Begrippen op Alfabet

0..9.

5G

Met de nieuwste telecom technologie 5G – als opvolger van 2G, 3G en 4G – worden smartphones en andere apparaten met hoge snelheid, grote bandbreedte en hogere betrouwbaarheid verbonden met het Internet. 5G wordt gezien als de basis van het Internet of Things en de voorwaarde voor innovaties als zelfrijdende auto’s die grote hoeveelheden data genereren en constant met elkaar communiceren. Het implementeren van 5G heeft forse consequenties voor de ICT-infrastructuur en roept nog veel maatschappelijke vragen op, bijvoorbeeld over de hoeveelheid benodigde antennes en bijhorende straling

A.

Agile/Scrum

Agile/Scrum is een organisatiewijze waarin teams samenwerken aan een doel zonder het pad te kennen. Een Agile/Scrum team werkt vaak in kortstondige sprints ( van 2 tot 3 weken ) aan concrete resultaten in nauw overleg met een interne- of externe klant en stellen het product direct beschikbaar aan gebruikersgroepen. Teams georganiseerd volgens Agile/Scrum zijn vaak directer, fexibeler, gemotiveerder en doelgerichter.

AI-Act

Een voorstel vanuit de Europese Unie voor Europese regelgeving omtrent kunstmatige Intelligentie (= Artificial Intelligence). Het doel is meer verantwoording en transparantie rondom het gebruik van kunstmatige intelligentie. Meer informatie klik hier

Algoritme

Een algoritme is een reeks logische stappen die vanuit een begintoestand leidt tot een resultaat. Ze worden in sommige kringen dan ook digitale beslisbomen genoemd. De gemeente gebruikt bijvoorbeeld algoritmes om meldingen over de openbare ruimte te categoriseren naar onderwerp (met Machine Learning). Een ander voorbeeld is de verdeling van toekomstige brugklassers over scholen. Algoritmes bepalen in toenemende mate welke informatie je krijgt en de keuzes die je op basis hiervan kunt maken. Vanwege de toenemende macht van algoritmes over ons leven komt er steeds meer aandacht voor vooroordelen (bias) in algoritmen en manieren om de transparantie en begrijpelijkheid van algoritmen te garanderen.

API

Application Programming Interface. Een API maakt communicatie mogelijk tussen verschillende (software) applicaties/programma’s. Een systeem kan bijvoorbeeld een verzoek doen tot het ophalen of wegschrijven van informatie en het ontvangende systeem antwoordt hierop met of informatie, een bevestiging of een foutmelding.

Artificiele intelligentie (AI)

As-A-Service

Bij As-a-service wordt het gebruik van een infrastructuur of product – van servers, software tot verlichting - aangeboden als dienst. Alle expertise, faciliteiten, hardware, beveiliging, beheer en life-cycle-management worden uitgevoerd door een aanbieder. De afnemer betaalt alleen voor het gebruik en de aanbieder is vrij in het organiseren van de benodigde infrastructuur en expertise.

As-a-service maakt technologie toegankelijker, biedt schaalvoordelen en zorgt in toenemende mate voor betere dienstverlening en meer duurzaamheid. As-a-service modellen hebben veel voordelen maar brengen de gebruiker soms in een vendor lock-in.

Augmented Reality

In Augmented Reality worden objecten en informatie toegevoegd aan de realiteit: direct op de glazen van een bril of toegevoegd aan camerabeelden op een mobiel apparaat. Vaak wordt aanvullende informatie getoond van de omgeving zoals routebeschrijvingen of werkinstructies. Augmented Reality werd bekend bij het grote publiek door het spel Pokémon Go, waarbij spelers buiten op zoek gaan naar fctieve dieren. Augmented reality wordt gezien als een belangrijk nieuw medium voor het aanbieden en delen van ervaringen waarbij de fysieke en virtuele wereld versmelten. Bedrijven als Facebook (AR Studio), Apple (ARKit, Apple Vision Pro), Google (Google Glass, ARCore), Microsoft (HoloLens) en Magic Leap zetten groots in op brillen en de geavanceerde technieken om objecten accuraat te projecteren op de fysieke omgeving. 5G ondersteunt real time AR.

