De Portugese joden vestigden zich omstreeks 1600 in Amsterdam. In 1614 stichtten de Portugezen begraafplaats Beth Haim in Ouderkerk. De positie van personeel en van zwarte joden op de begraafplaats is vanaf het begin onderwerp van discussie geweest. Het reglement dat bij oprichting werd opgesteld, bepaalde in het tweede artikel dat slaven (escravos), bedienden (criados) en dienstmeisjes (moças) die wel joods waren maar niet Portugees, op een aparte plek begraven moesten worden. In 1627 kwamen er aanvullende voorschriften voor ‘negros’ en ‘mulatas’. Voortaan moesten zij buiten de omheining begraven worden, tenzij zij een joodse moeder hadden. Deze bepaling werd in 1644 weer ingetrokken.
Steen blootgelegd
Elieser werd op 27 maart 1629 midden op de begraafplaats begraven. Zijn graf kreeg een steen. In 2002 werd de steen blootgelegd. De inscriptie op de steen luidt: S(epultura) do bom servo Elieser, vertaald: het graf van de goede bediende Elieser. In het begraafregister staat bij zijn naam: 'moreno que foi de Paulo de Pina', oftewel: de bruine, die van Paulo de Pina was. Paulo de Pina, alias van Rohiel Jesurun, was één van de oprichters van de begraafplaats. Over de betekenis van het opschrift bestaan verschillende opvattingen. Daardoor is de exacte status van Elieser (nog) niet duidelijk. Was hij een vrijgelaten slaaf die tot het jodendom bekeerd was? Was hij een donkere jood, zoals er wel meer waren in die tijd? Was hij een bediende van Paulo de Pina? Was hij een ‘bom servo de deus’, ofwel een goede dienstknecht van God?
Hier presenteren wij wat er tot nu toe bekend is over Elieser. De documenten zijn hiernaast te downloaden. Wellicht kunnen daar in de toekomst nog bronnen aan toegevoegd worden. Suggesties hiervoor zijn welkom.
Bron: Gemeente Amsterdam Stadsarchief - 1629 Bom servo Elieser