Op 8 december 2022 is de winnaar van de Geurt Brinkgreve Bokaal 2022 bekend gemaakt. Elk jaar worden de beste herontwikkelings- en renovatieprojecten van erfgoed geselecteerd voor deze wisselbokaal. De drie projecten die dit jaar zijn genomineerd, zijn EDGE Amsterdam West, Frederiksplein 1 en Koningsplein XXII. De prijs is dit jaar gewonnen door EDGE Amsterdam West. Gefeliciteerd!
Het gebouw van het Sociaal Fonds Bouwnijverheid. Gezien vanaf het viaduct bij de Einsteinweg. | Foto: J.M. Arsath Ro’is (21 februari 1975), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010122042536).
Geurt Brinkgreve
De prijs dankt haar naam aan Geurt Brinkgreve (1917-2005), die als één van de eersten opkwam voor het behoud van historische panden in de binnenstad, tegen de trend van sloop en grootschalige nieuwbouw in de jaren 60, 70 en 80 van de vorige eeuw in.
Deze wisselbokaal gaat naar de opdrachtgever van het beste project waarbij een nieuwe en passende functie is gerealiseerd voor een gebouw en waarbij rekening is gehouden met de cultuurhistorische waarden. Bovendien moet het project meerwaarde hebben voor de ruimtelijke kwaliteit en een impuls geven aan de leefbaarheid van de stad. Wat is de geschiedenis van de gebouwen die dit jaar genomineerd zijn?
Het SFB-gebouw vanuit de lucht. Duidelijk te zien zijn de drie verschillende gebouwdelen. | Foto: archief van de Dienst Ruimtelijke Ordening (6 september 1979), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (B00000035334).
Het eerste geselecteerde project bevindt zich nabij station Sloterdijk: EDGE Amsterdam West aan de Basisweg. Dit gebouw, vanwege zijn bijzondere en abstracte vorm ook wel de Aperots genoemd, werd in 1974 gebouwd als het kantoor van SFB (Sociaal Fonds Bouwnijverheid). De architect was Arnold Oyevaar (1922-2006) van het bureau Oyevaar, Stolle en Van Gool. Oyevaar ontwierp een kantoor volgens de nieuwste inzichten: geen ‘kamertjes-kantoor’ maar open en vrij indeelbare kantoortuinen, gelijkwaardige plekken waar personeel en directie door elkaar werkten. De verschillende functies werden in drie gebouwdelen ondergebracht. In het hogere, cirkelvormige hoofdgebouw kwamen de entree en de kantoorvloeren rondom een centrale binnentuin die ontworpen werd door Mien Ruys. De grote vergaderruimtes, een auditorium en het bedrijfsrestaurant werden ondergebracht in het lagere driehoekige nevengebouw. In de daarachter gelegen aanbouw kreeg de parkeergarage, oorspronkelijk mét wasstraat, plaats. Friso Kramer ontwierp het interieur van de kantoren. Omdat het in een cirkel niet eenvoudig oriënteren is, kregen de ingangen en trappenhuizen verschillende kleuren geglazuurd baksteen. Zeer fraai is de toepassing van gebouchardeerd beton in de opmerkelijke trappen en het restaurant, de geïntegreerde verlichting, de industrieel vervaardigde aluminium puien en akoestiekpanelen. Kunstenaars werden betrokken om werk te maken, zoals de ‘perceptiekolommen’ van Hans Hoebers en glaskunst van Marte Röling.
De Architecten Cie, waar het bureau Oyevaar, Stolle en Van Gool de voorloper van is, heeft het kantoor herontwikkeld tot EDGE Amsterdam West, waar nu diverse bedrijven hun onderkomen in hebben. In het oog springt de glazen overkapping van de binnentuin, waardoor nu een atrium van 3000 m2 is gecreëerd. De jury heeft het project genomineerd voor de Geurt Brinkgreve Bokaal onder meer vanwege het behoud van de kwaliteiten van het bestaande gebouw en het toevoegen van nieuwe kwaliteiten en functionaliteiten. Technisch hoogwaardig, op een manier die alle vooroordelen over ‘gedateerde’ jaren-zeventiggebouwen van tafel veegt, en met een indrukwekkende architectonische inzet, aldus de jury.