B.

Big Data

Big data is het resultaat van de toenemende digitalisering van onze samenleving. Hierdoor worden op hoge snelheid, grote hoeveelheden gegevens verzameld met veranderende structuren. Niet alle Big Data wordt of mag worden gebruikt, maar als er verbanden gelegd worden tussen gegevens kan dat leiden tot nieuwe inzichten in organisaties, markten, individueel gedrag en sociaaleconomische trends.

De hoeveelheid data die opgeslagen en verwerkt wordt, groeit exponentieel. Dit komt omdat consumenten zelf steeds meer data opslaan in de vorm van bestanden, organisaties steeds meer data produceren en omdat steeds meer apparaten zelf data verzamelen en uitwisselen binnen het Internet of Things. Niet alleen de verwerking en opslag van Big Data is een uitdaging. Big Data vergt nieuwe technieken als streaming platforms en NoSQL databases. Ook het analyseren van deze data speelt een steeds grotere rol. Big data heeft geleid tot de groei van het vakgebied van de datascientist en Machine Learning. 

Bit

Een bit is de kleinste eenheid van informatie in een computer en kan de waarde 0 of 1 hebben. Het is als een schakelaar die aan of uit kan staan. Verschillende combinaties van bits vormen complexere informatie, zoals letters en cijfers. 

Blockchain

Blockchain is ontstaan als een onveranderlijke lijst voor transacties met cryptomunten als Bitcoin. Net als bij een bank moeten daar alle transacties worden genoteerd. Banken en bedrijven doen dit in een grootboek. Grootboeken liggen ten grondslag aan veel van de infrastructuur waarop we dagelijks vertrouwen en zijn niets anders dan lijsten waarin alle gegevensmutaties onder elkaar worden bijgehouden.

Een Blockchain is een decentraal grootboek. Niet de bank is de eigenaar maar alle deelnemers aan het netwerk. Zij werken met cryptografsche berekeningen samen om de gegevens in het grootboek te valideren en toe te voegen.

Het voordeel van een degelijke gedistribueerde database is dat hij niet door één partij kan worden veranderd, bijvoorbeeld door hackers. Het vestigt daarmee een nieuwe standaard van vertrouwen, transparantie en open toegang. Blockchaintechnologie kan zich hierdoor ontwikkelen tot de basis van nieuwe economische modellen en machtsstructuren. Het veld van de blockchains, cryptomunten en smart contracts is zeer onoverzichtelijk met talloze doelstellingen, technologieën, netwerken en economische structuren.

De geringe transactiesnelheid, de enorme energieconsumptie, de fluctuerende waarde en diefstal van cryptomunten blijven punten van zorg.

Byte

C.

Cloudcomputing

Met Cloudcomputing worden IT diensten als servers, opslag, databases, rekenkracht en software via het Internet direct en on demand aangeboden aan gebruikers. Dat is aantrekkelijk omdat je hierbij niet zelf dure en arbeidsintensieve infrastructuur hoeft te beheren en direct aan de slag kan. Cloudproviders als Amazon, Microsoft (Azure) en Google organiseren grootschalige computercapaciteit in data-centra en verdelen die over hun klanten met geavanceerde softwareplatforms.

Het delen van computers maakt het fexibeler en soms goedkoper. Ook bijzondere, complexe berekeningen rondom Machine Learning en A.I. – waar overheden in toenemende mate gebruik van maken – worden sneller en goedkoper met gespecialiseerde clouddiensten. Een nadeel van clouddiensten is de grote afankelijkheid van commerciële partijen, afnemende eigen IT expertise en stijgende kosten. Soms wordt daarom gekozen voor een private cloud, maar ook containerisatie met Docker kan ervoor zorgen dat infrastructuur en applicaties makkelijk verplaatst kunnen worden. Er komen ook steeds meer open source Cloud management platforms beschikbaar.

