AT5 maakte onderstaande documentaire over de zoektocht en de historie van het schip. Het drama van de Leusden schetst ingrijpend de gewelddadige context waarin de slavenhandel plaatsvond.
Bron: AT5.
Volledige credits: zie aftiteling.
Recherche archéologique franco-néerlandaise du navire négrier Leusden perdu en 1738 à l'entrée du fleuve Maroni.
Guyane française, 31 octobre – 19 novembre 2021
Report of the French-Dutch maritime archaeological survey of the slave ship the Leusden (1738) in the entrance of the Maroni river, French Guiana
31 October – 19 November 2021
Eind 2021 gingen maritiem archeologen Jerzy Gawronski (Universiteit van Amsterdam & CTO gemeente Amsterdam) en Michel L'Hour (Franse archeologische dienst DRASSM) op expeditie om het slavenschip de Leusden te vinden. Eerdere expedities via Suriname en Frans Guyana hadden aangetoond dat het schip waarschijnlijk bij de monding van de Marowijne rivier voor de kust van het huidige dorp Awala-Yalimapo in Frans-Guyana zou zijn gestrand.
AT5 maakte onderstaande documentaire over de zoektocht en de historie van het schip. Het drama van de Leusden schetst ingrijpend de gewelddadige context waarin de slavenhandel plaatsvond.
Bron: AT5.
Volledige credits: zie aftiteling.
Eind 2021 gingen maritiem archeologen Jerzy Gawronski (Universiteit van Amsterdam & CTO gemeente Amsterdam) en Michel L'Hour (Franse archeologische dienst DRASSM) op expeditie om het slavenschip de Leusden te vinden.
AT5 maakte een documentaire over de zoektocht naar en historie van slavenschip de Leusden. Hieronder vind je de trailer.
Dit interview is gemaakt door AT5 in de context van hun documentaire 'Het drama van het Amsterdamse slavenschip Leusden'. Balai schreef deed promotieonderzoek naar de geschiedenis van het schip ten en de ramp dat zich voltrok op 1 januari 1738. Meer over zijn onderzoek is te vinden in de collectie over de archeologische zoektocht naar de Leusden op openresearch.
Bron: AT5
Dit interview hoort bij de AT5-documentaire "Het drama van het Amsterdamse slavenschip de Leusden".
Maritiem archeologen Jerzy Gawronski (Universiteit van Amsterdam & CTO gemeente Amsterdam) en Michel L'Hour (Franse archeologische dienst DRASSM) gingen op expeditie om het slavenschip de Leusden te vinden. Eerdere expedities via Suriname en Frans Guyana hadden aangetoond dat het schip waarschijnlijk bij de monding van de Marowijne rivier voor de kust van het huidige dorp Awala-Yalimapo in Frans-Guyana was gestrand. In dit interview vertelt Gawronski over het belang en verloop van de expeditie.
Bron: AT5.
Dit artikel is geschreven door Laetitia Fernandez. Zij heeft het script geschreven van een grote filmproductie over de Zuid-Amerikaanse en Caraïbische slavernij geschiedenis waar de zoektocht naar slavenschip De Leusden onderdeel van is. De film productie wordt gemaakt door Kreyol Images, een Frans/Caribische filmmaatschappij (Parijs/Martinique). Kreyol Images maakte een rapportage over de zoekoperatie naar de Leusden door het Frans/Nederlandse archeologie team in november 2021. Het artikel van Laetitia Fernandez is op 4 januari 2022 in Le Monde gepubliceerd. Le Monde is een grote Franse krant met veel autoriteit.