Het kantoor aan het Frederiksplein is visueel in tweeën gedeeld en bestaat aan de linkerkant uit baksteen met hardsteen en aan de rechterkant voornamelijk uit aluminium en glas. Op de plek van het nieuwe kantoor stonden namelijk eerst twee losse panden. | Foto: Nic. Schuitvlot, Bouwkundig Weekblad 1967 via Het Nieuwe Instituut.
Het tweede project is te vinden in het centrum, aan het Frederiksplein. Hier werd in 1967 op nummer 1 een kantoor gebouwd voor een verzekeringsbank. Ontwerper van dit gebouw was Arthur Staal (1907-1993). In 1961 vroeg de Eerste Nederlandse Verzekering-Maatschappij op het Leven en tegen Invaliditeit een vergunning aan om na de sloop van de percelen Frederiksplein 1-13 en Utrechtsestraat 151 het vrijgekomen perceel te bebouwen met een kantoor en bijbehorende garage. Het gebouw bestaat uit twee delen, met een smal deel op de hoek van de Utrechtsestraat en een dieper deel aan de kant van het Frederiksplein. Het nieuwe kantoor kwam namelijk op een plek waar eerder twee andere panden hadden gestaan. Ook in het materiaalgebruik liet Staal deze tweedeling terugkomen: het ene deel is opgebouwd uit baksteen met hardstenen banden, het andere deel bestaat voornamelijk uit aluminium en glas.
Het gebouw heeft naar buiten taatsende ramen. Op de voorgrond van deze foto is ook duidelijk het nieuwe verkeersplein te zien. | Foto: Egidius van Dun Bouwkundig Weekblad 1967 via Het Nieuwe Instituut.
Aan de Utrechtsedwarsstraat kwam een ingang met hellingbaan zodat de kantoormedewerkers hun auto’s in de garage onder het pand konden parkeren. Verder ontwierp Staal een kenmerkende driehoekige gesloten erker die uitsteekt aan de kant van de Utrechtsestraat. Ook kreeg het gebouw naar buiten taatsende ramen, waar in 1966 een aparte vergunning voor werd verleend. Deze zijn duidelijk te zien op bovenstaande foto, waar ook een deel van het strak aangelegde Frederiksplein op is te zien. Tegenover het kantoorgebouw werd namelijk in 1968 het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank gebouwd, met een nieuw verkeersplein ervoor.
Het kantoor is de afgelopen tijd door Office Winhov gerenoveerd en aangepast voor de huidige eigenaar Egeira. Het project getuigt volgens de jury van de Geurt Brinkgreve Bokaal tot in de details van zorgvuldigheid, intelligentie en toewijding, waarbij het oorspronkelijke ontwerp niet alleen als materiële basis is gebruikt, maar ook als inspiratie en kennisbron.
Warenhuis Nieuw Engeland op de hoek van het Koningsplein en het Singel, ca. 1904. | Foto: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (FT00100174000001).
Koningsplein XXII
Koningsplein 2-14, Singel 468 (Centrum) | Opdrachtgever: a.s.r. real estate | Architect: Rappange & Partners architecten
De derde genomineerde is een complex aan het Koningsplein, dat uit diverse woon-, winkel- en kantoorpanden bestaat. Eén van die panden, op de hoek van het Koningsplein en het Singel, is een rijksmonumentaal warenhuis uit 1899, naar ontwerp van A. Jacot (1864-1927) en W. Oldewelt (1865-1906). Het is gebouwd in een mengeling van neo-barok en art nouveau-stijl. Het gebouw heeft een deels in het zicht gelaten ijzeren constructie en de gevel bestaat uit onder andere grote gietijzeren etalageramen, hardsteen en Oberkirchner zandsteen. De architecten hadden zich mogelijk laten inspireren door het beroemde Franse warenhuis Printemps in Parijs uit 1883, dat eenzelfde gevelopbouw en hoektoren met koepel en lantaarn heeft. Opdrachtgever voor de bouw van het warenhuis aan het Koningsplein was de N.V. Maatschappij Exploitatie Engros- en Detailzaken 'Nieuw Engeland'. Nieuw Engeland was een winkel met dames-, heren- en kinderkleding. Op de verdiepingen waren een kantoor en ateliers. In 1913-1914 werd het warenhuis deels vernieuwd en werden diverse panden samengevoegd. Deze verbouwing werd ook ontworpen door A. Jacot. Nadat Nieuw Engeland in de jaren 80 deuren sloot, werd het pand in 1990 verbouwd ten behoeve van een supermarkt.
