Erfgoed van de Week | Van luxe visrestaurant tot kledingwinkel

_{Voorgevel van het visrestaurant van Van Laar, ca. 1928. Tegenwoordig is de onderpui anders, maar de geëmailleerde schilderingen ter hoogte van de eerste verdieping zijn nog aanwezig. | Foto links: S. Sealtiël, beeldbank Stadsarchief Amsterdam (PBKD00358000016); foto rechts: Monumenten en Archeologie.}

Rijk versierde gevel van een visrestaurant

Voor het ontwerp van zijn nieuwe visrestaurant schakelde Van Laar het toen vermaarde architectenduo Th.G. Schill (1852-1914) en D.H. Haverkamp (1850-1920) in. De voorgevel moest uiteraard het visitekaartje worden. Daarom kreeg de gevel gebeeldhouwd natuursteen. Ter hoogte van de eerste verdieping kwamen geëmailleerde schilderingen op lavasteen, uit de fabriek van F. Gillet te Parijs. Dit was een relatief nieuw procedé. Grote voordelen hiervan waren de weersbestendigheid en het feit dat er grote, naadloze platen gefabriceerd konden worden. In het Rijksmuseum en voor de stationsklok van het Centraal Station is het materiaal ook gebruikt.

_{Op de schilderingen aan de gevel, gemaakt door Ernst Witkamp en Nicolaas van der Waay, zijn jonge kinderen met vissen en andere dieren te zien. | Foto’s: Monumenten en Archeologie.}

Op de schilderingen zie je jonge kinderen en diverse vissen en andere boven- en onderwaterdieren. Ze zijn gemaakt door de kunstschilders Ernst Witkamp (1854-1897) en Nicolaas van der Waay (1855-1936). Van der Waay was ook degene die de allegorische voorstellingen maakte die de panelen van de Gouden Koets sieren.

_{Tekening van het interieur van het restaurant, ca. 1889: één en al grandeur. | Prent: collectie Stadsarchief Amsterdam (010194000289).}

Eén en al grandeur

Van binnen was het restaurant één al grandeur:  ‘Treedt men door de deur den winkel binnen, dan komt men in een heusche kleine vischhal, geheel van marmer. Aan weerszijden van twee maal vier rijen donkerroode marmeren pilaren, die doorgang geven naar de restauratiezalen, treft men groote witte marmeren aanrechttafels met dito toonbanken aan, waarop de visch, reeds schoongemaakt, is gelegd. Het zou de moeite lonen om van deze miniatuur-hal een uitvoerige beschrijving te geven, alsook van haar fraaie boogvormige zoldering, van den ingelegden vloer en van de acht soorten kostbaar marmer, die men er aantreft. […] Maar dat alles wordt toch nog overtroffen door hetgeen boven te zien is. Langs een gebogen trap van wit marmer komt men eerst in een groote zaal of oestersalon, stijl Louis XV, en in een kleineren engelschen salon. De trap volgende, heeft men op de 1e étage vier grootere en kleinere salons, verschillend van stijl, doch meest allen van eiken- of notenhouten betimmering, met behangsels en kostbare velours en plafonds-schilderijen van Van der Waay en Witkamp’. Het stond te lezen in een krantenbericht dat naar aanleiding van de opening verscheen.

_{Interieur van ‘oestersalon’ Van Laar. Ook hier is goed te zien wat een chique tent het was. | Prent: Joh. Walter (ca. 1889-1895), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010194000288).}

Steeds verder leeg gesloopt

Zoals het gaat met restaurants en winkels, paste men het gebouw met enige regelmaat aan aan de eisen van de tijd en het gebruik, met name in het interieur. In 1935 vond een ingrijpende verbouwing plaats, naar ontwerp van architect Hamaker. Hierbij verdween het nodige van het oorspronkelijke, rijke interieur. Vishandelaar Van Laar was toen al 36 jaar uit het pand vertrokken. Bij die verbouwing verwijderde men de stookplaatsen op de eerste verdieping in het restaurantgedeelte achterin. De wanden kregen hierna een hoge lambrisering met daarboven vlak stucwerk. Nicolas Charles Dekker (1898-1969), een Amsterdamse architect/kunstenaar, voorzag dit stucwerk van losjes geschilderde Amsterdamse stadsgezichten. In de decennia daarna werd het pand van lieverlee steeds verder leeg gesloopt. Uiteindelijk restte er alleen nog maar een verzameling kale ruimten, afgewerkt met praktische en goedkope materialen.