Volgens planning is in november 2021 een drieweekse zoekoperatie naar het slavenschip de Leusden in de monding van de Marowijne rivier uitgevoerd. Met een drone is een deel van het zoekgebied onderzocht, met een akoestische camera is naar scheepsresten op de zeebodem gezocht en ook duikers hebben op enkele plekken inspecties uitgevoerd. Het zoekwerk werd bemoeilijkt doordat het water in de riviermonding erg modderig is en onder water geen enkel zicht is. Ook gingen werkdagen verloren door slechte weersomstandigheden op zee. Door een gebrek aan tijd is de maritiem archeologische expeditie afgesloten zonder dat resten van het wrak van de Leusden konden worden gelokaliseerd. Desondanks heeft het onderzoek ter plekke geleid tot nieuwe informatie over de toestand van de zeebodem en de historische situatie waarmee het gebied van de schipbreuk nog nauwkeuriger in kaart kan worden gebracht. Maritiem archeologen Jerzy Gawronski en Michel L’Hour gaan verslag maken van hun expeditie en rond eind januari zal de AT5 documentaire te zien zijn over het onderzoek van Leo Balai en de zoektocht naar het slavenschip de Leusden.
Hieronder vindt u foto's van de zoekoperatie op zee naar het slavenschip de Leusden.
Michel L'Hour en Jerzy Gawronski geven in Awala een presentatie aan de lokale bevolking over de zoektocht naar Slavenschip de Leusden.
Hier vindt je de Franse presentatie en de twee filmpjes die zijn vertoond.
‘De grootste scheepsramp in de Nederlandse slavernijgeschiedenis’, zo wordt de schipbreuk van het WIC- schip de Leusden vaak omschreven. Maar je kunt beter spreken van de ‘grootste moordpartij in de geschiedenis van de transatlantische slavenhandel’, vindt historicus Leo Balai. Hij ontdekte deze zaak als eerste in de archieven, en promoveerde er in 2011 op.
Lees hieronder het hele artikel van de Trouw over de zoektocht naar de Leusden.
Bron: Brassem, E. 2021. Zoeken naar het slavenschip dat massagraf werd. Trouw.
Donderdagavond 4 november heeft Nieuwsuur een item van 9 minuten uitgezonden over de 2021 expeditie om het slavenschip de Leusden te vinden. In deze korte documentaire wordt de samenwerking tussen historicus Leo Balai en maritiem archeologen Jerzy Gawronski (Universiteit van Amsterdam en CTO gemeente Amsterdam) en Michel L'Hour (Franse archeologische dienst DRASSM) geportretteerd.
Dit projectplan gaat over een Frans-Nederlands maritiem archeologisch onderzoek naar het 18e-eeuwse Amsterdamse slavenschip de Leusden (1738) voor de kust van les Hattes (Awala-Yalimopo, Frans-Guyana) ten oosten van de monding van de Maroni-rivier (vanaf 17 oktober tot 8 november 2021).
Deze expeditie is een gezamenlijk project van de Franse onderzoeksafdeling onderwaterarcheologie (Département des Recherches Archéologiques Subaquatiques et Sous- Marines: DRASSM) en het Chief Technology Office van de Gemeente Amsterdam. Het onderzoek is een vervolg op een eerder gezamenlijk maritiem archeologisch onderzoek door hetzelfde team in de periode van 16 tot 30 september in 2019.
Het doel van de 2021 expeditie is om aanwijzingen te vinden om de wrak locatie van de Leusden te lokaliseren. De expeditie zal uit twee delen bestaan. Ten eerste zal met een drone een magnetometer onderzoek uitgevoerd worden om een groot gebied te bedekken waar het wrak zich kan bevinden. Het zoekgebied is gebaseerd op een analyse van historische gegevens van de wrakstukken in combinatie met (hedendaagse) zeekaarten en de uitkomsten van eerdere magnetometer onderzoeken in 2013 en 2019 in het noordelijke deel van het gebied. Ten tweede zullen afwijkingen, gelokaliseerd in 2013 en 2019, geverifieerd worden en mogelijke nieuwe afwijkingen van de mag drone door middel van een duikinspectie van de zeebodem.
Naast het wetenschappelijke doel omvat de expeditie ook een on-site documentaire productie door de Amsterdamse televisiemaatschappij AT5 over de geschiedenis en de zoektocht naar de Leusden. Het filmen staat gepland voor de eerste week van november. In die periode zal ook historicus Leo Balai, die de tragedie van Leusden ontdekte en bestudeerde door middel van een archief- en historisch onderzoek, het team versterken. Plannen om de filmopnames te gebruiken voor een filmdocumentaire van het in Parijs gevestigde productiebedrijf Kreyolimages zijn in ontwikkeling.