Links Koningsplein 8 in 1912, nog voordat de pui gemoderniseerd werd. Rechts warenhuis Nieuw Engeland, dat in 1913-1914 uitgebreid werd met diverse buurpanden. | Foto's: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (ANWE00002000001 en B00000002598).
Bij het complex aan het Koningsplein dat is genomineerd horen ook onder andere Koningsplein 8 en 12-14. Aan het Koningsplein was vanaf het einde van de negentiende eeuw sprake van een concentratie van mode- en textielzaken. Koningsplein 8 is een gemeentelijk monument en dateert uit 1880. Architect Dolf van Gendt (1835-1901) maakte het ontwerp van dit winkelwoonhuis. De pui is inmiddels geheel gemoderniseerd, maar de allure van het oorspronkelijke pand is in de bovenste twee bouwlagen nog zeker zichtbaar. Koningsplein 12-14, ook een gemeentelijk monument én winkelpand, is gebouwd in 1914 door dezelfde architect als warenhuis Nieuw Engeland, A. Jacot. Hier was het herenmodemagazijn van A.F. Herbermann gevestigd, tot en met 1951.
Het hele complex aan het Koningsplein is de afgelopen jaren verbouwd door Rappange & Partners architecten tot negentien woningen en vier winkels. De jury van de Geurt Brinkgreve Bokaal prijst de opdrachtgever van het project vanwege het tot een goed einde brengen van een gecompliceerde opgave, namelijk op een locatie in het hart van de stad met grote ruimtedruk, een gemengd programma van winkels en woningen realiseren.
Aan het Koningsplein was vanaf het einde van de negentiende eeuw sprake van een concentratie van mode- en textielzaken. | Foto: J.M. Arsath Ro'is (1970), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010122017993).
Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Annelee Zomer.
Bannerfoto: Historische foto’s van de drie geselecteerde projecten van de Geurt Brinkgreve Bokaal 2022. | Foto’s: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (PBKD00273000005, 010122029147, B00000035331).
Op Architectenweb verscheen een artikel over de renovatie van het oude bankgebouw aan het Frederiksplein. Eerder publiceerde deze website al een artikel over de oplevering van EDGE Amsterdam West, met ook prachtige foto’s van het gerenoveerde kantoor.
Bijna drie jaar geleden deed een aantal erfgoedverenigingen een aanvraag voor de aanwijzing van drie bijzondere woongebieden in Amsterdam als gemeentelijk beschermd stadsgezicht. Afgelopen woensdag 30 november heeft de gemeenteraad ermee ingestemd om de Admiralenbuurt, Oud-Zuid en Betondorp de beschermde status te geven. Ontstaan in verschillende periodes en verspreid gelegen over de stad, hebben deze gebieden elk hun eigen ontstaansgeschiedenis en identiteit. Wat ze echter gemeen hebben, is de belangrijke plaats die het groen er inneemt in het stedenbouwkundig geheel.
Uitsnede van de kaart van de Admiralenbuurt, gemaakt door Publieke Werken in 1929-1930. | Bron: Stadsarchief Amsterdam (B00000030982 en D10100000169).
De Admiralenbuurt
Deze buurt in Amsterdam West, ook wel de Mercatorbuurt genoemd, heeft zijn wortels in een stedenbouwkundig plan uit 1916 dat nog was opgesteld door de gemeente Sloten. Het rasterpatroon van lange rechte straten en kortere dwarsstraten, hier en daar afgewisseld met rechthoekige pleinen, verraadt nog duidelijk de historische polderverkavelingsstructuur van het voormalige agrarische veenweidegebied. Na de annexatie van Sloten in 1921 werd het inmiddels Plan West gedoopte stedenbouwkundig plan verder ontwikkeld door een architectencommissie. Een grote rol was daarnaast weggelegd voor particuliere bouwondernemers als H. van der Schaar, die hier veel bouwgrond in bezit hadden. Van der Schaar had met zijn ‘6.000-Woningenplan’ een stevige vinger in de pap bij de architectonische invulling van het plan, met name bij de totstandkoming van de woningplattegronden. De gevelontwerpen werden geleverd door bekende architecten als Piet Kramer, Hendrik Petrus Berlage, Johan van der Meij, Margaret Staal-Kropholler, Jan Frederik Staal en Hendrik Wijdeveld.
