In een rainproof stad stroomt regenwater idealiter voornamelijk af naar groenzones en oppervlaktewater, in plaats van dat het wordt afgevoerd via het riool. Dit regenwater komt ook van straten en parkeerplaatsen vandaan, waar de kans op vervuiling van het water met schadelijke stoffen groot is. Om het milieu minder te belasten, is het daarom op sommige plekken noodzakelijk om het regenwater te zuiveren, voordat het in het milieu terechtkomt. Een helofytenfilter is een natuurlijk filter dat mooi verwerkt kan worden in groenzones en aan de oevers van oppervlaktewater in de stad.
Het 'filter' wordt vooral gevormd door bacteriën die in de wortelzone van de helofyten leven. Deze zuiveren het vervuilde water. De helofyten zelf zorgen voornamelijk voor beluchting van de wortelzone en slaan nitraat en fosfor op. Meestal worden er aan de zandlaag ook nog ijzer- of koperdeeltjes toegevoegd om fosfaten te binden. Een helofytenfilter wordt door het aanbrengen van folie, een kleilaag of beton hydrologisch volledig afgesloten van de bodem.
De verschillende soorten helofyten onderscheiden zich onder andere in de mate waarin ze fosfaten, nitraten en zware metalen kunnen opnemen. Er zijn verder ook verschillende soorten helofytenfilters. Deze verschillen voornamelijk in de opbouw. Hieronder worden enkele toegelicht.
Verticaal helofytenfilter
Het afvalwater wordt enkele centimeters onder het oppervlak gelijkmatig verdeeld. Door deze manier van toevoer ontstaat er geen stankoverlast. Het afvalwater sijpelt vervolgens door de zandlaag naar de wortelzone waar de biologische zuivering plaatsvindt. Onderin het zandfilter is een drainage aangebracht waarin het gezuiverde afvalwater wordt verzameld en afgevoerd.