De Nieuwe Kerk van Amsterdam wordt deze zomer flink onder handen genomen. De zuilen van de kerk, die langzaam zakken, zijn dringend toe aan een nieuwe fundering. Voordat het herstel van de fundering begint, kun je tijdens de tentoonstelling 'Ontdek De Nieuwe Kerk' live meekijken hoe archeologen te werk gaan en welke opgravingen er worden gedaan in de eeuwenoude kerk. Een 2 meter hoge loopbrug wordt speciaal hiervoor gebouwd. Ook tijdens Open Monumentendag Amsterdam op 14 en 15 september is de kerk te bekijken en zijn de archeologen aan het werk te zien. En speciaal is dan dat je de grafkelder van Michiel de Ruyter kunt bezoeken!
Prent van de Nieuwe Kerk aan de Dam. | Vervaardiger: Claes Jansz Visscher (1612), beeldbank SAA (010001000624).
Een oude Nieuwe Kerk
Rond 1380 start de bouw van deze op een na oudste kerk van Amsterdam. Bij de inwijding in 1408 zijn het koor, de kooromgang en het dwarsschip voltooid. In de tweede helft van die eeuw bouwt men de zijbeuken, wordt het middenschip verhoogd en worden kapellen toegevoegd. Het duurt nog bijna een eeuw voor de kruisvorm voltooid is. In 1645 breekt er brand uit in het gebouw en daarna wordt de kerk in gotische stijl hersteld. Het overgrote deel van het huidige interieur dateert van na de brand, zoals het praalgraf van Michiel de Ruyter (1607-1676), het koorhek, de preekstoel en het grote orgel. In 1814 legt koning Willem I hier de eed op de grondwet af en zet daarmee een traditie in gang voor inzegening van koninklijke huwelijken en inhuldigingen. Sinds de ingrijpende restauratie van 1959-1980 wordt het gebouw gebruikt voor culturele activiteiten.
Grafmonument voor Michiel de Ruyter, gemaakt door Rombout Verhulst. | Foto: sophietica via flickr.com.
Grafkelder Michiel de Ruyter
Traditioneel worden onder het hoogaltaar van een kerk heiligen en vorsten begraven. In De Nieuwe Kerk wordt deze plek echter ingenomen door de tombe van de zeventiende-eeuwse admiraal Michiel de Ruyter. Hij is één van de bekendste zeehelden uit de Nederlandse geschiedenis. De Ruyter sneuvelt op 29 april 1676 op Sicilië en wordt gebalsemd en in een loden kist gelegd. Omdat de vloot in de Middellandse Zee moet blijven en een strenge winter volgt, duurt het maanden voordat zijn lichaam wordt teruggevaren naar Nederland. Hier wordt hij op 18 maart 1677 begraven in De Nieuwe Kerk.
Het graf bestaat uit 2 delen: een praalgraf in de kerk, naar ontwerp van Rombout Verhulst, en een familiegraf in de gewelven daaronder. In de grafkelder staat de kist, en aan de muur hangt een lauwerkrans met op de bladeren de namen van de 26 Hongaarse predikanten die De Ruyter kort voor zijn dood heeft bevrijd.
Links: het praalgraf van Michiel de Ruyter gezien door het koorhek. Rechts: onder het praalgraf bevindt zich de grafkelder, waar de kist van De Ruyter staat. | Foto links: Han van Gool (1994); foto rechts: collectie SAA, foto’s eigen fotodienst (1985), beeldbank SAA (BMAB00013000077_002 en 010122013542).
Normaal gesproken is de grafkelder niet voor publiek toegankelijk – de toegang is afgesloten met een slot uit de zeventiende eeuw, gemaakt van brons (dat is vonkvrij, het slot was oorspronkelijk bedoeld voor een kruitkamer). Tijdens Open Monumentendag Amsterdam op 14 en 15 september krijgen bezoekers de unieke kans om de grafkelder te bezoeken!
Archeologen aan het werk in De Nieuwe Kerk. | Foto: Monumenten en Archeologie (2024).
Resultaten archeologisch onderzoek 2023 bekend
Niet alleen Michiel de Ruyter ligt begraven in De Nieuwe Kerk. Sinds de inwijding van de kerk in 1408 werden mensen tot 1866 in en rondom het gebouw begraven. Daarna was het verboden om in Amsterdamse kerken te begraven. Dat er bij het vooronderzoek, dat de archeologen van de gemeente Amsterdam in mei 2023 deden, voornamelijk menselijke resten zijn gevonden verwondert dus niet. Bij dit vooronderzoek is geïnventariseerd hoeveel archeologische resten er nog op het bouwterrein zijn. Er zijn toen 51 begraven individuen gedocumenteerd. Daarvan zijn 45 individuen geborgen voor fysisch antropologisch onderzoek, dat wordt uitgevoerd door studenten en fysisch antropologen van de Universiteit van Amsterdam. Alle menselijke resten die worden onderzocht, worden na het onderzoek herbegraven. Uit een eerste vergelijking van de opschriften op de grafkisten met de overgeleverde grafboeken blijkt dat deze mensen begraven zijn in de achttiende en negentiende eeuw. Waarschijnlijk kunnen met de uitbreiding van het bronnenonderzoek en fysisch antropologische analyse de meeste individuen geïdentificeerd worden. We kunnen hierdoor meer leren over de leefomstandigheden van deze Amsterdammers.