Exterieur van de Nederlands hervormde Jeruzalemkerk Jan Maijenstraat 14, april 1929. | Foto: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (OSIM00004002184).
De Admiralenbuurt in de noordelijk deel van Plan West wordt helder begrensd door de Erasmusgracht in het noorden, Admiralengracht in het oosten, Postjeswetering in het zuiden en Orteliuskade in het westen. Karakteristiek zijn de lange, gesloten bouwblokken in baksteen, opgetrokken in de stijl van de versoberde Amsterdamse School. De monotonie van de lange, monumentale gevelwanden wordt doorbroken door markante hoekgebouwen op kruispunten. Aansprekend is daarnaast het contrast tussen de noord-zuidgeoriënteerde hoofdstraten, waarvan de doorgaande, grootstedelijke Hoofdweg de voornaamste is, en de intieme, bomenrijke woonstraten en pleinen daartussen.
De Vespuccistraat wordt regelmatig genoemd als mooiste straat van Amsterdam. | Foto: Edwin van Eis (2020).
Het plein aan de Jan Maijenstraat voor de Jeruzalemkerk is hiervan een bijzonder geslaagd voorbeeld, terwijl de hierachter gelegen Vespuccistraat regelmatig wordt genoemd als de mooiste straat van Amsterdam. Het hart van de buurt, het door Berlage ontworpen, niet van grandeur gespeende Mercatorplein, laat goed zien hoe architectonische accenten in de vorm van poort- en hoekgebouwen en torens de stedenbouwkundige hiërarchie onderstrepen. Sinds de voltooiing van de buurt in 1927 is de ruimtelijke structuur van de Admiralenbuurt op hoofdlijnen intact gebleven.
In het hart van de Admiralenbuurt ligt het Mercatorplein, ontworpen door Berlage. | Foto: Edwin van Eis (2016).
Betondorp
Tuindorp Watergraafsmeer, zoals de officiële naam van Betondorp luidt, werd tussen 1923 en 1927 gerealiseerd volgens een stedenbouwkundig plan van de architecten Gratama en Versteeg, die in dezelfde periode ook aan Plan West werkten. Evenals daar, baseerden zij zich bij Betondorp op een al voor de annexatie van 1921 ontwikkeld plan. Daarmee houden de overeenkomsten met de Admiralenbuurt op, want het stedenbouwkundige plan van Tuindorp Watergraafsmeer komt, anders dan daar, duidelijk voort uit de tuinstadgedachte. Ontstaan aan het einde van de negentiende eeuw, behelsde die het ideaal van een zelfvoorzienende satellietstad voor arbeiders met veel groen en voorzieningen, ver van de overbevolkte stadscentra met hun vervuilende fabrieken. In de Nederlandse situatie kregen dit soort wijken, gebouwd aan de toenmalige stadsranden, de gedaante van tuindorpen met een besloten dorpskarakter. Kaarten en luchtfoto’s uit de ontstaanstijd laten goed zien hoe afgezonderd Tuindorp Watergraafsmeer destijds in de polder lag.
Luchtfoto uit 1928 van de Watergraafsmeer en omgeving gezien in westelijke richting, waar Betondorp werd gebouwd – destijds afgezonderd in de polder gelegen. | Foto: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (A04139001741).
Pleinen, hoven en het groen vormen belangrijke ankerpunten in de radialenstructuur van Betondorp. Op het centrale plein, de Brink, komen alle radiaalstraten samen – een unieke opzet voor Nederlandse tuindorpen. Veel gebouwen rond de Brink zijn al beschermd als monument, maar het is ook van belang dat de grotere stedenbouwkundige samenhang van de wijk als geheel, die nagenoeg onaangetast is, bewaard blijft. De architectonische invulling van het stedenbouwkundig plan is het werk geweest van een aantal gerenommeerde architecten, onder wie Dick Greiner en Johannes Bernardus van Loghem.