Er zijn ook bewegingen zichtbaar waarbij grote bedrijven juist weer wegtrekken vanuit de cloud naar eigen servers. Kosten zijn hiervoor vaak de reden. 

Cybersecurity

Cybersecurity is het verdedigen van computers, servers, mobiele apparaten, elektronische systemen, netwerken en gegevens tegen schadelijke aanvallen. Het staat ook bekend als IT-beveiliging of de beveiliging van elektronische gegevens.

De term is breed en geldt voor alles wat te maken heeft met computerbeveiliging, noodherstel en het wegwijs maken van eindgebruikers. Het belang van Cybersecurity neemt toe met de verhoogde afhankelijkheid van computersystemen, het Internet, draadloze netwerken en de opkomst van het Internet of Things. In verband met de politieke spanningen in de wereld, cyberoorlogen en de kwetsbaarheid van computersystemen vormt Cybersecurity een belangrijke een uitdaging in de huidige globale wereld.

Containers/Containerisatie

Met de komst van Docker in 2013 en containerisatie is het veel simpeler geworden om programmatuur als webservers, databases en andere componenten te installeren, te beheren en door te ontwikkelen. Het idee is dat je applicaties draait op een simpele virtuele computer – in een container – die je eenvoudig kunt starten overal waar Docker geïnstalleerd is. Dit weekt applicaties los van specifeke servers waardoor ze overal kunnen draaien; in de Cloud, op een locale server of laptop.

Containerisatie maakt ook grootschalig hergebruik van infrastructuur mogelijk. Ontwikkelaars kunnen met enkele commando’s bijvoorbeeld een database starten en razendsnel beginnen met prototyping. Omdat het draaien van software dus minder beheer van systemen vereist kunnen ontwikkelaars zelf hun infrastructuur verzorgen. Containerisatie maakt het open source delen van software ook makkelijker omdat de software en zijn benodigdheden direct kunnen worden opgestart zonder servers te moeten instellen. 

Inmiddels zijn er vele andere aanbieders van deze techniek. 

D.

Data Fabric

Een ontwerpconcept dat dient als een geïntegreerde laag van data en verbindende processen. Het maakt gebruik van een continue analyse over bestaande, vindbare en afgeleide metadata (gegevens over de data zelf). Het geeft inzicht in de bruikbaarheid van data en samenhang tussen die data.

Deepfakes

Een vorm van Generatieve AI. Deepfakes zijn visuele en audiovisuele uitingen die kunstmatige intelligentie inzetten om echte mensen in deze uitingen onware dingen te laten doen en zeggen. Dus dingen die in werkelijkheid nooit gebeurd zijn. Deze ontwikkeling is door de explosieve groei van generatieve AI steeds beter geworden, maar dat leidt ook tot zorgen. 

De toepassing in entertainment heeft onder andere geleid tot stakingen onder acteurs en schrijvers en er zijn al gevallen van chantage bekend met deze techniek. Ook het beïnvloeden van verkiezingen bedreigt de democratie. Het wordt steeds moeilijker om waarheid van deepfake te onderscheiden. 

DevOps

DevOps is een nieuwe manier van softwareontwikkeling waarbij de verantwoordelijkheden van ontwikkelaars (develop) en systeembeheerders (operations) in één team bij elkaar komen. Vaak wordt daar ook nog de zakelijke kant aan toegevoegd als BizDevOps. Met DevOps wordt er snel, cyclisch en iteratief software geprogrammeerd en getest door gebruikers volgens Scrum/Agile methoden.

Digitale Identiteit

Digitale identiteit is de digitale representatie van wie en wat jij bent, nodig voor interacties met digitale systemen. Zoals overheden de authenticiteit (en waar nodig privacy) van personen en organisaties garanderen in het dagelijks leven – denk aan paspoorten en rijbewijzen – zo wordt dat ook steeds belangrijker op het Internet. Het is essentieel om jezelf online te kunnen identificeren en te laten valideren dat je geautoriseerd bent om bepaalde informatie in te zien, diensten af te nemen of zaken te regelen.

