Het onderzoek, gepubliceerd in december 2023, toont aan hoe dit instrument de weg opent naar effectieve regulering van voedselomgevingen om gezondheidsrisico's zoals obesitas, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten aan te pakken. Deze innovatieve methode, gebaseerd op de Schijf van Vijf-criteria van het Voedingscentrum, onthult verontrustende bevindingen. In een geteste Amsterdamse winkelstraat voldeed maar liefst 77% van het voedselaanbod niet aan deze gezondheidsrichtlijnen. Dit wijst op een overweldigende aanwezigheid van ongezonde voedselaanbieders. Het ontwikkelde meetinstrument, inclusief een afwegingskader, biedt gemeenten de mogelijkheid om de voedselomgeving te reguleren. Hiermee kunnen zij besluiten nemen over het al dan niet toelaten van nieuwe winkels die voedsel verkopen, met als doel het creëren van gezondere voedselomgevingen en het beschermen van de gezondheid van burgers.
-
Artikel
De (on)gezonde voedselomgeving als omgevingswaarde
Anniek de Ruijter, Bastiaan Wallage en Hannah van Kolfschooten, van het Law Centre for Health and Life, maakten deel uit van een interdisciplinair team van wetenschappers aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) en het Amsterdam UMC dat een methode ontwikkelde om de gezondheid van voedselomgevingen te meten. Deze aanpak stelt voor het eerst een meetinstrument voor waarmee buurten en straten beoordeeld kunnen worden op hun 'voedselomgevingsscore', vergelijkbaar met het beoordelen van luchtkwaliteit.
-
Artikel
Introductie voedselomgeving en publieke gezondheid
In deze bijeenkomst werd er aandacht besteed aan de impact van de voedselomgeving op de publieke gezondheid en de rol die gemeenten en onderzoeksinstellingen kunnen spelen in het faciliteren en reguleren van een gezonde voedselomgeving. Er werden verschillende onderzoeken gepresenteerd: een onderzoek naar het frisdrankgebruik onder jongeren, een onderzoek naar (on)gezonde voedselmarketing en een onderzoek naar de juridische mogelijkheden van gemeenten om in te grijpen in de lokale voedselomgeving.
Het programma zag er als volgt uit:
Ellen van Herk (GGD Amsterdam) introduceerde het thema van de bijeenkomst en vertelde over het gezondheidsbeleid dat de GGD heeft opgesteld en hoe er ingezet kan worden op het creëren van een omgeving waarin gezonde voeding de norm is.
Bart van Opzeeland (GGD Amsterdam) sprak over het frisdrankonderzoek dat in opdracht van de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht is uitgevoerd.Maartje Poelman (WUR) besprak het belang van het monitoren van de voedselomgeving, lichtte een framework hiervoor toe en ging in op de resultaten uit de monitor betreffende het voedselaanbod en marketing van supermarkten en horeca.
Hannah van Kolfschooten (UvA) ging dieper in op de juridische mogelijkheden die gemeenten hebben om de lokale voedselomgeving te reguleren en welke wetgeving hieraan ten grondslag ligt -
Artikel
Frisdrankonderzoek GGD Amsterdam
Frisdrankconsumptie is één van de belangrijkste veroorzakers aan het ontwikkelen van overgewicht en obesitas. Om deze reden is er in opdracht van de Amsterdamse Aanpak Gezond Gewicht en Gezond020 in 2021 onderzoek gedaan naar frisdrankconsumptie onder jongeren in Amsterdam. Het doel was om inzicht te krijgen in de factoren en mogelijke maatregelen om frisdrankconsumptie onder jongeren te reduceren en de consumptie van gezonde(re) dranken te bevorderen
Uit het onderzoek is onder andere gebleken dat jongeren gemiddeld 2.5 glas frisdrank per dag drinken en dat 7 op de 10 jongeren frisdrank heel normaal vindt. Frisdrank wordt het meest in supermarkten gekocht (54%), opvolgend door de schoolkantine (12%). Het grootste gedeelte van de jongeren denkt dat het duurder maken van frisdrank ervoor zorgt dat jongeren minder frisdrank gaan kopen.