Links: Archeoloog Thijs Terhorst geeft uitleg bij de opgravingen in De Nieuwe Kerk. Rechts: rondom de zuilen wordt archeologisch onderzoek verricht. | Foto links: Isabell Janssen; foto rechts: Monumenten en Archeologie.
Andere vondsten
Naast menselijke resten zijn ook allerlei andere dingen gevonden. Van handvatten met doodskoppen en kopspijkers met initialen tot grafgiften. Enkele van deze vondsten worden tijdens Ontdek De Nieuwe Kerk tentoongesteld. Ben je benieuwd hoe zo’n archeologisch onderzoek in z’n werk gaat? Je kunt dan vanaf de brug die speciaal hiervoor in de kerk is gebouwd, meekijken over de schouders van de archeologen. Zij onderzoeken nu de bouwplaats – een archeologisch beschermde zone – voordat de aannemer eind oktober aan de slag gaat. De brug maakt onderdeel uit van de nieuwe tentoonstelling Ontdek De Nieuwe Kerk over de historie van de kerk uit 1408. De archeologen zijn aan het werk te zien op woensdag tot en met vrijdag tussen 11.00 en 17.00 uur.
Eén van de archeologische vondsten die tijdens het vooronderzoek in 2023 werd gedaan: een handvat van een grafkist, met daarop een doodshoofd. | Foto: Isabell Janssen.
Activiteiten en Open Monumentendag Amsterdam
Tijdens Ontdek De Nieuwe Kerk kun je niet alleen meekijken met de archeologen, ook zijn er andere activiteiten. Je kunt een audiotour volgen langs diverse hoogtepunten en daarnaast is er iedere laatste zaterdag van de maand een rondleiding. Ook zijn er lezingen over de architectuur van de kerk en archeologie, en is er een spelletjesparcours voor kinderen. En tijdens Open Monumentendag Amsterdam op 14 en 15 september opent De Nieuwe Kerk ook haar deuren voor een bezoek aan de archeologische opgraving en de unieke bezichtiging van de grafkelder van Michiel de Ruyter. Van harte welkom!
Op zaterdag 14 en zondag 15 september openen weer 50 monumenten in Amsterdam hun deuren voor het publiek. Tijdens de 38ste editie van Open Monumentendag Amsterdam duiken we in ‘De Ondergrondse Stad’. Je kunt dan een kijkje nemen in De Nieuwe Kerk, op zaterdag en zondag tussen 10.00 en 17.00 uur. Onder andere de grafkelder van Michiel de Ruyter is te bezoeken – een unieke kans! En op zaterdag tussen 13.00 en 16.00 uur zie je onze archeologen Mina Jordanov en Thijs Terhorst aan het werk bij de opgravingen die nu gaande zijn in de kerk.
Benieuwd naar alle deelnemende monumenten en activiteiten? Bekijk het programma op de website.
Vanaf zaterdag 31 augustus openen de deuren van De Nieuwe Kerk met Ontdek De Nieuwe Kerk. Een tentoonstelling over de eeuwenlange en veelbewogen geschiedenis van de kerk, die onlosmakelijk verbonden is met Nederland en de stad Amsterdam. Bezoekers worden meegenomen langs diverse hoogtepunten middels een gratis audiotour. Te bezoeken van woensdag tot en met zondag tussen 11.00 en 18.00 uur. De archeologen van de gemeente Amsterdam zijn live aan het werk te zien op woensdag tot en met vrijdag tussen 11.00 en 17.00 uur. Lees meer op de website.
Wist je dat De Nieuwe Kerk eigenlijk een toren zou krijgen, van wel meer dan 100 meter hoog? Die is er nooit gekomen, al staat de aanzet wel. Lees er alles over in ‘De toren van de Gouden Eeuw’ van bouwhistoricus Gabri van Tussenbroek.
De afgelopen weken publiceerden we artikelen over andere panden die meedoen aan Open Monumentendag Amsterdam, zoals schuilkerken, Koude Oorlog-schuilplaatsen en het luchtventilatiegebouw van de IJ-tunnel. Lees hieronder terug.