_{Detail van één van de stadsgezichten, geschilderd door Nicolas Charles Dekker. Te zien is de Basiliek van de Heilige Nicolaas. | Foto: Monumenten en Archeologie.}

Over Nicolas Charles Dekker

_{Architect/kunstenaar Nicolas Charles Dekker begon als tekenaar op het bureau ‘Weg en werken’ van de NS, daarna werkte hij op verschillende vooraanstaande particuliere architectenbureaus. In 1923 vestigde Dekker zich als zelfstandig architect te Amsterdam. Ook ontwierp hij de ‘historische bebouwing’ op de Dam (opgetrokken in Heraklith, een soort isolatiemateriaal), als onderdeel van de feestelijkheden toen in 1950 het 500-jarig bestaan van de Kalverstraat werd gevierd. Behalve de architectuur had de schilderkunst zijn grote aandacht. Toenmalig koningin Wilhelmina bezat van hem 2 schilderijen en een aquarel. Andere interieurschilderingen van zijn hand zijn vooralsnog niet bekend.}

_{Bij de verbouwing kwamen de rijk versierde plafonds uit 1889 tevoorschijn. De middenstukken zijn afgewerkt met een sjabloonschildering. | Foto’s: Monumenten en Archeologie.}

Verrassing (even) in zicht

Bij de laatste verbouwing werden stapels dekvloeren, en pakketten van voorzetwanden en verlaagde plafonds verwijderd. Hierbij kwam een verrassing in zicht: op de verdieping, aan de achterzijde, kwamen 2 van de plafonds uit 1889 tevoorschijn, en de rijke kooflijsten die de wanden met de plafonds verbinden. De plafonds zijn voorzien van vrij robuuste perklijsten. Deze perklijsten zorgen samen voor een vakverdeling, waarbij enkele lijsten rondom de grote middenstukken waren afgewerkt met een sjabloonschildering. Of in de vlakken nog de schilderingen van Van der Waay en Witkam zitten is niet bekend, omdat de huidige verflaag niet te verwijderen bleek.

_{De perklijsten zorgen samen voor een mooie vakverdeling, langs de wanden loopt een koof met fraai snijwerk. | Foto: Monumenten en Archeologie.}

De linkerwand van het voormalige restaurant is onder te verdelen in 2 vlakken, en hier zitten nog de 2 overgebleven schilderingen van Dekker. Op het linkervlak is het aangezicht vanaf het Centraal Station afgebeeld. Er zijn enkele panden aan de Prins Hendrikkade te zien, de Schreierstoren en de Basiliek van de Heilige Nicolaas. Op het rechtervlak kijk je in de richting van de Nieuwe Haarlemmersluis. Het beeld wordt bepaald door de sluis, de gebouwen aan weerskanten van de Singel en het Kattengat, maar met name de door de Ronde Lutherse Kerk die hoog boven de huizen uittorent.

_{In de linkerwand zijn de 2 overgebleven schilderingen van Nicolas Charles Dekker teruggevonden. Hier is het aangezicht vanaf het Centraal Station te zien. | Foto: Monumenten en Archeologie.}

Wie in de winkel op zoek gaat naar deze historische afwerkingen zal niets vinden, alles gaat weer schuil achter voorzetwanden en verlaagde plafonds. Onzichtbaar, maar ook veilig.

_{Detail van een van de schilderingen: het beeld wordt bepaald door de Ronde Lutherse Kerk. | Foto: Monumenten en Archeologie.}

Erfgoed van de Week

In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Open Research Amsterdam, instagram @monumentenarcheologie, X @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Michel van Dam.

_{Ander detail van een van de schilderingen: de Nieuwe Haarlemmersluis, met daarbij de handtekening van Nicolas Charles Dekker. | Foto: Monumenten en Archeologie.}

_{---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------}

_{---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------}