Huizen op de hoek van de Brink en de Veeteeltstraat. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
Hoewel een groot deel van Tuindorp Watergraafsmeer bestaat uit baksteenbouw, is de experimentele betonbouw in het noordelijke deel vanaf de Brink het meest in het oog springend. In de jaren van materiaalschaarste na de Eerste Wereldoorlog was de keuze voor het relatief goedkope beton begrijpelijk, maar al snel na de oplevering leidde dit tot de nodige bouwtechnische problemen. Ondanks de isolerende bekledingen die in latere tijden zijn aangebracht en andere renovatieve ingrepen, is de expressieve architectuur van Betondorp op de meeste plaatsen nog goed te ervaren zoals die bedoeld was.
Buurtsuper in Betondorp. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
Van cultuurhistorisch belang is daarnaast de zichtbaarheid van de wijkgedachte, met haar functieverdeling van wonen, winkels, scholen, een buurthuis en een bibliotheek. Ook de oorspronkelijk sterk socialistische signatuur van Betondorp, waar bij voorbeeld het ontbreken van een kerk een vanzelfsprekendheid was, is nog aan de wijk af te lezen. De komst van relatief veel Joodse bewoners leidde in 1928 daarentegen wel tot de bouw van een kleine synagoge. Van het destijds uitgebreide Joodse winkelaanbod zijn ook nog steeds sporen aanwezig. Verder is Betondorp natuurlijk bekend als de plek waar beroemdheden van zeer uiteenlopend kaliber als Johan Cruijff, de broers Karel en Gerard van het Reve en Ed van der Elsken opgroeiden.
Ingang van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek, Brink 43-45. | Foto: Bernard Eilers (1928), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (OSIM00008000781).
Oud-Zuid
Van een heel ander karakter dan de beide voorgaande nieuwe beschermde stadsgezichten, is het gebied dat gemakshalve wordt aangeduid als Oud-Zuid. Het gaat echter ook om een strook van Amsterdam-West tussen de Overtoom en het Vondelpark en de oostelijke Amsteloever tussen de Singelgracht en de Omval in Amsterdam Oost. Bij het ontstaan van deze woonwijken in grofweg het laatste kwart van de negentiende eeuw is er lang niet overal sprake geweest van een sterke regie, eerder van ongeplande uitbreiding, voornamelijk door particuliere projectontwikkelaars. Enkele deelgebieden hebben een planmatige opzet, zoals de Vondelstraat, die door de beroemde architect Pierre Cuypers, bekend van het Centraal Station en het Rijksmuseum, rond 1870 op eigen initiatief werd ontwikkeld. Aan de zijde van de Overtoom kwamen, op nadrukkelijke wens van de gemeente, herenhuizen in een gesloten gevelwand. Aan de Vondelparkzijde daarentegen verrezen vrijstaande (dubbele) villa’s in ruime tuinen, voor een deel door Cuypers ontworpen voor zichzelf en zijn familie. Sterk beeldbepalend is de Vondelkerk, staande op een eilandje midden in de straat, volgens velen Cuypers’ meesterwerk. Veel ruimer van opzet is de eveneens geplande, rond 1900 gerealiseerde wijk Willemspark aan de zuidzijde van het Vondelpark. Met het riante, groene Emmaplein als centrum laat deze villawijk een afwisseling zien van gebogen en rechte straten. De tuinen van de kapitale villa’s aan de noordzijde bieden doorkijkjes op de vijvers van het Vondelpark.
Oranje Nassaulaan vanuit het Vondelpark. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
Hoe gevarieerd het nieuwe beschermde stadsgezicht Oud-Zuid is, blijkt uit het feit dat het ook het noordelijke deel van De Pijp omvat, gebouwd voor de huisvesting van arbeiders en kleine middenstanders. De zogenaamde ‘revolutiebouw’ hier bestaat uit door speculanten snel en goedkoop uit de grond gestampte etagewoningen aan nauwe, lange straten waaraan zich nog de polderverkaveling van de in 1896 geannexeerde plattelandsgemeente Nieuwer-Amstel laat aflezen. De eentonigheid van de slechts spaarzaam gedecoreerde gevelwanden wordt maar op enkele plaatsen doorbroken door groen, zoals rondom het Sarphatipark, waar de bebouwing uit wat voornamer ogende huizen bestaat.
