Bijdragen aan verandering door te participeren in de onderoekspraktijk
Anders dan in meer conventionele vormen van onderzoek, participeren actie-onderzoekers actief in de praktijk die ze onderzoeken. Dit ‘meedoen’ is bedoeld om de praktijk beter te begrijpen, maar ook om als actie-onderzoeker op basis van inzichten bij te dragen aan verandering. Als actie-onderzoeker beginnen we bijvoorbeeld vaak met het uitpluizen van een situatie waarin de praktijk vastloopt en zoeken we welke kennis ontbreekt bij de betrokken. Door de resultaten van dat onderzoek ook direct terug te koppelen naar de mensen met wie ze werken zorgen we door onderzoek direct voor verrijking en helpen we de praktijk een stap verder.
Voor het Zero Waste Lab onderzoeken we bijvoorbeeld de onderlinge relaties tussen de verschillende belanghebbenden op Plein '40-'45, zoals marktkooplieden, gemeentelijke bestuurders, lokale kwartiermakers, etc. Vanuit onze analyse hebben we vervolgens ingezet op vormen van 'community building' en bemiddeling, omdat we een gebrek aan collectiviteit constateerden, met her en der moeilijke en zelfs conflictueuze verhoudingen.
Inzetten op reflexiviteit en systemische verandering
In het bijzonder proberen we met actie-onderzoek bij te dragen aan fundamentele en systemische verandering. Dit betekent dat we ook kijken naar de context waarin bepaalde problemen ontstaan. We onderzoeken dan in hoeverre die problemen te maken hebben met bijvoorbeeld de denkpatronen die mensen zich eigen hebben gemaakt, waarden die ze aanhangen, de cultuur waaruit ze handelen, institutionele structuren en processen die bepalend zijn in wat er wel en niet mogelijk is, of overkoepelende regelgeving. We proberen dan om samen met betrokkenen aan het werk te gaan door ze te helpen te reflecteren op hun eigen handelen en dat van anderen. We werken ook aan het ontwikkelen van reflexiviteit, dat wil zeggen, een begrip van hoe het handelen wordt gevormd door een systemische context. De inzichten die we daarin samen met de lokale belanghebbenden opbouwen zijn dan het startpunt om mogelijkheden tot het veranderen van een systeem te verkennen en die transitie eventueel stap voor stap te realiseren.
Bevindingen vanuit Zero Waste Lab
Voor Zero Waste Lab onderzoeken we bijvoorbeeld hoe centraal beleid in de weg staat voor het realiseren van lokale oplossingen op het plein, zoals de vaststelling van tarieven voor afvalverwerking. Meer speelruimte wat betreft het flexibiliseren van deze tarieven volgens het ‘de vervuiler betaalt principe’ geeft lokale belanghebbenden de mogelijkheid om een systeem te ontwikkelen dat bijdraagt aan een vermindering van afval. Bovendien brengt dit principe belangrijke vragen aan de orde, naar de verhoudingen tussen een centrale overheid en lokale bestuurlijke arrangementen rondom plekken en praktijken. Uiteindelijk is het doel om een bestuursmodel ('governance') te bouwen waarin lokale belanghebbenden een praktijk kunnen ontwikkelen die past bij de lokale context van gebruikers en andere omstandigheden. Dit model draagt tevens bij aan een coöperatieve en constructieve relatie tussen lokale belanghebbenden en overkoepelende instituties, waarin bijvoorbeeld de erkenning van het gelijkheidsbeginsel doorklinkt, of er betere afstemming plaatsvindt om logistieke of organisatorische elementen op elkaar aan te laten sluiten.
Gezamenlijk beheer van een urban commons
Onze actie-onderzoeksmethode borduurt voort op de conclusie van Sheila Foster en Christian Iaione in ‘The City as a Commons’ waarin een oproep wordt gedaan voor een vorm van gezamenlijk beheer of collaborative governance aan de hand van een urban commons. Dit is erop gericht om bestuurvormen ('governance arrangementen') te ontwikkelen en te verbeteren. Bovendien biedt een urban commons een model waarmee de samenwerking kan worden geanalyseerd, specifiek wat betreft de mate waarin ze bijdraagt aan het collectieve beheer van gedeelde bronnen door de gemeenschap van belanghebbenden.
Collectief beheer of collaborative governance is een dynamisch en doorlopend proces van interactie tussen verschillende stakeholders, om zodoende tot beleidskeuzes te komen. Beleid wordt daarmee een 'vloeibaar' en flexibel fenomeen, dat zich aanpast aan de complexiteit en behoeften van de stedelijke realiteit. Actie-onderzoek zoekt aansluiting bij de continue veranderingen binnen praktijken en staat van zichzelf een iteratieve en interactieve werkwijze voor. Daardoor is actie-onderzoek bij uitstek geschikt als methode voor beleidsanalyse binnen een context van collaborative governance en het biedt daarmee dus ook een rijk instrumentarium voor onderzoekers en praktijk professionals die zich inzetten voor het realiseren van urban commons.
'Seeing the city' aan de hand van actie-onderzoek
Deze gedachtelijk wordt verder ontwikkeld in een hoofdstuk van het boek Seeing the City (Verloo & Bertolini 2020), met nadruk op de activiteiten van actie-onderzoek en de attitudes en routines die nodig zijn om het werk goed te kunnen doen. Ook geven we inzicht in de rol en functie van een conceptueel model binnen actie-onderzoek en hoe we bijdragen aan systemische verandering. Het boek biedt een rijke verzameling van vernieuwende onderzoeksmethoden die specifiek ontwikkeld zijn voor gebruik binnen een urbane context.
Ons onderzoek is onderdeel van het project Toekomstbestendig Evenwicht dat mede mogelijk gemaakt is door SIA-RAAK. Ook is het onderdeel van van het Interreg Europe ABCitiEs programma.