Artikel

Festival Losmaakbaarheid - CIRCOLLAB bijeenkomst 13/4/23 - uitgebreid verslag

'De circulaire economie begint met losmaakbaarheid'

Losmaakbaarheid. Dat was het thema tijdens het drukbezochte evenement voor partners van het CIRCOLLAB-consortium op 13 april 2023. Partners en onderzoekers gingen met elkaar in gesprek, al wandelend langs inspirerende plekken op het Marineterrein. De dag gaf een belangrijke impuls aan CIRCOLLAB. Het consortium stimuleert structurele samenwerking tussen verschillende domeinen en typen organisaties en brengt de transitie naar de circulaire economie in een stroomversnelling.

Losmaakbaarheid gaat verder dan het demontabel maken van gebouwen of textiel. Ook in de hoofden van mensen moet een en ander losgemaakt worden, zo benadrukte Reint Jan Renes, lector Psychologie voor een Duurzame Stad bij de Hogeschool van Amsterdam en keynote speaker tijdens het evenement. ‘We praten al decennialang over stappen die we moeten zetten tegen de klimaatverandering. Burgers zijn in afwachting van bedrijven, bedrijven wachten op de overheid en de overheid wacht op wat burgers gaan doen. Ondertussen blijft de concentratie broeikasgassen stijgen.’

Zien waar de weerstand zit
Gedrag veranderen is gemakkelijker gezegd dan gedaan. ‘Je moet eerst het gedrag dat mensen vertonen intrinsiek begrijpen en zien waar de weerstand tegen verandering zit,’ benadrukte de lector. Dat gebeurt tot nu toe te weinig, en dat zit de transitie naar een circulaire economie in de weg. ‘Wij mensen zijn geneigd te kijken naar waar we heen willen en hebben te weinig oog voor wat we hiervoor moeten loslaten.’

Bij gedragsverandering spelen allerlei psychologische factoren een rol. ‘Denk aan groepsdruk, angst voor verlies aan sociale status en de afwegingen die een individu maakt tussen persoonlijke en groepsbelangen,’ vertelde hij. Ook status quo bias en loss aversion spelen mee. ‘We neigen naar wat we kennen en zijn bang om er spijt van te krijgen als we ons gedrag veranderen,’ illustreerde Renes. ‘Bij het ontwerpen van circulaire oplossingen moet je met als deze psychologische effecten rekening houden. Kortom: je moet mensen losmaken van bestaande denkpatronen en gedrag.’

Walk the talk
Consortium-partners en onderzoekers gingen hierover in subgroepen met elkaar in gesprek, al wandelend langs diverse inspiratiepunten op het Marineterrein (www.marineterrein.nl). Dit gebied opende in 2015 de deuren van het terrein voor publiek. Inmiddels werkt er een gevarieerd collectief van zo’n vijftig organisaties aan een leefbare, inclusieve stad van de toekomst. ‘Het Marineterrein biedt volop plek om te experimenteren en tot co-creaties te komen rondom de circulaire transitie,’ vertelde Juanita Devis Clavijo, Urban Living Lab Developer bij AMS Institute, gevestigd op het terrein.

Festival losmaakbaarheid - wandeling

Losmaakbaarheid is er niet van vandaag op morgen, zo werd duidelijk tijdens de plenaire wrap-up. Neem bijvoorbeeld het opknappen van meubels zodat ze langer meegaan. ‘Als consument kies je er pas voor om een meubelstuk opnieuw te laten bekleden als het voor jou van waarde is. Maar het probleem is dat we vaak rotzooi kopen waar we niet aan gehecht raken. Hoe zorgen we ervoor dat we voortaan alleen nog spullen kopen die de moeite waard zijn, en überhaupt minder spullen kopen,’ benadrukte Willem van Winden, lector Urban Economic Innovation bij de HvA. Wat geldt voor meubels, geldt ook voor bijvoorbeeld kleding.

Duurzaam en/of betaalbaar
Wat ook aanzet tot nadenken, is dat duurzaamheid en inclusiviteit nog onvoldoende samen gaan. ‘Voor consumenten gaat de keuze vaak tussen duurzaam en betaalbaar; veel van hen kunnen circulaire oplossingen niet betalen,’ zei Peter van Assche, lector Architectuur en Circulair Denken bij de HvA. ‘We moeten zulke oplossingen toegankelijk maken voor iedereen, ook al weten we nu nog niet precies hoe. Daarover moeten we met elkaar in gesprek.’ Hierbij moet ook aandacht zijn voor gevoelige thema’s, zoals sociaaleconomische ongelijkheid, racisme en rechtvaardigheid.

