een reeks van deelaspecten gekeken die doorgaans samenhangen met de ervaren leefbaarheid. Het gaat dan om bijvoorbeeld de waardering van voorzieningen, bereikbaarheid, de sociale samenhang, de ervaren veiligheid, de waardering van de eigen woning etc. Juist ten behoeve van het NZKG is meer specifiek gekeken naar de mogelijke hinder van havens, industrie en bedrijvigheid in het gebied. Het gaat hier met nadruk niet om feitelijke gemeten milieutechnische milieubelasting maar juist om de beleving van de gebruikers.

Bewoners in het NZKG
In totaal hebben 2.600 bewoners van het Noordzeekanaalgebied meegedaan aan het onderzoek. Het gaat om bewoners in wijken op een afstand tot 1km van de bedrijven, havens en industrie. De bewoners hebben een uitvoerige vragenlijst ingevuld die ingaat op de leefbaarheid en eventuele hinder die men ervaart van de activiteiten in het gebied (bedrijvigheid en havenactiviteiten, autoverkeer, vliegverkeer).

Tevredenheid met woning en woonomgeving
Veel bewoners in het Noordzeekanaalgebied zijn tevreden met hun eigen woning (87%). De tevredenheid is vergelijkbaar met Nederland als geheel (86%). Van groter belang in dit onderzoek naar leefbaarheid is de algemene tevredenheid met de (woon-)omgeving. Ook hierover is een groot deel van de bewoners (76%) tevreden of zeer tevreden. Dit is iets minder dan gemiddeld in Nederland (82%). Uiteraard zijn er verschillen op wijkniveau (zie ook de kaart hieronder). In een aantal wijken is de tevredenheid met de woonomgeving minder groot. De vijf wijken waar men het minst vaak tevreden is zijn: Zaanstad-Poelenburg (nr.23), Beverwijk-Centrum (nr.1), Beverwijk Oosterwijk/Zwaansmeer (nr.5), Zaandam-Zuid (nr.26) en Amsterdam Nieuw-West (nr.30).

Overlast
Er is in het onderzoek gekeken naar de ervaren overlast van de industrie/bedrijven, scheepvaart, vliegtuigen, treinen/trams en het verkeer (zie ook figuur 0-2). De industrie en bedrijven zorgen vooral voor stof- (met name in IJmond) en geuroverlast (met name in IJmond en Zaanstad Nieuw-West). Stofoverlast wordt door 30% van de geënquêteerden ervaren en bij geuroverlast gaat het om 20% van de geënquêteerden. Er is maar een relatief beperkte groep die geluidsoverlast ervaart van industrie (12%). Verder zien we dat geluid van verkeer (23%) en vliegtuigen (27%) bij een relatief grote groep voorkomt en dit juist meer verspreid voorkomt over het hele gebied.

Overlast van industrie in de wijken
In wijken in de nabijheid van de industrie is er een substantiële groep die last heeft van stof en geur. Het gaat dan om meer dan 20% van de geënquêteerden die hier last van zegt te hebben. In een vier-tal wijken komt naast relatief veel stof- en geuroverlast ook veel geluidsoverlast van de bedrijvigheid voor (zie figuur 0-3). In een drietal wijken ervaart meer dan 20% van de geënquêteerden overlast van het geluid van laden en lossen. Niet alleen de ligging van de wijk, maar ook de specifieke ligging van de woning is van significante invloed op de overlast. Hoe dichter men bij een bedrijventerrein woont, hoe vaker men vooral geluid- en geuroverlast ervaart.

Overlast industrie van beperkte invloed op tevredenheid met de woonomgeving
Uit onder meer een statistisch verklarende analyse die is uitgevoerd, blijkt dat overlast van de bedrij-ven maar van zeer beperkte invloed is op de algemene waardering van de woonomgeving. Andere factoren, zoals de kwaliteit van de woning en de sociale samenhang blijken veel sterker samen te hangen met een positief of negatief oordeel over de woonomgeving. Dit is op zich niet zo opzienba-rend, aangezien uit de literatuur ook blijkt dat fysieke omgevingskenmerken van de woonomgeving veelal minder invloed hebben dan bijvoorbeeld sociale factoren of de kwaliteit van de woning zelf1. Ook blijkt uit dit onderzoek dat de meerderheid neutraal oordeelt over de invloed van de aanwezig-heid van bedrijven en industrie op het wonen. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in Wijk aan Zee: hier is relatief veel overlast van stof, geur en beleving van risico’s. Men geeft hier echter ook vaak een hoge waardering aan de woonomgeving (89% is tevreden). We zien in deze wijk dan ook een zeer positieve beoordeling op andere aspecten, zoals sociale samenhang. In Halfweg is zelfs 93% tevreden met de woonomgeving, maar heeft men tevens relatief veel last van vliegtuig- en verkeerslawaai.

Dat overlast niet alles bepalend is voor de uiteindelijke waardering van de woonomgeving betekent uiteraard niet dat de bewoners geen hinder ervaren of dat niet als een probleem zien. Dit blijkt uit het feit dat er wijken zijn waar meer dan 20% van de bewoners zegt hinder te ervaren. In enkele wij-ken cumuleert de ervaren overlast zelfs. Dit betekent bijvoorbeeld dat men zowel van geur en stof overlast ervaart, of van zowel vliegtuiglawaai als verkeerslawaai. Anderzijds spelen in wijken waar de tevredenheid met de woonomgeving laag is vooral ook andere aspecten dan hinder daarbij een be-langrijke rol. Recreëren in het NZKG
Het Noordzeekanaalgebied kent, naast bedrijvigheid, havens en de woongebieden ook recreatieve gebieden. In dit onderzoek is gekeken naar de strand en duingebieden (IJmuiden en Velsen-Wijk aan Zee), Poldergebied Zaanstad/Beverwijk, het Recreatiegebied Spaarnwoude en ook het IJ.

In totaal is door 327 respondenten een enquête over recreatie ingevuld (respons percentage was 14%). Omdat het merendeel van de respondenten gebruik maakt van meerdere recreatiegebieden bleek er voldoende response om uitspraken te doen over de afzonderlijke recreatiegebieden. Anders is het met specifieke vragen over waardering, overlast en bereikbaarheid voor de het Poldergebied en Het IJ. Daarom is er vooral ingegaan op de twee kustgebieden en Spaarnwoude.

