De rechtspraak en jurisprudentie rondom platforms is nieuw. Functioneert Facebook slechts als facilitator of heeft het bedrijf ook nog een rol te spelen in wat er gebeurt op de site en de content die wellicht kwetsend of anderszins onrechtmatig kan zijn? Ook bij het openresearch platform spelen deze vragen rondom aansprakelijkheid. Een van de eerste discussies tussen de betrokken juristen ging over de rol van de gemeente. De gemeente neemt het voortouw in het ontwikkelen van het platform en is in die zin producteigenaar. Is openresearch een platform van de gemeente of is de gemeente slechts facilitator en wat betekent voor de aansprakelijkheid?
Een ander complicerend element in dit proces is de ambitie om kennis te delen. Hoewel de deelnemende partijen allen publieke organisaties zijn, is kennis delen en informatie openbaar maken niet vanzelfsprekend. Dit heeft te maken met cultuur en angst voor risico’s door het bekend maken van mogelijk vertrouwelijk of anders gevoelige informatie. Het debat over open access in de academische wereld is zeer actueel, maar het laatste woord is er nog niet over gezegd. De macht van uitgeverijen en hun intellectueel eigendomsrechten maakt kennis delen in sommige vallen ingewikkeld. Binnen de gemeente is het beleid “open, tenzij…” maar ook hier is de papieren werkelijkheid vaak anders dan de praktijk.
In een traject van bijna een jaar hebben verschillende juristen, privacy officers en functionarissen gegevensbescherming van de gemeente Amsterdam en de kennisinstellingen in samenwerking de juiste governance voor het openresearch platform met elkaar uitgewerkt. Aan het begin van het proces kwam elke partij aan tafel met een houding om vooral de verantwoordelijkheid voor zoveel mogelijk risico’s op de andere partijen af te schuiven. Gaandeweg werd het gesprek steeds constructiever. Door een gedeelde gemeenschappelijke visie - kennis delen als belangrijk instrument voor de stad - veranderde het traject van denken in problemen naar het zoeken naar oplossingen en het samen uitvinden van de juiste governance voor dit platform.
De gekozen vorm voor de governance van het platform bestaat nu uit vier elementen: juridische infrastructuur, software, gedrag en de fiets. In de governance van openresearch zijn deze verschillende elementen specifiek belegd in de samenwerkingsovereenkomst die door de Colleges van Bestuur en het college van Burgemeester en Wethouder is getekend in april 2020.
Juridische infrastructuur
Het arbeidscontract en de gedrags- en/of ethische code die alle deelnemers hebben met hun kennisinstelling of met de gemeente zijn leidend voor deelname aan het platform. Hierin hebben de deelnemers zich immers al verbonden aan de gewenste normen en waarden, de richtlijnen voor gewenst gedrag, verantwoordelijkheden en plichten ten opzichte van hun werkgever.
Dit startpunt en andere belangrijke afspraken zijn in de samenwerkingsovereenkomst opgesteld. De hoofdpunten uit dit document zijn:
- - rol en verantwoordelijkheid gemeente
- - rol en verantwoordelijkheid partijen
- - afspraken samenhangend met licentie, aansprakelijkheid en auteursrechten
- - afspraken samenhangend met AVG
Als facilitator van het platform is de gemeente Amsterdam eigenaar en beheerder van de infrastructuur van het platform. De gemeente voert de algemene redactie van het platform en is verantwoordelijk voor de hosting en het technisch en functioneel beheer (onderhoud). De gemeente zorgt er daarbij voor dat het platform voldoende beveiligd is gelet op het doel van het platform.
Elke deelnemende partij is verantwoordelijk en daarmee aansprakelijk voor het onderzoek dat zijn redacteuren, deelnemers en betrokkenen op het platform plaatsen. Partijen zijn niet verantwoordelijk en aansprakelijk voor andere onderzoeken dan die van hun eigen gebruikers.
Onderzoeken geplaatst in de openbare laag worden beschikbaar gesteld onder de Creative Commons licentie (attribution – non commercial – share alike). Als een deelnemende partij niet beschikt over de rechten op onderzoeken, wordt slechts een link geplaatst naar waar het onderzoek rechtmatig te vinden is.
Elke partij is verantwoordelijk voor het voldoen aan de verplichtingen van de AVG. Partijen verwerken via het platform enkel persoonsgegevens ten behoeve van de sociale functie van het platform en verwerken geen persoonsgegevens die als brondata zijn verzameld en/of gebruikt in onderzoek. Uitgangspunt is dat gebruikers geen geheime en/of vertrouwelijke informatie zullen plaatsen op het platform.
Er zijn daarnaast algemene voorwaarden voor gebruikers van het platform vastgelegd. Voordat gebruikers kunnen deelnemen worden de belangrijkste aandachtspunten rondom privacy en gebruiksrecht onder de aandacht gebracht door middel van het instemmen met deze algemene voorwaarden.
Software
Gezien het feit dat het arbeidscontract leidend is, kunnen alleen mensen werkzaam bij een van de deelnemende organisaties, deelnemer worden op het platform. Externen die meedoen in een bepaald onderzoekstraject kunnen dit alleen doen als ‘betrokkene’ en kunnen alleen via een redacteur een account krijgen. De software van openresearch speelt hierbij een belangrijke rol. Het systeem kent een lijst van ‘goedgekeurde’ emailadressen, waar de extensies van deelnemende partijen worden herkend.
Gedrag
In de algemene voorwaarden worden gebruikers gewezen op de belangrijkste gedragsregels en de belangrijkste principes rondom privacy en gebruiksrecht. Op deze manier wordt gewenst gedrag gestimuleerd. Ter ondersteuning in het communiceren van zowel het gewenste gedrag als van de formele regels, krijgen de redacteuren van de gemeente, regionale overheden en kennisinstellingen speciale redacteurentrainingen aangeboden.
Fiets
Openresearch.amsterdam is een lokaal platform, gemaakt voor, met en door Amsterdam. Tijdens het traject met de betrokken juristen van verschillende partijen is dit meermaals benadrukt. Het feit dat gebruikers bij eventuele problemen makkelijk bij elkaar langs kunnen gaan is een belangrijk kenmerk. Kort gezegd, gaat er iets mis, dan fietsen we naar elkaar toe. Uiteindelijk is het belang van lokaliteit ook in de samenwerkingsovereenkomst naar voren gekomen, onder de slotbepalingen: “Bij eventuele geschillen stappen (bij wijze van spreken) Partijen eerst op de fiets om met elkaar in gesprek te gaan”.