Design, en experimenten die moeilijk opschaalbaar zijn, kunnen in de maatschappelijke discussie verbindend werken. ‘Het worden dan conversation pieces die mensen aan het denken zetten,’ aldus Inge Oskam, lector Circulair Ontwerpen & Ondernemen bij de HvA.

‘We hebben ook concrete voorbeelden nodig van partijen die nu al kiezen voor circulariteit,’ zo benadrukte Liesbeth Rijsdijk, lector Netwerken in een Circulaire Economie bij Hogeschool Windesheim.  En die zijn er genoeg. Zo werken drie Centres of Expertises van de HvA in het internationale project CrAFt samen met universiteiten en culturele organisaties aan klimaatneutrale, mooie en inclusieve steden. Zet TKI Bouw en Techniek in haar onderzoeksprogramma nadrukkelijk in op circulair bouwen. En zijn er boeren die hun bedrijfsvoering radicaal omgooien en gaan voor 100% circulair. Ook zijn er allerlei maatschappelijke initiatieven om burgers actief te betrekken bij de transitie naar een circulaire economie.   

The stuff, the fluff and the soul
Duidelijk is dat het versnellen van de circulaire transitie vraagt om een wetenschappelijke kennisbasis, toegepast in de praktijk, met oog voor de menselijke maat. Of, in de woorden van Walther Ploos van Amstel, lector Citylogistiek aan de HvA: ‘Het gaat om the stuff, the fluff and the soul! 

Over CIRCOLLAB
In CIRCOLLAB zetten de Hogeschool van Amsterdam (HvA), Hogeschool Windesheim en de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten een infrastructuur op voor het programmeren en uitvoeren van interdisciplinair, praktijkgericht onderzoek in de Metropool Regio Amsterdam (MRA). Dat doen ze samen met ruim 30 kennis- en praktijkpartners, waaronder het Centre of Expertise (CoE) City Net Zero, Urban Governance, Social Innovation (UGSI) en het lectoraat Urban Innovation van Windesheim. CIRCOLLAB ontwikkelt kennisnetwerken rond vier thema’s: 1. ‘Circulair denken en doen’ 2. ‘Circulair ondernemen’ 3. ‘Circulair menselijk kapitaal’, 4. ‘Circulair samenwerken’. De thema’s worden gekoppeld aan twee waardeketens: de gebouwde omgeving en consumptiegoederen.

Aankomende CIRCOLLAB-events:
15 juni (datum onder voorbehoud) CIRCOLLAB-expeditie:
Tijdens deze expeditie met Het Groene Brein en Lectoraat Circulair Ontwerpen & Ondernemen gaan we aan de slag met transdisciplinair werken, aansluitend bij het karakter van CIRCOLLAB: vanuit verschillende expertises en de praktijk verdiepen we ons in een complex maatschappelijk vraagstuk. Meer info via m.h.devries@windesheim.nl

3 juli 2023 Lectorale Rede Evert-Jan Velzing

Evert-Jan Velzing is aangesteld tot lector Urban Innovation (zie Circollab Update sept ’22). Op 3 juni spreekt hij zijn lectorale rede uit als onderdeel van het symposium  ‘Samenwerken aan de nieuwe stad.’ Een feestelijke gelegenheid gericht op innovaties voor een duurzame en inclusieve stad vanuit de thema's circulaire, gezonde en nabije leefomgeving, en de doorwerking van vernieuwende stedelijke ontwikkeling in de dagelijkse praktijk voor stedelijke vernieuwing voor bewoners, bestuurders, ondernemers en maatschappelijke organisaties.
Meer info via e.j.velzing@windesheim.nl of q.winkler@windesheim.nl

Meer weten?
Meer weten over CIRCOLLAB en de partners die eraan deelnemen? Kijk op de CIRCOLLAB pagina  of stuur een bericht naar circollab@hva.nl.

(foto's: Luuk Kramer)

 

Media