Recreatieve functie voor NZKG en daar buiten
De recreatiegebieden hebben volgens de geënquêteerden een belangrijke functie voor de bewoners in het gebied en de omliggende gemeenten. Men is over het algemeen tevreden, maar dat lijkt ook inherent aan de keuze om in het betreffende gebied te recreëren. De gebieden vervullen voor de in-woners in de nabijheid een belangrijke rol, hetgeen ook te zien is aan het gegeven dat men ook met de fiets en soms zelfs lopend de gebieden bezoekt. Ook blijkt uit het onderzoek dat mensen uit Am-sterdam, Zaanstad en Haarlem alle gebieden bezoeken.
De gebieden worden vooral bezocht met de auto en op de fiets. Het OV wordt weinig gebruikt (<7%). De kustgebieden worden het vaakst met de auto bezocht.

Relatief weinig hinder bedrijven maar wel van vliegverkeer
Recreanten ervaren relatief weinig hinder van bedrijven en industrie, zeker in vergelijking met de bewoners. Hinder is ook geen reden voor mensen om een recreatiegebied niet te bezoeken. Er is bij recreanten overigens wel overlast van bedrijven en industrie aanwezig al is dat bij een minderheid (<20%) van groot belang. De aanwezige klachten betreffen vooral geur en stof. Van belang is dat de geluidsoverlast van vliegtuigen als (veel) grotere bron van ergernis gezien wordt dan hinder van bedrijven en industrie. Wel geeft men aan dat de hinder van bedrijven en industrie, maar zeker ook van het verkeer, de afgelopen tijd is toegenomen. Toch lijkt het dat, zeker ook in vergelijking met het wonen (en werken), de kwaliteiten van het recreatiegebied voor de recreanten sterk positief opwegen tegen de ervaren hinder.

Werken in het NZKG
Het Noordzeekanaalgebied kenmerkt zich door de aanwezigheid van veel bedrijven in sectoren die van oudsher gerelateerd zijn aan de haven of die gevestigd zijn vanwege de haven en het achterland. Het gaat om handel, maakindustrie, en de dienstensector. De werkgevers en werknemers zijn een be-langrijke groep ‘gebruikers’ binnen het NZKG, die ook betrokken zijn in het onderzoek.

In het onderzoek zijn de ondernemers aangeschreven in de drie deelgebieden IJmond, Zaanstad en Amsterdam. Totaal zijn 2.800 werkgevers aangeschreven en er heeft een oproep in de pers gestaan. De response is echter laag gebleven. Totaal hebben 91 werkgevers en 96 werknemers gereageerd. Hiermee kan de steekproef niet als representatief beschouwd worden. Wel zijn deze reacties redelijk verspreid uit het hele NZKG komen. Een indicatie van hetgeen er speelt onder ondernemers en werk-nemers ten aanzien van leefbaarheid is daarmee wel te geven.

Tevreden over werklocaties
Meer dan de helft van de werknemers is tevreden met de werklocatie en een meerderheid (88%) van de geënquêteerde ondernemers is zeer tevreden met de gekozen locatie. Noemenswaardig is nog dat werknemers in Zaanstad hun werkplek het meest waarderen en ondernemers in Amsterdam en IJmond wat minder tevreden zijn met de gekozen locatie. De werklocaties worden vooral gewaardeerd om de goede bereikbaarheid met de auto en fiets. Er is vaak ook waardering voor het groen in de omgeving. De meeste werkenden kiezen voor een individueel vervoermiddel (auto of fiets) maar een functionerend alternatief (OV) lijkt vooral in Amsterdam (Westpoort) belangrijk te worden gevonden.

Overlast van omliggende bedrijven
Als het gaat om ervaren overlast heeft dit vooral betrekking op geur, geluid en trillingen van bedrijven in de nabijheid. Dit geldt bijvoorbeeld in Amsterdam, waar wellicht meespeelt dat hier meer bedrijven gevestigd zijn die zelf minder uitstoot veroorzaken. De hinder van verkeer speelt eveneens een relatief belangrijke rol. Er zijn ook klachten over parkeergelegenheid (vooral Amsterdam). Voor de deelnemende ondernemers geldt dat overlast maar voor een klein deel een reden is om ontevreden te zijn met de locatie en eventueel te willen verhuizen. Een reden om te verhuizen is veel vaker het gebrek aan ruimte voor bedrijfsuitbreiding.

Van een grote wrijving tussen bedrijvigheid en wonen is weinig terug te vinden in dit onderzoek. Bijvoorbeeld klachten van omwonenden worden niet als reden genoemd om te verhuizen. Dit staat los van het feit dat er uiteraard wel degelijk klachten worden geuit door omwonenden (zie voorgaande paragraaf 0.1).

Samenvatting Monitor Woningbouw 2016

RAP-afspraken 2011-20151
De kwantitatieve afspraken die in de Regionale Actieprogramma’s 2011-2015 zijn gemaakt zijn in alle regio’s gedeeltelijk gerealiseerd. In de RAP’s zijn afspraken gemaakt over nieuwbouwwoningen, de nieuwbouwproductie is achtergebleven bij de afspraken. Als echter niet alleen wordt gekeken naar de toevoeging van nieuwbouw, maar ook naar de overige toevoegingen van woningen aan de woningvoorraad, bijvoorbeeld door transformaties(= totale bruto productie), dan hebben de Stadsregio Amsterdam en de regio
Gooi- en Vechtstreek hun RAP-afspraak gehaald. De Kop van Noord-Holland realiseerde 88% van hun afspraak, de regio West-Friesland en de regio IJmond/Zuid-Kennemerland ruim 80%. De regio Alkmaar kwam uit op driekwart van de afspraak.

Huishoudens en bevolkingsgroei
Het niet behalen van de kwantitatieve RAP-afspraak is op zich geen indicatie of er te veel of te weinig is gebouwd in de afgelopen RAP-periode. Hiervoor moet ook gekeken worden naar de feitelijke ontwikkelingen in de regio’s, zoals de groei van het aantal huishoudens en de bevolkingsgroei. De afspraken zijn destijds gemaakt op basis van de toen geldende prognose van de woningbehoefte, een voorspelling die o.a. gebaseerd is op de verwachte bevolkingsgroei en huishoudensgroei.

