De drie gebeeldhouwde gouverneurs van links naar rechts J.P Coen, H.W. Daendels en J.B. van Heutsz. Foto door Doriann Kransberg.
Jan Pieterszoon Coen (1587-1629), Herman Daendels (1862-1818) en Joannes van Heutsz (1851-1924) waren alle drie gouverneur-generaal van Nederlands-Indië en werden lang om hun overwinningen vereerd. Nu worden ze beschouwd als zeer dubieuze figuren uit de vaderlandse geschiedenis. Coen, bijgenaamd de slachter van Banda, wist het monopolie op de handel in muskaatnoten en foelie veilig te stellen door de bevolking van de Banda-eilanden uit te moorden en te vervangen door slaafgemaakten. De militair Daendels was benoemd door koning Lodewijk Napoleon en trad keihard op tegen elke vorm van verzet in Nederlands-Indië. Van Heutsz was verantwoordelijk voor de niets ontziende wijze waarop de Atjeh-opstand in Nederlands-Indië werd neergeslagen. Duizenden Atjeeërs werden vermoord.
Trots
De Bazel werd opgeleverd in 1926, twee jaar na de dood van Heutsz. Het imponerende pand, genoemd naar zijn architect Karel de Bazel, was bedoeld als het hoofdkantoor van de Nederlandsche Handel-Maatschappij. Het koloniale verleden was toen al omstreden, maar de NHM was er duidelijk nog altijd trots op. Opgericht in 1824 door koning Willem I was het semi-staatsbedrijf bedoeld als de negentiende-eeuwse opvolger van de VOC en de WIC. De NHM was hét instrument voor koning en vaderland om de handel en nijverheid aan te jagen na de jaren van economische crisis rond 1800. Ze was actief in de Nederlandse koloniën, in het bijzonder in Nederlands-Indië. Daar werd in 1830 het zogenoemde cultuurstelsel ingevoerd. Dat hield in dat de bevolking gedwongen werd een deel van haar grond te gebruiken om koffie, thee en suiker te verbouwen voor de Europese markt.
Betekenis beelden
Hoewel de NHM met het gebouw graag wilde laten zien in welke traditie ze stond, hield de directie nauwlettend in de gaten welke betekenis de beelden zouden kunnen uitdragen. Zo mochten handelaren er niet uitzien als kapitalistische bankiers. Het eerste ontwerp voor de beelden bij de hoofdingang werd afgekeurd. Aan de voeten van Azië en Europa had de beeldhouwer kleine geknielde figuren bedacht, maar de directie vreesde dat die gezien konden worden als een zwoegende, ploeterende, verdrukte en armzalige menschheid, terwijl de twee grote vrouwenfiguren konden worden aangezien voor het grootkapitaal werkende in het Oosten en in het Westen.
De NHM wilde de drie belangrijkste Gouverneurs-Generaal van Nederlands-Indië graag eren. Maar dat hun beelden zo hoog aan de gevel zijn geplaatst dat ze voor voorbijgangers nauwelijks zichtbaar zijn, geeft wel te denken. De NHM was trots op deze vaderlandse ‘helden’, maar lijkt dat ook weer niet al te opzichtig te hebben willen tonen.