Bron: Gawronski, J., & L'Hour, M. 2021. Project Plan Localisation of the Leusden 2021. Département des Recherches Archéologiques Subaquatiques et Sous-Marines (DRASSM), Marseille. Chief Technology Office, City of Amsterdam
Hieronder vindt u een artikel over het slavenschip Leusden in het Franse tijdschrift 'Une Saison en Gyuane', met een speciale editie in het thema van archeologie.
Bron: La tragédie du "slavenschip" Leusden (1738). 2021. Une Saison en Guyane.
In september 2019 is een maritiem archeologische expeditie uitgevoerd naar het wrak van het 18de-eeuwse Amsterdamse slavenschip de Leusden voor de kust van Frans Guyana bij de monding van de Marowijnerivier. De expeditie was een gemeenschappelijk project van de Franse (onderwater)archeologische staatsdienst (Département des Recherches Archéologiques Subaquatiques et Sous-Marines: DRASSM) en de archeologische dienst van de gemeente Amsterdam (Monumenten en Archeologie). Het onderzoek had tot doel om aanwijzingen te vinden in de zeebodem voor de lokalisering van de Leusden.
Bron: Gawronski, J. 2020. Zoektocht naar de Leusden 2019. Gemeente Amsterdam.
Van 27 juni 2013 t/m 1 september 2014 toonde Het Scheepvaartmuseum de tentoonstelling De Zwarte Bladzijde, een tentoonstelling op basis van onderzoek van dr. Leo Balai naar de ramp met het slavenschip Leusden. Het schip verging in 1738 op de Marowijne rivier in Suriname en kostte 664 Afrikanen het leven. De tentoonstelling presenteerde slavenhandel als onderbelicht onderdeel van de Nederlandse maritieme geschiedenis.
Delen van de tentoonstelling De Zwarte Bladzijde waren ook te zien in Paramaribo, Suriname. De tentoonstelling in het museum vormde het sluitstuk van het herdenkingsjaar ‘150 jaar afschaffing slavernij’ dat door de Nederlandse ambassade in Suriname werd georganiseerd. De Zwarte Bladzijde in Het Scheepvaartmuseum werd door bijna een kwart miljoen mensen bezocht.
In de vergadering van het dagelijks bestuur (‘de Heeren Tien’) van de West-Indische Compagnie (WIC) van 25 oktober 1718, werd tot de bouw van het schip Leusden besloten. Cornelis Bors van Waveren trad namens de WIC op als opdrachtgever voor de bouw van de Leusden. Hij was bestuurder van de stad Amsterdam en daarnaast was hij heer van Leusden, een landgoed in de buurt van Amersfoort. Zo komt het schip waarschijnlijk aan de naam Leusden; de bestuurders vernoemden nieuwe WIC-schepen wel vaker naar hun eigen landgoederen en buitenplaatsen.
In zijn negentienjarig bestaan heeft de Leusden in totaal tien reizen gemaakt van West-Afrika naar Amerika, als onderdeel van de trans-Atlantische driehoekshandel. In totaal vervoerde de Leusden daarbij 6.564 tot slaaf gemaakte Afrikanen, waarvan bijna een kwart de overtocht niet overleefde. Dit werd onder andere veroorzaakt door de erbarmelijke omstandigheden aan boord: vooral de uitbraak van besmettelijke ziekten was dodelijk onder de gevangenen die dicht opeengepakt werden vervoerd.
De tiende reis van het slavenschip Leusden liep op 1 januari 1738 rampzalig af. Het schip sloeg lek in de monding van de Marowijnerivier. Uit angst voor een opstand sloot de bemanning de gevangenen op in het ruim en timmerden de luiken dicht. De Leusden kapseisde en maakte water, 664 gevangenen verdronken kansloos. De bemanning wist veilig van boord te komen. Zij namen een kistje met goud en zestien gevangenen mee. In de archieven van de WIC werd dit ongeluk afgedaan als een bedrijfsongeval. In werkelijkheid was het de grootste scheepsramp in de Nederlandse maritieme geschiedenis. Het scheepswrak van de Leusden is nooit gevonden. Wetenschapper dr. Leo Balai, die zijn proefschrift schreef over de scheepsramp van de Leusden, vermoedt dat het zich nog steeds in de monding van de Marowijne bevindt.
