Verslag bijeenkomst
Het brede strategienetwerk van Verkeer en Openbare Ruimte is op donderdag 11 november geopend door Iris van Scheppingen (directeur V&OR) en professor John Grin (UvA). Dit open netwerk bestaat uit collega’s van V&OR als ook daarbuiten. Zij worden tijdens de maandelijkse bijeenkomst meegenomen door een externe expert op het gebied van transitietheorie. Afgelopen sessie heeft professor John Grin verteld over wat systeemtransities en innovaties precies zijn: een verandering van probleemdefinities, praktijken en structuren. Hij gaf als voorbeeld het elektriciteitssysteem in Amsterdam. Het doel daarvan was 100 jaar geleden om bij te dragen aan de sociaaleconomische vooruitgang waarvan het uitgangspunt nu is veranderd naar een klimaatadapatief systeem. Zo heeft hij de deelnemers meegenomen in hoe kleine veranderingen kunnen bijdragen aan een fundamentele wijziging van het systeem. Dat we urgenties kunnen aangrijpen voor een transitie in plaats van het creëren van je eigen weerstand.
Aan verandering onderhevigen
In 1905 heeft Amsterdam een elektriciteitssysteem uitgelegd in de stad. Het doel daarvan was sociaaleconomische vooruitgang: het voorzien in elektriciteit voor alle Amsterdammers. In 2022 graven we weer in de grond en is het elektriciteitssysteem ook zeer urgent, maar vanuit een ander uitgangspunt: een klimaatadapatief systeem. Professor John Grin gebruikt dit voorbeeld om te illustreren wat systeeminnovatie inhoudt. Het is kort-gezegd een co-evolutie van probleemdefinities, praktijken en structuren. De definitieve van een probleem bepaalt het functioneren van de onderliggende structuren en zorgt voor stabiliteit. Een andere probleemdefinitie zorgt voor een andere praktijk. Vanuit verschillende dimensies kan een innovatie of transitie plaatsvinden. Namelijk: institutioneel (spelregels in een organisatie), discursief (gebruik van woorden) en materieel (het gebruik van materialen zoals infrastructuur of telefoons). Om dit te verduidelijken koppelt hij het aan het voorbeeld van het elektriciteitssysteem. Wanneer een zonnepaneel energie levert aan het net dan kan dit gebeuren door zelfvoorzienende decentrale netwerken (veranderende instituties). Er ontstaan nieuwe verhoudingen tussen producent en consument (nieuwe termen en taalgebruik) en het gebruik van materiaal veranderd (bv. de auto als batterijsysteem en onderdeel energievoorziening). Wanneer jij als individu stroom geeft aan het systeem dan ben jij voorziener in plaats van .p.v. gebruiker. De verhoudingen en definities zijn veranderd.
Meervoudige waarde-creatie
Het formuleren van de probleemdefinitie is in elke tijdsperiode afhankelijk van de uitdagingen. Volgens Grin werken we momenteel aan de volgende vier grote opgaven: klimaatverandering, circulaire economie, de energietransitie en de digitalisering. Wanneer deze losse opgaven sectoraal worden bekeken is een definitie niet mogelijk, waardoor samenwerking en meervoudige waarde-creatie de enige methode is om hieraan te werken. Zoals in het voorbeeld van de elektriciteitsvoorziening werd er welvaart gecreëerd door functionele differentiaties. Vanuit elke functie apart werd naar een probleem gekeken en een oplossing bedacht. Als voorbeeld van meervoudige waarde-creatie geeft hij de kademuren in Amsterdam. Het repareren van alle kademuren is zo kostbaar dat het eenzijdig renoveren onmogelijk is. Daarom komt Grin met opzienbarende oplossingen om een kademuur nieuwe voorzieningen te geven. Zoals het inbouwen van afvalverwerking via de kademuren. Zodat de ondergrond fungeert als logistieke voorziening.
Samenwerken binnen synergie
Het ambitieuze voorbeeld van de kademuren geeft John Grin omdat hij pleit voor het gebruiken van urgenties. Zet barrières voor realisatie in voor aanpassing van en in het systeem. Daarbij vraagt hij om een focus op de prioriteiten waar sowieso verandering nodig is. Dus begin niet ergens waar geen prioriteiten zijn. Grin verteld dat je niet je eigen weerstand moet creëren. Dit vraagt ook om intensieve samenwerking. Als laatste voorbeeld geeft hij de probleemoplossingen van stedenbouwkundige in de tijd van Plan Amsterdam van Berlage en later het Uitbreidingsplan Van Eesteren. De focus lag op het efficiënt bouwen van woningen via focus op schaal. Nu gebruiken we een andere logica: het bouwen van wijken via synergie. De samenwerking tussen allerlei facetten van de stad. De openbare ruimte, de voorzieningen, de ondergrond, etc. zijn bepalend voor waar en hoe gebouwd wordt. Het gebruiken van barrières door middel van koppelkansen, het bevragen van wat ‘normaal’ is via ontwerp, het samenwerken binnen synergie en een nieuwe richting naar een toekomstbeeld zal zorgen voor coherente verandering. Ook Iris van Scheppingen geeft aan dat de samenwerking tussen de verschillende kokers zal zorgen voor antwoorden op de huidige en toekomstige uitdagingen. ’Wanneer gekeken wordt naar de driehoek ruimte, spullen en mensen wordt steeds duidelijker dat we het samen moeten doen en daarom is een breed strategienetwerk zo belangrijk’.