Afgezien van de Kop van Noord-Holland, waar het aantal inwoners is gedaald, is in alle andere regio’s de bevolking in Noord-Holland gegroeid. De sterkste groei van het aantal inwoners zat in de Stadsregio Amsterdam en Zuid-Kennemerland. De Stadsregio kent ook de grootste groei van het aantal huishoudens, gevolgd door West-Friesland. De groei is beduidend kleiner in de Kop van Noord-Holland, minder dan 1%.
Als de huishoudensgroei en de groei van de woningvoorraad tegen elkaar worden afgezet, dan blijft de groei van de woningvoorraad in de Stadsregio Amsterdam en Zuid-Kennemerland achter bij de huishoudensgroei. Daardoor neemt demografisch de druk op de woningmarkt verder toe. Met name in gemeente Amsterdam is het verschil groot. In de overige regio’s is groei van de woningvoorraad nagenoeg gelijk (West-Friesland) of zelfs iets groter (regio Alkmaar en Gooi & Vechtstreek) vergeleken met de huishoudensgroei. De druk
op de woningmarkt is hier waarschijnlijk niet toegenomen. In de Kop van Noord-Holland is de groei van de woningvoorraad beduidend hoger dan de huishoudensgroei, wat duidt op een ontspannen woningmarkt.
Kwalitatieve RAP-afspraken

Over de kwalitatieve afspraken kan op basis van de beschikbare gegevens en de aard van de gemaakte afspraken niet voor alle regio’s een uitspraak worden gedaan. De afspraken over verdeling huur - koop in de toegevoegde woningvoorraad zijn in de Kop en de regio Alkmaar niet gehaald. Regio IJmond/Zuid-Kennemerland heeft de afspraak nagenoeg gehaald. Qua betaalbaarheid heeft West-Friesland haar streefpercentage voor het aandeel sociale huurwoningen van 25% gehaald.

Woningbouwcapaciteit
Positief is dat het aantal geplande woningen in de meting van 2016 is toegenomen met 12.200 woningen. De geïnventariseerde netto capaciteit (=bouw minus sloop) bij gemeenten bedroeg op 1 januari 2016 171.600 woningen. Ook het aantal ‘harde plannen’ (vastgestelde plannen), is toegenomen. Het aantal projecten waarop op korte termijn met bouwen kan worden begonnen is hierdoor toegenomen. Tot 2030 is in het merendeel van de regio’s voldoende capaciteit aanwezig, behalve in regio IJmond/Zuid-Kennemerland. Na 2030 kennen ook de Stadsregio Amsterdam en regio Gooi & Vechtstreek een tekort, waarbij het tekort in Stadsregio Amsterdam behoorlijk is. Noord-Holland Noord heeft voldoende plannen
om aan de (kwantitatieve) woningbehoefte tot 2040 te voldoen.

De capaciteit binnen bestaand bebouwd gebied (BBG) (circa 142.200 woningen) lijkt per saldo voldoende voor de kwantitatieve Noord-Hollandse woningbehoefte tot 2025 (123.700 woningen). Hierbij is nog geen rekening gehouden met de kwalitatieve vraag, en zijn er regionale verschillen in vraag en capaciteit.

Woningbouwproductie
In 2015 is het totaal aantal opgeleverde nieuwbouwwoningen ten opzicht van 2014 met ongeveer 30% toegenomen. Wederom is het aantal verleende bouwvergunningen in 2015 gestegen: in totaal zijn er 4.000 meer vergunningen afgegeven dan het jaar daarvoor (circa 11.250 t.o.v. 7.250). Het aantal afgegeven bouwvergunningen is in de eerste helft van 2016 echter weer gedaald. Eenzelfde beweging zal waarschijnlijk in de komende jaren terug te zien zijn in de nieuwbouwproductie. Het aandeel zelfbouw3 in de productie is in 2015 ongeveer gelijk gebleven aan 2014 (circa 9%), het aantal afgegeven bouwvergunningen voor zelfbouw is wel toegenomen t.o.v. 2014.

Inhoud Rapport
De gebieden worden in deze rapportage op alfabetische volgorde weergegeven.
- In hoofdstuk 1 wordt het aantal bezoekers en bezoeken van de 65 onderzochte gebieden weergegeven, evenals de bestedingen en de waardering van het gebied.
- In hoofdstuk 2 wordt per gebied het profiel en de kenmerken van het bezoek weergegeven.
- In hoofdstuk 3 wordt van de steden met minimaal 70.000 inwoners in Noord-Holland aangegeven welke gebieden zij hebben bezocht.
 De manier waarop het onderzoek is uitgevoerd is beschreven in hoofdstuk 4.
 In de bijlage is meer informatie opgenomen over NBTC-NIPO Research, de steekproefbron TNS Nipobase en de Leisure Leefstijlen. Daarnaast is de economische waarde per gebied opgenomen als bijlage, evenals de antwoorden op de open vragen

Definitie Bezoek
De definitie die de respondenten ontvingen als het gaat om een bezoek aan een recreatiegebied: “Het gaat zowel om het bezoeken van het gebied zelf, alsmede het langs of door het gebied heen wandelen, fietsen etc. Ook het uitlaten van uw hond in het desbetreffende gebied of het maken van een ommetje rekenen wij tot een bezoek in uw vrije tijd.” In deze definitie is geen minimale verblijfsduur meegegeven. Daarnaast valt woon-werk verkeer buiten de definitie van een bezoek aan een recreatiegebied. Er is teruggevraagd naar het bezoek in
de 12 maanden voorafgaand aan de onderzoeksperiode (online onderzoek vond plaats in de eerste helft van november 2016).

Onderzoeker: Tauw Advies & ingenieursbureau
Opdrachtgever: Provincie Noord-Holland

De recreatiegebieden in Noord-Holland zijn multifunctioneel: ze fungeren van oudsher als een belangrijk recreatie- en uitloopgebied voor de omliggende steden en er zijn tal van recreatieve mogelijkheden (zie bovenstaand kader). Daarnaast is een groot deel van het recreatiegebied opgenomen in het Natuurnetwerk Nederland (NNN). De doelstellingen voor natuur zijn vastgelegd in het Natuurbeheerplan 2017 in de vorm van een beheertypenkaart en een ambitiekaart. Vanuit het recreatieschap is er de behoefte om het gebied verder te ontwikkelen en nieuwe recreatievormen te initiëren. Hoe kan dit hand in hand gaan met de beoogde en gewenste doelstellingen en ontwikkelingen voor natuur, zowel vanuit ecologisch als juridisch oogpunt?

Recreatiegebied Spaarnwoude
Het recreatiegebied Spaarnwoude ligt tussen Haarlem, Amsterdam en Velsen en vormt daarmee een groene buffer in het stedelijk gebied. Het gebied kenmerkt zich door bosgebieden, weidse polders, speel- en ligweiden, en enkele grote wateren en moerassige zones. In het gebied zijn tal van recreatiemogelijkheden aanwezig : van fietsen, wandelen en zwemmen, tot skiën, golfen, klimmen en paintballen. Ook worden er jaarlijks diverse evenementen georganiseerd. De groengebieden van Haarlemmermeer-West (Groene Weelde, Boseilanden, Plesmanhoek, Buitenschot, Park Zwanenburg en de Groene Carré Zuid en West) en de Tuinen van West behoren sinds kort tot het beheergebied van het recreatieschap Spaarnwoude en zijn nog volop in ontwikkeling.

