Het is morgen tachtig jaar geleden dat de nazi’s bekend maakten dat alle Joden boven de zes jaar in Nederland een gele, zespuntige ster moesten dragen. Daarmee maakten zij van een Joods symbool een brandmerk. Joodse zichtbaarheid werd een cynisch instrument in handen van de plegers van de volkerenmoord die wij vandaag herdenken. De Sjoa, de vernietiging.
In Amsterdam extra pijnlijk omdat juist hier onze Joodse gemeenschap al eeuwenlang onlosmakelijk en zichtbaar, verbonden was met onze stad.
Deze prachtige synagoge is daarvan een voorbeeld.
Toen deze bijna 350 jaar geleden haar deuren opende kreeg Amsterdam er een wereldberoemd gebouw bij.
Een icoon van de zelfbewuste Portugees Joodse gemeenschap waar de hele stad trots op was.
In 1942 had het niet veel gescheeld of deze Esnoga was de verzamelplaats geworden voor de deportaties. Maar de raampartijen waren moeilijk te verduisteren. De nazi’s wilden hun misdaden niet al te zichtbaar maken. En dus weken zij uit naar de Hollandsche Schouwburg.
Op 9 mei 1945 hielden de Hoogduitse en de Portugese gemeenten hier een herdenkingsdienst.
De eerste Joodse herdenkingsdienst na de oorlog.
Hoewel de dienst nergens officieel was aangekondigd en vrijwel niemand telefoon had zat de synagoge vol. Vanuit de woningen waar ze tijdens de oorlog waren ondergedoken, vaak buiten de stad, kwamen Sjoa-overlevenden en Joodse Canadese bevrijders naar deze plek.
De vele kilometers legden ze te voet af.
Veel mannen hadden geen keppeltje meer en bedekten hun hoofd met een zakdoek.
Het moet een dag vol tegenstrijdige emoties zijn geweest.
Hoe groot was hun vreugde over de bevrijding?
Hoe immens de ontreddering bij de aanblik van hun oude buurt in puin?
De blijdschap om familie en vrienden terug te zien.
Wanhoop over hen die nog geen teken van leven hadden gegeven.
Zo ook bij Opperrabbijn Justus Tal die hoopvolle woorden tot de gemeenten sprak, maar toch vooral koortsachtig op zoek geweest moet zijn naar zijn zoon.
Tevergeefs.
Hoe vol de synagoge die dag ook was, de waarheid is dat er nog maar een klein deel van de Joodse gemeenschap over was.
Immens leed voor slachtoffers en nabestaanden, en een gigantische verlies voor de stad.
Maar die dag begon het herstel van het zichtbare Joodse leven dat zo bij Amsterdam hoort.
Zichtbaar Joods zijn moet in ons Mokum een onbekommerde vrije keuze zijn. En toch worden antisemitische karikaturen en stereotyperingen nog steeds gebruikt. Nog altijd kan niet iedereen zich overal veilig voelen met een keppeltje op. Nog altijd moeten Joodse instellingen worden beveiligd.
Dus koesteren wij het zichtbare Joodse Amsterdam. De symbolen, de tradities en de plekken om samen te komen. Waar wij herdenken. En waarschuwen.
Zodat wat is gebeurd, niet nog eens zal gebeuren.