Prijs blijkt dus een belangrijke factor te zijn. Daarnaast is de thuisomgeving van grote invloed op de frisdrankconsumptie en zijn schoolomgevingen belangrijk voor de sociale norm.Ook laat het onderzoek zien dat er geen verschil zit tussen Amsterdam en de landelijke uitkomsten.
Uit het onderzoek zijn verschillende aanbevelingen naar voren gekomen:- Zet in op prijsmaatregelen
- Beperk online en offline marketing
- Maak de frisdrankverpakking onaantrekkelijk
- Gebruik productlabeling en pas de omgeving zo aan dat de gezonde keuze makkelijker is
- Voer restricties in op prijsaanbiedingen
- Voedseleducatie op middelbare scholen
- Zet in op een gezonde norm op school
Overige resultaten en verdere toelichting zijn in bovenstaande presentatie te vinden.
-
Artikel
Monitoring voedselomgeving: nulmeting marketing voedsel
VWS heeft een onderzoeksopdracht uitgezet als verkenning naar wat een goede manier kan zijn om een beter beeld te krijgen van veranderingen in het aanbod van Schijf-van-Vijf-producten bij supermarkten en out-of-home-ketens. Als onderdeel daarvan is er een nulmeting gedaan naar het aanbod en promoties in supermarkten en horeca, uitgevoerd door Wagening University & Research, Universiteit Utrecht en VU Amsterdam. Uit deze nulmeting is gebleken dat slechts 21% van het aanbod in de supermarkten binnen de Schijf van Vijf valt. Daarnaast valt 81% van de producten die gepromoot werden in folders van supermarkten niet in de Schijf-van-Vijf. In het aanbod van de horeca valt 9.2% van de producten/maaltijden binnen de Schijf van Vijf. Daarnaast staat 11.6% van de producten/maaltijden op promotie materialen in de Schijf van Vijf.
Maar weinig producten en promoties in supermarkten en out-of-home ketens passen binnen de Schijf van Vijf richtlijnen. Structurele monitoring van de voedselomgeving is van belang.
Voor het monitoren van de voedselomgeving wordt het framework van INFORMAS gebruikt. Dit framework is opgedeeld in process modules (organisatie), impact modules (voedselomgeving) en outcome modules (populatie).
Op basis van de inzichten uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat de huidige status van het aanbod en de promoties niet bijdragen aan het bevorderen van een gezond voedselpatroon. Om veranderingen in kaart te brengen is monitoring van het aanbod en promoties langdurig nodig. Hierbij is het van belang om gelijkwaardige metingen te gebruiken.
Meer gedetailleerde resultaten en aanbevelingen zijn terug te vinden in bovenstaande presentatie.
-
Artikel
Juridische mogelijkheden regulering lokale voedselomgeving
In opdracht van gemeente Amsterdam, Den Haag, Ede, Utrecht en Rotterdam is door de UvA onderzoek gedaan naar het juridisch instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving. Hierbij werd er gekeken naar welke juridische mogelijkheden de gemeente heeft om via ruimtelijke ordening of andere regelgeving een proactief beleid te voeren om een gezonde voedselomgeving te creëren.
Een gemeente heeft verschillende verantwoordelijkheden en plichten, bijvoorbeeld vanuit de Wet Publieke Gezondheid en het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culture rechten waarin het recht op een behoorlijke levensstandaard is opgenomen en het recht op gezondheid.
Ook hebben gemeenten te maken met Nederlandse wetgeving, zoals de Wet Ruimtelijke Ordening.
De Nederlandse wet voorziet echter niet in specifieke bevoegdheden om de plichten rondom gezondheid en gezond voedsel te verwezenlijken. De regels die er nu liggen zijn niet altijd geschikt om gezond voedsel te reguleren. De fysieke omgeving, en dus ook eventuele aanpassing van het voedselaanbod, kan bijvoorbeeld enkel gereguleerd worden aan de hand van ruimtelijk relevante argumenten.
Uit het onderzoek kan geconcludeerd worden dat het huidige wetgevende kader niet toereikend is voor de gemeente om direct op volksgezondheid door ongezond voedsel te reguleren. Dit kan momenteel alleen via omwegen. Gemeenten hebben nu beperkte juridische mogelijkheden.
Meer gedetailleerde resultaten en aanbevelingen zijn terug te vinden in bovenstaande presentatie en in het volledige onderzoek van Hannah van Kolfschooten.