Voorliggend conceptrapport van Bureau BUITEN en RIGO, opgesteld in opdracht van de Provincie Noord-Holland, bestaat uit:
1. Evaluatie op doeltreffendheid HIRB 2014-2016: De “Uitvoeringsregeling Herstructurering en Intelligent Ruimtegebruik Bedrijventerreinen” (kort: HIRB, bestaande uit HIRB Fysiek en HIRB Proces) en de “Uitvoeringsregeling Overaanbod” (kort: HIRB Overaanbod) zijn voor 2014, 2015 en 2016 geëvalueerd op doeltreffendheid.
2. Aanbevelingen HIRB 2017-2019 in de vorm van drie beleidsvarianten: De beleidsvarianten spelen in op economische trends en ontwikkelingen en de (veranderende) behoefte van bedrijven en gemeenten op het gebied van herstructurering.

De evaluatie en aansluitende beleidsvarianten zijn mede tot stand gekomen op basis van interviews met gemeenten, bedrijven, het ONHN, het PBH en de provincie Noord-Holland, een enquête onder Noord-Hollandse gemeenten en deskresearch (beleidsdocumenten provincie Noord-Holland, projectaanvragen, HIRB/PHB jaarverslagen).

2. Resultaten evaluatie
Beleidsreconstructie & interventielogica
Met HIRB Fysiek en Proces beoogt de provincie Noord-Holland als resultaat onder meer een verbeterde ruimtelijke kwaliteit op bedrijventerreinen. De beoogde impact hiervan is dat de economische vitaliteit van de bedrijventerreinen wordt versterkt, en het aantal banen en vestigingen er toeneemt. Ter illustratie de interventielogica van HIRB Fysiek (interventie-logica HIRB Proces en Overaanbod: zie hoofdstuk 2) waarin de ideaaltypische werking van het beleid is weergegeven.
De HIRB Overaanbod heeft als doel om – middels onderzoek, procesmanagement en regionale visievorming – overaanbod (c.q. leegstand) terug te dringen. De beoogde impact is een evenwichtige situatie op de regionale markt voor bedrijventerreinen.

Tevredenheid gebruikers
- Het overgrote deel van de gemeenten (94%) is tevreden over het aan-vraagproces en de algehele communicatie omtrent HIRB.
- Voor meer dan 74% van de projecten in HIRB Fysiek en 56% in HIRB Proces zien gemeenten positieve effecten op de ruimtelijke kwaliteit.
- Voor 84% van de gemeenten sluiten de onderdelen uit de HIRB aan bij de behoeften op het gebied van herstructurering.

Conclusies doelbereik en doeltreffendheid
Op resultaatniveau (= ‘Beoogde aantal hectaren geherstructureerd?’) is HIRB 2014-2016 doeltreffend:
- Doelbereik: met 550 ha geherstructureerd terrein (verwacht, o.b.v. aanvragen 2014-2016) is de provinciale doelstelling (464 ha) bereikt. Daarbij dragen fysieke en procesmaatregelen veelal bij aan verbeter-de ruimtelijke kwaliteit op de terreinen in de beleving van bedrijven en gemeenten.
- Doeltreffendheid: De HIRB is ook doeltreffend op resultaatniveau, in de zin dat zonder HIRB Fysiek en Proces veel herstructureringsprojecten de afgelopen jaren waarschijnlijk niet van de grond zouden zijn gekomen. Voor HIRB Fysiek geven veel gemeenten aan dat de 25% subsidie vanuit HIRB fungeert als een ‘hefboom’, of een ‘katalysator’.
Op impactniveau (= ‘Sprake van meer banen op bedrijventerreinen?’) is het nog te vroeg om de doeltreffendheid van de HIRB 2014-2016 te evalueren:
- Economische vitaliteit, gemeten aan een groei van werkgelegenheid en/of het aantal vestigingen op bedrijventerreinen, is pas enkele jaren na het ontvangen van HIRB-gelden waarneembaar. Wat we wel kun-nen zeggen:
o Enerzijds geven gemeenten en ondernemers aan dat her-structurering bijdraagt aan de aantrekkelijkheid van terreinen als vestigingslocatie voor zittende en nieuwe bedrijven. Enke-le respondenten kennen zelfs voorbeelden van bedrijven die naar een terrein trekken of er gevestigd blijven als gevolg van een betere ruimtelijke kwaliteit na herstructurering.
o Anderzijds wijst wetenschappelijk onderzoek (naar herstruc-tureringsprojecten van bedrijventerreinen in heel Nederland) er niet op dat herstructurering op bedrijventerreinen leidt tot significante, langjarige werkgelegenheidseffecten.

3. Beleidsvarianten HIRB 2017-2019
In het nieuwe coalitieakkoord van de Provincie Noord-Holland ligt al besloten dat de HIRB 2017-2019 wordt doorgezet, en dat een deel van het budget is bestemd voor fysieke herstructurering op bedrijventerreinen. Aanvullend op de inzet op HIRB Fysiek die voor 2017-2019 vaststaat, hebben BUITEN en RIGO drie beleidsvarianten geformuleerd:

Variant 1: HIRB-klassiek duurzaam: HIRB Fysiek en Proces, met integratie van publieke investeringen in duurzaamheidsmaatregelen en digitale infrastructuur in beide. Voordeel: eenvoud.

Variant 2: HIRB-plus: ‘variant 1’ plus procesgeld voor transformatie van bedrijventerreinen. Voordeel: bijdrage aan zowel opwaardering van bedrijventerreinen als aan de woningbouwopgave in met name de MRA.

Variant 3: HIRB-plus-kantoor: ‘variant 2’ plus procesgeld voor de herstructurering en transformatie van kantoorlocaties. Voordeel ten opzichte van variant 2: bijdrage aan reductie van kantoorleegstand.

Deze varianten spelen ieder in op de gesignaleerde trends en ontwikkelingen op het gebied van werklocaties herstructurering en op de behoeften van gemeenten en eindgebruikers van terreinen (zie kader).
Een grafische weergave van de beleidsvarianten is opgenomen in figuur 4.2 in de hoofdtekst.