Voorbeelden bij de overheid zijn DigiD en het inloggen voor ondernemers bij de Belastingsdienst. De laatste tijd neemt het belang van Digitale Identiteit verder toe en beginnen nieuwe technieken relevant te worden. Zo is er vanuit Europa gestuurd op een NL-Wallet waarmee burgers zelf regie hebben over de data die ze doorgeven aan een bedrijf. Een ander voorbeeld waarop de huidige ontwikkelingen van deze Wallet is gebaseerd is Yivi (Voorheen Irma).

Zo kan de overheid meer diensten faciliteren door meer eigenschappen van burgers te valideren of automatisch in te vullen zonder daarbij teveel data vrij te geven (dataminimalisatie). Ook is het van belang om grotere transparantie, verantwoording en privacykeuzes te faciliteren rondom het gebruik van persoonsgegevens door de overheid en andere partijen. 

E.

Edge computing

Waar bij Cloud Computing alles op afstand wordt berekend, gaat Edge Computing uit van een ander principe. Met Edge Computing wordt data zo dicht mogelijk bij de databron verwerkt. Zo wordt er geen data verstuurd naar servers die dan deze data interpreteren. De data wordt bij de bron geïnterpreteerd en vanuit daar wordt een actie uitgezet. Denk aan een sensor die geluid opvangt. Het daadwerkelijke geluid hoeft niet doorgestuurd te worden via verbindingen, enkel de geanalyseerde aantallen decibel. 

Extended reality

Een verzamelterm voor augmented reality (AR), virtual reality (VR) en mixed reality (MR)

H. 

Homomorfe encryptie (Homomorphic Encryption)

Een vorm van encryptie die het mogelijk maakt berekeningen te maken op versleutelde tekst, zonder dat die ontsleuteld hoeft te worden. Zo blijven veiligheid en privacy behouden. Het resultaat van de berekening is hetzelfde als wanneer die was uitgevoerd op de oorspronkelijke tekst.

Hyperautomation

Het identificeren en automatiseren van zoveel mogelijk bedrijfs- en werkprocessen waarbij gebruik gemaakt wordt van verschillende technieken die naadloos op elkaar aansluiten.

I.

Internet of Things (IOT)

Het Internet verbindt naast mensen ook gigantisch veel apparaten. Centraal in het Internet of Things (IoT) staan met elkaar communicerende apparaten die via het Internet gegevens uitwisselen, berekeningen uitvoeren en taken uitvoeren. Het IoT ontwikkelt zich de komende decennia waarschijnlijk stormachtig en zal een grote rol spelen in de organisatie van ons leven en de manier waarop industriële productie plaatsvindt.

De eerste toepassingen zijn nu al normaal: denk aan de mogelijkheid om via je smartphone op afstand thuis de verwarming aan te zetten en je energiegebruik in de gaten te houden. Of sensoren in het wegdek die actuele informatie doorgeven over de staat van het wegdek, neerslag en de drukte. IoT apparaten kunnen ook een bepaalde autonomie krijgen; bijvoorbeeld camera’s die op basis van het gedrag van personen overgaan tot het alarmeren van nooddiensten. Cybersecurity binnen de Internet of Things is nog een groot vraagstuk.

L.

Ledger

Een ledger is een boekhoudkundig register waarin financiële transacties worden vastgelegd. In de context van digitale technologie, zoals blockchain, is een ledger een gedistribueerd en onveranderlijk digitaal register dat alle transacties bijhoudt in een netwerk. Het zorgt voor transparantie, veiligheid en decentralisatie, omdat elke deelnemer een kopie van het register heeft en wijzigingen alleen door consensus kunnen worden aangebracht.

M.

Metaverse

Een virtuele 3D- wereld die mogelijk gemaakt wordt met technische hulpmiddelen zoals een virtual reality-bril (VR-bril). Het kan verwijzen naar het universum van ‘de’ metaverse zoals je ook kan verwijzen naar ‘het’ internet of naar ‘de’ cyberspace.

