Verslag bijeenkomst
Op donderdag 20 april kwam het brede strategienetwerk van Verkeer en Openbare Ruimte (V&OR) bij elkaar om vanuit een ander perspectief naar de openbare ruimte te kijken. Humberto Schwab (filosoof) begon de lezing door verschillende sprekende voorbeelden te geven hoe we denken vanuit ons hoofd, maar dit eigenlijk vanuit ons hart moet gebeuren. Daarbij haalt hij uiteenlopende filosofen aan, maar de leidraad voor zijn ontwikkelde methode is de Griekse filosoof Socrates. Het socratisch ontwerpen heeft als doel om vanuit een diepere betekenis van jezelf de ander te zien. ‘Omdat ons denken niet kopt, klopt ons zelfbeeld niet’ zegt Schwab. Het socratisch ontwerpproces gaat uit van vragen stellen, luisteren en herhalen. ‘Het vragen stellen is nodig om te doorgronden wat de onderliggende aannames zijn van de zienswijze. Alleen als we dat begrijpen kan er een waarheid worden gevonden’, aldus Schwab.
Socratisch dialoog
Waarom is het belangrijk om onderliggende aannames te vinden wanneer je aan de openbare ruimte werkt? Omdat we in essentie werken vanuit overtuigingen wat een goede openbare ruimte is. In een socratisch dialoog is het mogelijk om via het stellen van vragen de ander te begrijpen. Wanneer je naar de ander luistert, sluit je jezelf af van de automatische gedachten die dagelijks in aandacht vragen. Veel automatische gedachten gaan over hoe de norm zich functioneren. Hoe werkt een socratisch dialoog? Schwab stelt voor dat je een vraag stelt aan je gesprekspartner en daarna herhaalt en doorvraagt: ‘heb je dit gezegd en kan je dat toelichten?’. De onderliggende gedachte van Schwab is dat je daarmee ruimte geeft en je lichaam de mogelijkheid geeft om te denken i.p.v. je hoofd. Schwab haalt daarvoor de filosofie van Spinoza aan waarbij je lichaam je intelligentie is.
Het ontwerpen
Het denken gaat middels neuronen. Dit zijn verbindingen die op zoek gaan naar een sluitend circuit. Het sluiten van een circuit is een versterkend mechanisme. Onze gedachtencircuits nemen iets aan, handelen naar de verwachtingen en krijgen de bevestiging dat het klopt. Volgens Schwab creëert dat een zelfbevestiging en ontstaan er aannames. Via het socratisch ontwerpproces kan er via reflectieve gesprekken aannames en vooronderstellingen worden verwoord, geformuleerd en getoetst aan waarden. Humberto stelt voor om niets meer te ondernemen voordat je jouw eigen gedachten hebt onderzocht. Volgens de filosoof John Dewey is de menselijke binnenwereld buiten ons, omdat de omgeving maakt wie je bent. ‘Ik ben mijn omgeving’. Daarom gaat een transitie volgens Schwab over bezieling. Wat zijn de overtuigingen vanwaar ik handel en kloppen deze? Waar komt deze bezieling vandaan en is dit een positieve bezieling?
Van ratio naar een belichaamde geest
Schwab geeft een aantal adviezen voor de overheid. De eerste is om vanuit de belichaamde geest te opereren. Dit betekent voor hem dat je vanuit een volledig mens naar je omgeving kijkt. Daarbij is het analyseren van jezelf randvoorwaardelijk. Ten tweede haalt hij Thomas Hobbes aan: de mens is de wolf van de mens. Schwab doet een pleidooi voor meer vertrouwen vanuit de overheid. De controlelast van de gemeente zou wegvallen wanneer er meer vertrouwen is. Ten derde stelt hij voor om ervaringen i.p.v. objecten centraal te stellen. De focus op data opbouwen en het meten van waarnemingen is vanuit de opvattingen van het logisch positivisme, volgens Schwab. Hij doet een pleidooi voor fenomenologie, intuïtieve ervaringen zonder vooronderstellingen. Ten slotte het advies om als gemeente juist wel te moraliseren. In een socratisch dialoog kunnen bijvoorbeeld samen met Amsterdammers waarden worden vastgelegd wat invult wat een fijne samenleving in Amsterdam is. Deze invulling kan worden uitgedragen door de gemeente. Een onderstelling wat het goede leven voor een Amsterdammer is en van daaruit werken aan de openbare ruimte. Met als laatste praktische tip om gespreksmoderatoren op pleinen in Amsterdam in te zetten om zo met elkaar in gesprek te gaan en vooral naar elkaar te luisteren en elkaar en daarmee ook jezelf te kennen.
Hier leest u meer over: Socratic Design