4. Toelichting op keuze voor beleidsvarianten
De trends en ontwikkelingen op werklocatiegebied en de toekomstige her-structureringsbehoeften van gemeenten leiden tot twee mogelijke manieren om de HIRB 2017-2019 te verbreden:
1. HIRB kan ingezet worden voor de herstructurering van andersoortige economische gebieden, bv. herstructurering van kantoorlocaties.
2. HIRB kan ook worden gebruikt om verouderde bedrijventerreinen te transformeren naar niet-werkfuncties, met name wonen.
Voor elke van beide richtingen is de behoefte en haalbaarheid besproken (zie hoofdstuk 4.3), aan de hand van de volgende vragen:
- Is er sprake van een opgave?
- Is er een logische link met het economisch beleid?
- Is er sprake van een publieke opgave en een provinciaal doel?
- Is een eventuele inzet van HIRB aanvullend op andere instrumenten?

Overwegingen die aan de drie gekozen beleidsvarianten ten grondslag liggen zijn onder meer:
- Het totale HIRB budget voor de periode 2017-2019 van € 10,5 miljoen is aanzienlijk, maar noopt in relatie tot de kosten van fysieke opgaven tot het behouden van focus een logische gedachte.
- Aangezien de toekomstige herstructureringsopgave op bedrijventerreinen in Noord-Holland minder groot is dan in voorgaande HIRB-perioden, ligt een bredere inzet die aansluit op de provinciale doelen op het gebied van regionale economie en ruimtelijke ordening voor de hand.
- We stellen voor investeringen in (publieke) duurzaamheidsmaatrege-len en digitale bereikbaarheid toe te voegen aan de HIRB.
- Duurzaamheid op private terreinen voegen we niet toe aan HIRB vanwege snelle terugverdientijd van duurzaamheidsmaatregelen (waardoor de markt makkelijker investeringen doet) en de beschik-baarheid van stimuleringsregelingen.
- We voegen transformatie van werklocaties toe aan HIRB Proces, maar niet aan HIRB Fysiek. De markt pakt fysieke herstructurering naar wonen vaak op en voor bijzondere locaties (OV-knopen) heeft de provincie reeds middelen voor transformatie naar wonen gereser-veerd.
- Van andere typen werklocaties (kantoren, winkelgebieden, glastuin-bouw, verblijfsrecreatie) is een beredeneerde keuze gemaakt om:
o Transformatie van kantorenlocaties op te nemen in HIRB Proces;
o Herstructurering van winkelgebieden buiten de HIRB te laten om-dat vooral de markt en gemeenten hier aan zet zijn;
o Herstructurering van glastuinbouw- en van verblijfsrecreatiege-bieden niet opnemen in HIRB.

Verder geven wij in overweging om een gedifferentieerd subsidiepercentage bij HIRB Fysiek te overwegen, waarbij aanvragen die hoog scoren op duurzaamheid of bedrijventerreinen op OV-knooppunt locaties een hogere bijdrage zouden kunnen krijgen. Ook vragen we extra aandacht voor duurzaam beheer (parkmanagement of een BIZ2).

Trends en ontwikkelingen economie en werklocaties:
1. Trek naar de stad; (mede daardoor) toenemende regionale verschillen in economische groei en ruimtedruk.
2. Functiemenging: mono-functionele werklocaties verkleuren; op informele (binnenstedelijke) werkmilieus wordt steeds meer gewerkt.
3. Schaalverkleining en schaalvergroting van bedrijven als divergente maar simultane bewegingen.
4. ICT-ontwikkelingen en the internet of things beïnvloeden productie- en distributieprocessen, en daarmee de kwalitatieve en kwantitatieve ruimtevraag van bedrijven.
5. Duurzaamheid: steeds meer bedrijven verduurzamen hun bedrijfsvoering;
6. Herstructureringsopgave op andere werklocaties: ook kantoor-, detailhandel-, glastuinbouw- en leisurelocaties kampen met veroudering en leegstand.

Toekomstige opgaven werklocaties en herstructurering volgens gemeenten (selectie):
- Duurzaamheid/ energie-transitie
- Transformatie van terreinen naar andere functies
- Inzet HIRB op andersoortige werklocaties

Voor de jaren 2016 en 2017 was de verwachting in de bevolkingsprognose Noord-Holland dat het aantal huishoudens in Noord-Holland met 32.500 zou toenemen. Dit is de planologische ruimte die gemeenten hebben om de woningvoorraad uit te breiden en waarover regionaal afspraken worden gemaakt. Uit de cijfers blijkt dat de planologische ruimte van gemeenten om de woningvoorraad uit te breiden niet volledig is benut. Uiteindelijk zijn in de periode 2016 en 2017 in totaal 20.700 woningen gebouwd in Noord-Holland. Dat betekent dat er 11.800 woningen minder zijn gebouwd dan de geboden planologische ruimte volgens de bevolkingsprognose.

De achterblijvende bouwproductie is dus geen gevolg van een te lage bevolkingsprognose. Was het aantal benodigde woningen volgens de bevolkingsprognose gerealiseerd, dan was het woningtekort gedaald in plaats van gestegen.

De nieuwbouwproductie was in 2017 nagenoeg gelijk aan 2016 en bedroeg ongeveer 11.000 woningen. Het aantal verleende bouwvergunningen tot en met het tweede kwartaal van 2018 vertoont per saldo voor Noord-Holland vanaf eind 2016 een stijgende lijn, maar ook hierbij is het beeld per regio verschillend. De stijging vlakt vanaf eind 2017 ook weer af. Een structurele toename van het aantal bouwvergunningen is nog niet waar te nemen.

Het is positief dat het aantal woningbouwplannen fors is toegenomen ten opzichte van 2017. De totale netto plancapaciteit in 2018 voor Noord-Holland ligt 166.900 woningen hoger dan in 2017 en bedraagt 411.700 woningen. De toename is vooral fors in Noord-Holland Zuid (en de Metropoolregio Amsterdam). In Noord-Holland Noord zijn er geen grote verschillen ten opzichte van het jaar ervoor, maar de plancapaciteit is ook daar toegenomen.

De toename voor heel Noord-Holland zit bijna geheel in de zachte plannen (dus zonder vastgesteld bestemmingsplan), waarbij het met name gaat om potentiële locaties in Amsterdam. Er was in de Metropoolregio Amsterdam dit jaar wederom extra aandacht voor het in beeld brengen van potentiële binnenstedelijke locaties waar op termijn mogelijk ruimte is voor woningbouw. Dit betekent dat voor een deel van deze locaties nog onderzocht moet worden of woningbouw daar mogelijk en wenselijk is. De harde plancapaciteit is afgenomen. Dit betekent dat de bouwproductie hoger ligt dan de aanwas van harde plannen. Dit zijn woningbouwplannen die zijn vastgesteld in een bestemmingsplan en waar bouwen planologisch gezien mogelijk is.

Het is gezien de woningbehoefte tot 2025/2030 van belang dat een deel van de zachte plancapaciteit daarom op korte termijn hard wordt. Dit geldt, afgezien van de Kop van Noord-Holland, voor alle Noord-Hollandse regio’s.