Dr. Leo Balai schreef een artikel over de scheepsramp van de Leusden, dat is opgenomen in de publicatie Slaven en Schepen. Lees het artikel hier.
De bezoeker ging in de De Zwarte Bladzijde zelf op zoek naar de gebeurtenissen van 1738, het jaar waarin het slavenschip Leusden zijn laatste reis maakte. Gaandeweg leerde de bezoeker over de economische achtergrond van de slavenhandel en ervaarde hij hoe het leven aan boord van een slavenschip was. De bezoeker maakte tijdens zijn zoektocht kennis met verschillende opvarenden van de Leusden.
Op 1 januari 1738 verging voor de monding van de Marowijnerivier in Suriname het slavenschip Leusden van de West-Indische Compagnie (WIC). Van de 716 in Afrika ingescheepte gevangenen overleefden er slechts 16 de ramp. Hoewel het ongetwijfeld de grootste tragedie is uit de Nederlandse scheepvaarthistorie, is deze ramp vrijwel onbekend.
De Leusden was een van de laatste WIC-schepen die slaven vervoerden en bovendien het enige dat exclusief voor dit doel werd ingezet. Per reis transporteerde het schip gemiddeld 660 slaven geketend en dicht op elkaar liggend naar het Caribisch gebied. Eenmaal op zee waren slavenschepen varende gevangenissen, waar een wreed regime heerste. Met name doordat ziekten vrij spel hadden in de ongezonde atmosfeer van de scheepsruimen, overleefden veel slaven de overtocht niet. Van haar eerste reis in 1720 tot aan haar ondergang in 1738 voerde de Leusden in totaal 10 slaventochten uit, waarbij slechts 73 % van de slaven levend de overzijde bereikte. Er is tot nog toe bijzonder weinig onderzoek gedaan naar de specifieke schepen die de transatlantische slavenhandel mogelijk maakten. Wellicht heeft de morele verontwaardiging dan wel schaamte over het fenomeen slavernij objectief onderzoek altijd in de weg gestaan. Leo Balai ontdekte echter diverse tot nog toe onbekende bronnen, waarin over het feitelijke reilen en zeilen aan boord van slavenschepen wordt verhaald.
Bron: Balai, L. W. 2011. Het slavenschip Leusden: over de slaventochten en de ondergang van de Leusden, de leefomstandigheden aan boord van slavenschepen en het einde van het slavenhandelsmonopolie van de WIC, 1720-1738. Walburg Pers.
Overige documenten: Engelse versie Het Slavenschip Leusden
Hieronder vindt u de transcriptie van de verklaring van de bemanning over het vergaan van de Leusden, waarbij de 664 slaven in het ruim werden opgesloten en een zekere dood tegemoet gingen. Deze transcriptie is als bijlage opgenomen in het proefschrift van Leo Balai. Ook vindt u foto's van de originele verklaring.
De stad Amsterdam was vanaf de zestiende eeuw tot met de negentiende eeuw actief betrokken bij slavenhandel.
Als belangrijkste zetel van de West-Indische Compagnie (WIC) en mede-eigenaar van de Sociëteit Suriname was Amsterdam direct betrokken bij de trans-Atlantische slavenhandel. Daarnaast waren talloze Amsterdammers direct of indirect betrokken bij de slavernij en slavenhandel in Oost en West.
In deze collectie duiken we dieper in het slavernijverleden van Amsterdam, met in het bijzonder de ramp van het slavenschip Leusden in 1738. Hieronder vindt u het oorspronkelijke proefschrift waar de expeditie op is gebaseerd. Ook kunt u uitzendingen van AT5 over slavernij terugkijken en vindt u hier een collectie van bronnen en onderzoeken over de slavernij en de postkoloniale geschiedenis van Amsterdam.
Heeft u ook onderzoek, lopende projecten of materiaal wat hier moet staan? Stuur een mail naar de redactie: openresearch@amsterdam.nl