Helaas is er nog niet een alom geaccepteerde definitie. Veel projecten die met Metaverse schermen, zijn niets anders dan VR of AR applicaties. De hype is voornamelijk ontstaan door de bekendmaking van meta dat dit de toekomst zou hebben, maar de term zelf komt al voor sinds de jaren negentig. 

Microservices

Binnen een microservices werkwijze wordt een software project opgedeeld in kleinere, helder gedefinieerde componenten die gedraaid worden als losse programma’s – services – die simpel met elkaar communiceren. Microservices stellen het team van ontwikkelaars in staat om relatief autonoom, parallel en dus snel te ontwikkelen. Ook dalen de risico’s omdat een matige service makkelijk kan worden vervangen zonder de rest van het project te moeten herstructureren. Microservices vereisen een nieuwe infrastructuur waarbij (DevOps) teams de services makkelijk en snel kunnen lanceren, updaten en beheren, bijvoorbeeld met zogenaamde Containerisatie in de Cloud. Microservices zijn flexibel maar kunnen zorgen voor een complexe en onderhoudsgevoelige infrastructuur.

Mixed Reality

Mixed reality (MR) is een technologie die de echte en virtuele werelden combineert om nieuwe omgevingen te creëren waar fysieke en digitale objecten in real-time met elkaar kunnen interageren. Het mengt elementen van augmented reality (AR), waarbij digitale content op de echte wereld wordt geprojecteerd, en virtual reality (VR), waarbij gebruikers volledig in een digitale omgeving worden ondergedompeld. In MR kunnen gebruikers zowel echte als virtuele objecten tegelijkertijd zien en er interactie mee hebben.

N.

Natural Language Processing (NLP)

No/Low Code

Met No/Low Code kunnen inhoudelijk deskundigen zelf software maken zonder te programmeren. Zo kun je bijvoorbeeld met No/Low code websites, mobiele apps en dashboards maken of direct infrastructuur als databases en dataontsluitingen (API’s) inrichten. No/Low code geeft organisaties bij schaarste aan technische expertise toch de capaciteit om innovatieve ideeën van binnen de organisatie zelf om te zetten in innovatieve producten en diensten. Het slaat daarmee een essentiële brug tussen interne vraag, inhoudelijke deskundigheid en technische expertise. 

Non-Fungible Token (NFT)

Niet-vervangbare, oftewel unieke, digitale certificaten die gelinkt zijn aan een specifiek digitaal item zoals een foto, video, GIF, tweet etc. NFT’s bieden de kans om het origineel van bijvoorbeeld een digitaal kunstwerk certificeerbaar en identificeerbaar te maken. NFT's worden op een blockchain geregistreerd.

O.

Open Data

Open data erkent het belang van algemeen toegankelijke informatie voor vrij en makkelijk gebruik voor onderzoek, journalistiek, softwareontwikkeling en commerciële toepassingen. Het idee is dat er meer innovatie en waardecreatie plaatsvindt bij meervoudig gebruik van data door meerdere partijen. Dat data grote waarde vertegenwoordigt die op bijzondere manieren gedeeld en vermenigvuldigd kan worden wordt data commons genoemd.

Open data ligt in de lijn van de belangen van overheden als het leveren van basisinfrastructuur (bijvoorbeeld Publieke Data Op de Kaart of het Kadaster), het garanderen van een gelijkwaardig economisch speelveld (aanbestedingen op Tendernet), transparante markten en openheid van bestuur.

Open Source

Bij open source software geeft de eigenaar onder een bepaalde licentie iedereen toestemming om de broncode in te zien, te veranderen en te distribueren. Hierdoor kan er een gemeenschap ontstaan die met gereedschappen als Git samen de software doorontwikkelt en ondersteuning biedt aan gebruikers.