De ontwikkelingen op de kantoren en (haven)bedrijventerreinenmarkt zijn positief ten aanzien van de provinciale beleidsdoelen. De werklocatiemarkt is meer in evenwicht met een daling van de kantorenleegstand, voortgang met transformatie, meer evenwicht tussen uitgifte en planvoorraad bij de bedrijventerreinen en groei van de werkgelegenheid op de Noord-Hollandse werklocaties.

Aandachtspunten zijn wel de voortgang van herstructurering (met name in Noord-Holland-Noord) en georganiseerd beheer op bedrijventerreinen.

Kantoren
Voorraad: de totale kantorenvoorraad in de provincie Noord-Holland is 12,2 mln m². Daarvan is 6 mln m² gelegen op de 95 formele kantorenlocaties in de provincie en de overige 6,2 mln m² buiten kantoorlocaties (deels op gemengde locaties verspreid over de stad en deels op bedrijventerreinen).

Van de formele kantoorlocaties zijn er 77 gelegen in Noord-Holland Zuid (met een totale voorraad van 5,6 mln m2), het overige deel in Noord-Holland Noord. Ten opzichte van 1-1-2017 is de kantorenvoorraad weer licht gekrompen, een daling van 0,3 mln m². Van de totale kantorenlocatievoorraad staat 58% in Amsterdam en 28% in Amstelland-Meerlanden. In Noord-Holland Noord kent de regio Alkmaar (4%) de grootste voorraad op kantoorlocaties.

Leegstand: Van de totale Noord-Hollandse voorraad op kantoorlocaties staat 12,7% leeg. Dat is een
daling van 3% ten opzichte van 2017. De procentuele leegstand ligt in Noord-Holland Zuid nipt hoger
(12,7%) dan in Noord-Holland Noord (12,3%). Regio’s Amsterdam (11,4%) en Zaanstreek-Waterland
(9,8%) kennen een leegstand onder het provinciegemiddelde; Amstelland Meerlanden (15.8%),
Alkmaar (14.7%), en Gooi en Vechtstreek (14.4%) juist daar boven.

De vijf grootste kantorenlocaties in Noord-Holland Zuid zijn allen in Amsterdam gelegen, waarbij het Centrum de grootste is. De kantorenleegstand op deze locaties is deels gedaald door onttrekking van kantoren uit de voorraad en herontwikkeling naar wonen (207.301 m²). In Noord-Holland Noord wordt met name getransformeerd in de regio Alkmaar (12.360 m²), waar ook de grootste kantorenvoorraad en leegstand bevindt.

Plancapaciteit: De plancapaciteit op kantoorlocaties in de provincie Noord-Holland bedraagt ruim 1,7 mln m² op 1-1-2018 en is grotendeels hard. De capaciteit is met name gesitueerd in Amsterdam (1,1 mln m², waarvan 595.000 m² grotendeels zacht op de Zuidas) en Amstelland-Meerlanden (331.000 m², waarvan 100.000 m² op Elzenhof). In Noord-Holland Noord zijn de planlocaties kleiner; hier voert de NUON-locatie in Alkmaar met 37.000 m² de lijst planlocaties aan.

Bedrijven- en zeehaventerreinen
Uitgifte: In Noord-Holland is in 2016 netto 73 hectare aan kavels op bedrijventerreinen uitgegeven, waarvan 3,7 hectare kadegebonden zeehaventerreinen. Hiermee ligt de uitgifte gemiddeld weer op het niveau van 2008-2010. In 2017 lag de gronduitgifte in alle regio’s – met uitzondering van de Kop en Gooi en Vechtstreek - boven het Noord-Hollandse gemiddelde. In de regio’s Amstelland- Meerlanden, Zaanstreek-Waterland en Zuid-Kennemerland is zelfs sprake van drie keer hogere uitgifte dan gemiddeld. De totale uitgifte in Noord-Holland landt voor een belangrijk gedeelte op gemengde (41,9 ha) en logistieke (14,5 ha) bedrijventerreinen en havengerelateerde terreinen (7,8 ha). Dit beeld is vergelijkbaar met voorgaande jaren, maar kent wel minder kadegebonden havenuitgiften dan vorig jaar.

Aanbod: Het aanbod aan bedrijventerreinen bestaat uit uitgeefbare kavels op bestaande terreinen en
de plancapaciteit voor nieuwe terreinen. In alle deelregio’s is harde planvoorraad aanwezig tot 2030, in totaal goed voor ca. 937 netto ha aan planaanbod op bedrijventerreinen (incl. niet-kadegebonden haventerreinen). Er is 168 ha zacht planaanbod. In de regio Alkmaar, Zuid-Kennemerland en IJmond is geen zachte planvoorraad meer; in de overige regio’s wel. Substantiële planvoorraad na 2030 is te vinden in de deelregio’s Kop van Noord-Holland en West-Friesland. In Noord-Holland Noord is het planaanbod ten opzichte van 2017 gedaald en is de harde planaanbod met name beschikbaar in het segment gemengd; het harde planaanbod in Noord-Holland Zuid is juist zeer divers. Het aanbod op kadegebonden zeehaventerreinen concentreert zich in het Noordzeekanaalgebied en heeft per 1-1-2017 een omvang van 275 netto ha (grotendeels in het havengebied van Amsterdam).

Veroudering: Van de totale hoeveelheid (haven)bedrijventerrein (per 1-1-2018: ca. 10.000 bruto ha, excl. planlocaties) is 9% verouderd, oftewel 914 ha. Dit is een daling ten opzichte van 2017. In Noord-Holland Zuid is het verouderde oppervlakte (675 ha, 10% van het totale bruto oppervlakte) zowel absoluut als relatief groter dan in Noord-Holland Noord (239 ha, 10%). De percentages verouderde oppervlakte lopen uiteen van 1% in de IJmond tot 35% in Gooi en Vechtstreek. Veroudering speelt op zeehaventerreinen veel minder een rol dan op bedrijventerreinen.

Herstructurering en parkmanagement: Op de helft (67 van de 131) van de verouderde terreinen zijn structureringsplannen gemaakt of in uitvoering. Van de herstructurering vindt 56,5 ha in Noord-Holland Noord plaats (figuur 2.13). Daar zijn de projecten veelal van de lichtere categorie (facelifts). De herstructureringsopgave in Noord-Holland Zuid verschilt van Noord: niet alleen is het totale herstructureringsgebied groter (145 ha), ook worden veel vaker zwaardere vormen van herstructurering ingezet. In Noord-Holland Noord zit 41% van het te herstructureren oppervlakte bedrijventerrein nog in de fase van planvorming, in Zuid 13%. In Noord-Holland Noord is 7% van het te herstructureren areaal zijn projecten in uitvoering, in Zuid 41%. Eén van de maatregelen om kwaliteit en levensduur van een bedrijventerrein te borgen is het instellen van beheer, onder meer in de vorm van parkmanagement. Zowel in Noord-Holland Noord als in Zuid is beheer op bedrijventerreinen nauwelijks aanwezig, maar is wel ontwikkeling zichtbaar ten opzichte van 2017.

