Verslag bijeenkomst
Op donderdag 16 februari is het strategieteam van Verkeer en Openbare Ruimte (V&OR) meegenomen door Bob Pierik (Postdoc UvA) over hoe de Amsterdammers in de 17e eeuw met elkaar interacteerde in de openbare ruimte. De reconstructie daarvan heeft hij aan de hand van getuigenverklaringen gedaan. De dichtbebouwde binnenstad van Amsterdam leende zich uitstekend voor sociale controle waarbij opvallende situaties snel werden herkend. De ogen, oren en stemmen zelf zijn verantwoordelijk voor de verklaringen. Doordat de getuigschriften werden opgemaakt met plaats, tijd en actie was het voor Pierik mogelijk om de verplaatsingen met elkaar te verbinden en de verplaatsingscultuur op te maken. Daardoor ontstaat voor Pierik een overzicht van welke mensen zich verplaatsen, wanneer en waarom. Daarin speelt bv. de stadspoort een bepalende factor omdat het zorgt voor een avondklok met het sluiten van de poort.
De samenleving kenmerkte zich door een samensmelting van het private en publieke leven met open deuren en ramen. Geen snelle bewegingen op straat en veel ontmoetingen op straat. Daarnaast had het huis een communicatiefunctie om te vertellen dat er niks te verbergen was. Wanneer er iemand was gestorven waren alle luiken gesloten. In de 17e eeuw deed de koets zijn intrede bij andere Europese steden, maar Amsterdam besloot dat dit snelle vervoersmiddel geen plek had in de stad en werd daarom verboden. Enkel vervoersmiddelen zonder wielen, zoals de slede, was toegestaan. Dit had 3 redenen: de koets werd gezien als aristocratisch object die geen plek had in de Amsterdamse burgerlijke stedelijke samenleving (de weeldewet), het stadsbestuur wou de kwetsbare vrouwen en kinderen beschermen (de veiligheidswet) en ten slotte een financiële afweging omdat de zware koetsen de materialen van de openbare ruimte aantastte.
Doordat in 1736 de koets wel wordt toegestaan zie je een verschil in de ruimtelijke inrichting die zich erop aanpast. De middeleeuwse binnenstad was zeer ontoegankelijk voor koetsen, maar de Weesperstraat en Utrechtsestraat werden toegangsroutes voor bestemmingsverkeer. Daarnaast werden de koets-eigenaren stevig belast om deze gelden in te zetten voor het beheer van de openbare ruimte. Door het toestaan van de koetsen veranderd het sociale leven in Amsterdam. De transparante houding veranderd en moeilijke dilemma’s worden niet meer openlijk op straat besproken. Het stapvoets rijden werd wel nog een lange tijd gehanteerd, waarbij een ring om de stad werd aangelegd waarop wel sneller gereden mocht worden. Waarbij vrouwen nog lange tijd werden gezien als ongeschikte bestuurders. Ook wanneer de koets, de ‘sjees’, geschikter wordt voor ook de arbeidersklasse, zoals een slager. En het rijden ervan langzaam veranderd van aristocratisch naar ‘rijden voor vermaak’.
Het sociale leven als leidraad in onze openbare ruimte: daar richten we ons nu steeds meer op, maar dit gebeurde in Amsterdam eeuwen geleden ook al. De overeenkomsten met Amsterdam Verbonden zijn snel gemaakt: het sociale leven als leidraad om beslissingen te nemen en een duurzaam gebruik van de materialen die we gebruiken voor de openbare ruimte.
Presentatie dr. Bob Pierik
Hier vindt u het proefschrift: Urban life on the move (uva.nl)