Vaak resulteert dit ook in gratis programma’s voor eindgebruikers. Bekende voorbeelden zijn het besturingssysteem Linux, de kantoortoepassingen van Apache Open Ofce / Libre Ofce, de websites gemaakt met Wordpress of de database PostgreSQL. Open source past goed bij publieke waarden als toegang tot technologie, publiek rendement op publieke investeringen (public money, public code), transparantie van algoritmen en het kostenefectief delen van oplossingen tussen overheden.

Veel software die binnen Amsterdam is ontwikkeld wordt als open source gepubliceerd op Github (https://amsterdam.github.io/)

P.

Privacy By Design

Privacy by Design is het bewust toepassen van gegevensbescherming tijdens het ontwerp, ontwikkelen, gebruiken en beheren van een technisch product. De meeste technische producten en diensten vereisen data. Privacy by Design minimaliseert de benodigde data door het helemaal niet op te slaan of te anonimiseren.

Met een opt-in kun je gebruikers vragen meer data af te staan in ruil voor betere dienstverlening. Ook kun je gebruikers wijzen op risico’s van zwakke paswoorden of two factor authentication aanbieden. Actuele wetgeving als de AVG/GDPR eist een zorgvuldige opslag en beheer van persoonsgegevens, een meldingsplicht en stevige boetes bij datalekken. Privacy by Design kan meerdere voorzorgsmaatregelen nemen in geval van datalekken; bijvoorbeeld door de data te pseudonimiseren door middel van versleuteling (encryptie).

Q.

Quantum Computing

Quantum computing is het uitvoeren van berekeningen met behulp van quantum-mechanische fenomenen als superpositie en verstrengeling. Bestaande computers werken met transistoren die met slechts twee verschillende standen (0 of 1 – genaamd bits) data coderen en verwerken.

Een quantum computer maakt gebruik van qubits die tegelijkertijd meerdere waarden kunnen hebben. Ondanks dat de computerkracht van bestaande computers al enorm is toegenomen zijn talloze berekeningen (bijv. simuleren van moleculen ) nog verreweg te complex om uit te voeren. Quantum computers openen hier een heel nieuw veld van mogelijkheden. Maar ook de bescherming die enorme berekeningen ons juist bieden – bijvoorbeeld bij het versleutelen van data – kan door Quantum Computers worden uitgedaagd. In de Tech Radar 2024 staat een uitleg over de werking en de toepassing van Quantum Computing. 

Qubit

R.

Robotic Process Automation

S.

Serverless Computing

Bij Serverless Computing wordt software opgedeeld in generieke componenten of functies die direct vanaf de Cloud worden uitgevoerd wanneer ze worden aangeroepen. Serverless Computing maakt natuurlijk wel gebruik van servers, maar het beheer, de ontwikkeling en monitoring worden volledig weggehouden bij de ontwikkelaars.

Serverless Computing is een verdere stap in de flexibilisering en het modulair maken van computerkracht. Het voorkomt verspilling en kan goedkoper zijn, maar kan de ontwikkelaar ook sterk afhankelijk maken van de cloudaanbieder.

V. 

Virtual Reality (Virtuele realiteit)

Virtual Reality is het virtueel ervaren van een gesimuleerde omgeving meestal doormiddel van een VR-bril. Gebruikers hebben een meeslepende visuele en auditieve ervaring, soms aangevuld met extra haptische feedback of interactie met fysieke objecten. VR wordt gezien als volgende stap in de (immersieve) consumptie van (digitale) ervaringen die vanwege hun realiteit en meeslependheid kunnen concurreren met video games en films. Ondanks grootschalige investeringen van bedrijven heeft Virtual Reality nog niet helemaal kunnen doordringen tot de mainstream. 

De hoge kosten en geringe hoeveelheid kwalitatieve ervaringen remmen de adoptie. Ook is het arbeidsintensief en duur om een geloofwaardige virtuele omgeving en ervaring te creëren. Augmented Reality lijkt hier beter gepositioneerd door meer gebruik te maken van de bestaande fysieke omgeving.