Transformatie: zowel in Noord-Holland Noord (44 terreinen) als in Zuid (75 terreinen) is verkleuring gepland. Wonen is hierbij de meest voorkomende nieuwe functie. In Zaanstreek-Waterland (97 ha) en Amstelland-Meerlanden (50 ha) is de meeste transformatie van bedrijventerrein voorzien in de periode tot en met 2030. Dit jaar is voor het eerste gevraagd naar de fase van de transformatieplannen op de bedrijventerreinen. Daaruit blijkt dat de helft van de plannen nog in de studiefase zitten, en bij een kwart sprake is van planvorming. Ook is er gevraagd naar mogelijke duurzaamheidsmaatregelen. Energiebesparingsmaatregelen werden hierbij het meest kansrijk geacht.

Werkgelegenheid
De werkgelegenheid in de provincie Noord-Holland is tussen 2016 en 2017 gestegen met ruim 20.000 banen (+1,3%) naar 1,5 miljoen fulltime en parttime banen. De groei stagneert wat ten opzichte van 2016. De sterkste toename in het aantal banen was in Amstelland-Meerlanden (+3,5%).

Het aandeel van Amsterdam in de totale werkgelegenheid is in het afgelopen decennium gegroeid van 37% naar 42%.

Het aantal banen op kantoorlocaties in Noord-Holland ligt in 2017 op 303.734; een toename van 4.000 banen ten opzichte van 2016. Amsterdam is de deelregio met de meeste banen op kantoorlocaties in absolute zin (181.000 banen, 59% van alle banen op kantoorlocaties in Noord-Holland), gevolgd door Amstelland Meerlanden (85.000 banen, 28% van het Noord-Hollandse totaal).

Het aantal banen op bedrijven- en zeehaventerreinen in Noord-Holland stijgt harder dan kantoorlocaties.
Tussen 2016 en 2017 waren er 322.000 banen op bedrijven- en zeehaventerreinen. Sinds 2015 stijgt het aantal banen op deze locaties met gemiddeld 4.000 banen per jaar. De meeste werkgelegenheid in de provincie Noord-Holland (906.000 banen) bevindt zich buiten formele werklocaties. Ten opzichte van 2017 is er sprake van een lichte groei van ruim 12.000 banen.

Deze evaluatie van de jaarlijkse boekjaarsubsidie is onderdeel van het door GS vastgestelde Evaluatieprogramma Subsidies 2017. De evaluaties uit dat programma richten zich op de doeltreffendheid van de verleende subsidies.

De hoofdconclusie van deze evaluatie is dat de jaarlijks verstrekte boekjaarsubsidie een logisch gevolg is van het provinciaal beleid en dat aannemelijk is gemaakt dat deze subsidie concreet bijdraagt aan de doelen van provincie zoals vastgelegd in de Agenda Groen 2013. Er is in de praktijk sprake van een aantoonbare meerwaarde van het nationaal park, vooral in de goede samenwerking tussen gemeenten en natuurbeheerders en bij de snelle uitvoering van de projecten. Ook is er sprake van een breed en noodzakelijk geacht draagvlak bij de betrokken partijen. De ondersteuning vanuit de provincie met subsidie en capaciteit wordt door de partijen zeer gewaardeerd en wordt als onmisbaar gezien. Hoewel de boekjaarsubsidie aantoonbare meerwaarde heeft voor de samenwerking ,is deze echter slechts ten dele effectief op de gestelde provinciale doelen voor het onderdeel ‘Betrekken bij het Groen’ uit de Agenda Groen 2013. In de agenda gaat het de provincie om het vergroten van de bewustwording voor de natuur en het meer betrekken bij de natuur. De hoofdoorzaak van de verminderde effectiviteit is het niet optimaal en volledig kunnen uitvoeren van de voorgenomen voorlichting- en educatie activiteiten vanwege de beperkte financiële middelen en capaciteiten bij het nationaal park. Zo blijft het moderniseren van de communicatie richting mobiele toepassingen noodgedwongen deels achterwege, zijn de te gebruiken lespakketten in kwantitatieve en kwalitatieve zin onvoldoende op orde en worden veel van de activiteiten door vrijwilligers uitgevoerd zonder professionele begeleiding. Ook het benodigde relatiebeheer met de scholen komt onvoldoende van de grond.

Ook zijn, door de beperkt beschikbare middelen, tal van voorgenomen activiteiten, projecten en processen uit het Beheer en Ontwikkelplan 2014-2024 door het Overlegorgaan geprioriteerd en vooralsnog ‘on hold’ gezet. Zo wordt het plan om meer aandacht te besteden aan de cultuurhistorie van de duinen en de landgoederen belangrijk gevonden maar is dit project ‘on hold’ gezet. Het provinciale standpunt uit 2013 dat nieuwe, extra middelen bij derden of bij de andere partners gevonden moeten worden, heeft tot nu toe niet concreet geresulteerd in extra middelen op structurele basis. Daartoe zijn wel inspanningen gepleegd, maar de bezuinigingen bij de partijen in het veld in de afgelopen jaren hebben daarin een negatieve rol gespeeld. Wel is er voor verschillende nieuwe projecten extra geld op projectbasis beschikbaar gekomen, dankzij de inspanningen van het nationaal park en de partners.

Provinciale Staten hebben verder in de Agenda Groen 2013 vastgesteld dat de provinciale rol gericht is op het meer zelfstandig laten functioneren van de nationale parken. Uit de evaluatie blijkt dat de partners nu een te afstandelijke rol ervaren. Ook wordt de noodzakelijke schakel tussen provincie en nationaal park gemist. Beleidsmatige betrokkenheid van de provincie bij het nationaal park wordt door hen belangrijk gevonden. Met name voor de bestuurlijke, beleidsmatige en regionale aspecten wordt de provinciale rol gemist. Als voorbeelden zijn genoemd de vraagstukken rond de schaalvergroting, de nieuwe plannen in de omgeving die de belangen van het nationaal park raken en de beperkte contactmomenten met de betrokken bestuurder. De provincie geeft daarentegen aan dat het nog steeds altijd mogelijk is om over van belang zijnde kwesties van gedachten te wisselen en neemt daarin een ‘open’ houding aan. Zo heeft de provincie de afgelopen jaren juist extra geïnvesteerd i in de drie natuurbruggen.

Door een opstapeling van verschillende oorzaken is het nationaal park de afgelopen periode in moeilijke tijden beland door bezuinigingen, wisselingen in bezetting, vacatures voor voorzitter en secretaris en beperkte uitvoeringscapaciteit. Gelukkig vormt PWN een sterke partner en constante factor. De rol en betekenis van het nationaal park als ‘projectenmachine’ is het laatste jaar aantoonbaar afgenomen. Dat wordt jammer gevonden. Het nationaal park ervaart tevens een aantal concrete externe knelpunten. Zo is er onzekerheid over de schaalvergroting van het nationaal park, de jaarlijks te ontvangen subsidie, de positie in MRA-verband en zijn er zorgen over de toenemende recreatiedruk op de duinen. De provincie heeft altijd de bereidheid gehad om hierover het gesprek aan te gaan. Dat wordt echter niet zo gevoeld bij de partners en de voorzitter als het om de parkkwesties gaat.

Aanbevolen wordt de effectiviteit te vergroten door allereerst te onderzoeken wat de precieze omvang is van het (jaarlijkse) tekort voor voorlichting en educatie en wat daarbij de mogelijkheden zijn voor extra financiering en extra capaciteiten bij de partners. Aanbevolen wordt dat de provincie hierin het voortouw neemt gelet op de urgentie en actualiteit en nu de functies van voorzitter en secretaris vacant zijn. Neem vervolgens als provincie, op basis van deze informatie en het brede perspectief, een nader besluit over het wel/niet verhogen van het subsidieplafond. Biedt het nationaal park in ieder geval een meerjarig perspectief over de voortzetting van de ondersteuning . Versterk daarnaast op korte termijn de beleidsrol van de provincie bij het Nationaal Park en biedt een oplossing voor de ontbrekende schakel tussen park en provincie. Er zijn tal van regionale ontwikkelingen die indirect van invloed zijn op het nationaal park zoals recent met de zgn ‘Buitenpoorten’ waarbij bezoek aan het nationaal park extra gestimuleerd wordt, de kwesties rond de schaalvergroting en de toekomst van het park. Optimaliseer de provinciale rol in structurele zin en toon ook bestuurlijke betrokkenheid en waardering. Maak het nationaal park duidelijk ‘dat de deur altijd open staat’. Ga in breder verband in gesprek met het nationaal park hoe zij geholpen kunnen worden bij een nieuw elan en nieuwe koers op termijn zodat het park weer de mogelijkheid heeft om spraakmakend te worden en de toenemende bezoekersaantallen het hoofd te bieden. Ga in overleg om de concrete knelpunten te bespreken en zo mogelijk tot een oplossing te brengen. Verken tenslotte in de andere Noord-Hollandse duingebieden de mogelijkheden van samenwerking tussen natuurbeheerders en gemeenten op vrijwillige basis. Het nationaal park kan tot voorbeeld strekken.

HOOFDLIJNEN EN AANBEVELINGEN

De provincie Noord-Holland stimuleert de totstandkoming van zonne-energie via daken en nutsfuncties, maar biedt daarnaast, binnen kaders, ook ruimte aan opstellingen voor zonne-energie in het landelijk gebied (“zonnevelden/zonneparken”). Essentieel is dat deze opstellingen in landelijk gebied voldoen aan ruimtelijke kwaliteit en passen in het landschap. De huidige zonneparken scoren een voldoende, maar op een aantal punten is verbetering nodig. Er worden op dit moment kansen gemist om zonneparken zo als goed mogelijk in te passen in het Noord-Hollandse landschap.

- Stuur intensiever op een landschappelijke en een locatie-eigen inpassing van zonneparken

Voorkom dat het landschap nivelleert en de verschillende landschappen op elkaar gaan lijken door de plaat­sing van eenzijdige zonne-opstellingen. Randen en hekwerken zijn nog tamelijk conservatief, terwijl ze juist de mogelijkheid bieden zonneparken aan te passen op gebiedsspecifieke omstandigheden. Zorg voor een kwa­litatieve invulling van het kavel en neem beeldbepalende elementen (transformatoren, omvormers, entrees) integraal mee in het ontwerp.

 - Voorzie in maatwerk voor plannen met kwaliteit

Maak het mogelijk dat initiatieven beargumenteerd kunnen afwijken van de ruimtelijke inpassingsspelre­gels, als hiermee een bijdrage kan worden geleverd aan de lokale maatschappelijke doelstellingen of wanneer de landschap-pelijke kwaliteit verbetert, bijvoorbeeld omdat de locatie al verdiept ligt of de directe omgeving al voorzien is van dichtbegroeid struweel.

 - Stimuleer voorbeeldprojecten en innovatie op het gebied van ruimtelijke kwaliteit en maatschappelijke draagvlak

Ondersteun en verleid ondernemers om een stap extra te zetten ten behoeve van een kwalitatieve ruimtelijke inpassing of het behalen van lokale maatschappelijke doelstellingen, door als provincie maatwerk mogelijk te maken, een podium te bieden of er anderszins een stimulans tegenover te zetten.

 - Verplicht ondernemers te voorzien in een ecovriendelijke bodem en rand en bied hiervoor de benodigde informatie

De eisen in het beleid ten aanzien van flora- en faunavriendelijkheid zijn op dit momenteel onvoldoende ingevuld om hier daadwerkelijk op te kunnen toetsen. Ondernemers ontbreekt het aan informatie en hand­vatten om hier goed een goede bijdrage aan te kunnen leveren. Voorstel is om aanvullende randvoorwaarden op te stellen, zoals het verplicht stellen van een ecologisch ingepaste randzone (bijvoorbeeld struweel, sloot of tuunwal). De rand-voorwaarden zullen locatie-specifiek moeten worden uitgewerkt, met aandacht voor de lokale doelsoorten.

 - Initieer onderzoeksopstellingen en verplicht monitoring op ecologische effecten

Integrale inpassing van zonneparken in het Noord-Hollandse landschap betekent ook het beschermen van de regionale flora en fauna. Op een aantal thema’s ontbreekt het echter nog aan (onderzoeks)gegevens om hier goed op te kunnen sturen. Voorstel is om te voorzien in proeftuinen en onderzoeksopstellingen, om daar­mee langdurig de gevolgen van verschillende configuraties te monitoren. Ondernemers zullen gestimuleerd moeten worden om parken beschikbaar te stellen voor dergelijk onderzoek.