In de Vondelstraat staat de Vondelkerk, volgens velen Cuypers’ meesterwerk. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
De een volledig andere sfeer ademende Museumpleinbuurt en Concertgebouwbuurt worden weer gedomineerd door aaneengesloten gevelwanden van dikwijls ingetogen vormgegeven, maar daardoor niet minder gedistingeerd ogende herenhuizen of appartementengebouwen uit de vroege twintigste eeuw. De Weesperzijde aan de bomenrijke oostelijke Amsteloever, met zijn rijk gedecoreerde gevels in Hollandse renaissancestijl van omstreeks 1885, biedt dan juist weer een uitbundige aanblik.
Het nieuwe gemeentelijk beschermde stadsgezicht, dat aan de zuidzijde grenst aan het al eerder als rijksbeschermd stadsgezicht aangewezen Plan Zuid van Berlage, wordt over de hele linie gekenmerkt door een relatieve gaafheid. Zelfs in De Pijp, waaraan de stadsvernieuwing van de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw grotendeels voorbij is gegaan. Deze historische stedenbouwkundige collectie biedt een mooie staalkaart van hoe er in de late negentiende en vroege twintigste eeuw gebouwd werd voor bevolkingsgroepen van uiteenlopende welvaartsniveaus. ‘Een aaneengesloten en nauwelijks veranderde stedelijke bebouwingsstructuur van deze omvang met een dergelijk uitgebreid palet van wijken en bebouwingssoorten is een zeldzaamheid in Nederland’, zo besluit de Commissie Aanwijzing Monumenten haar advies aan het College van B&W met betrekking tot Oud-Zuid.
Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel werd geschreven door Paul Nieuwenhuizen.
Bannerfoto's: Betondorp, de Admiralenbuurt en Oud-Zuid zijn aangewezen als beschermd stadsgezicht. | Foto’s rechts en links: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie; foto midden: Edwin van Eis (2018).
Deze drie gebieden zijn toegevoegd aan de ‘collectie’ beschermde stadsgezichten in Amsterdam. Kijk voor een volledig overzicht op onze site.
Direct nadat een gebied is aangewezen als beschermd gezicht, is een sloopvergunningstelsel van kracht. Dit betekent, vanaf het moment van de aanwijzing door de gemeenteraad, dat de activiteit slopen niet langer vergunningvrij is maar dat daarvoor een omgevingsvergunning moet worden aangevraagd.
Verder moeten na het raadsbesluit tot aanwijzing, een beschermende regeling in het bestemmingsplan (vanaf juli 2023 omgevingsplan) zijn opgenomen. Dat is het doorgaans het geval, maar in sommige gevallen worden de cultuurhistorische waarden nog onvoldoende beschermd. De waarden van het beschermde gezicht kunnen bijvoorbeeld in het bestemmingsplan ‘vertaald’ worden naar dubbelbestemming cultuurhistorie.
Erfgoed van de Week | Sluisdeurenloods: een beweeglijk monument
De houten Sluisdeurenloods ter plaatse van Dijksgracht 6 is onlangs aangewezen als gemeentelijk monument. Een bijzonder utiliteitsgebouw, dat ooit ergens anders stond en intussen ook een andere functie heeft gekregen. We kunnen hier letterlijk spreken van een bewogen geschiedenis.
Foto van het schip ‘Norma Flensburg’ in het Oosterdok, november 1894. Rechts is op de achtergrond de Sluisdeurenloods zichtbaar. | Foto: Jacob Olie, beeldbank Stadsarchief Amsterdam (10019A000398).
Wijken voor IJ-tunnel
De Sluisdeurenloods werd tussen 1881 en 1893 gebouwd als overdekte werkplaats voor de vervaardiging en reparatie van sluisdeuren. De loods was gelegen aan het Oosterdok, een omdijkte binnenhaven aan de zuidzijde van het IJ, die tussen 1829 en 1832 werd aangelegd om verzanding van de vaargeul tegen te gaan en daarmee de haven bereikbaar te houden voor het scheepvaartverkeer. Het terrein was vanaf het eind van de negentiende eeuw in gebruik als werf. Op het terrein stonden loodsen en dienstwoningen voor haven- en spoorwegpersoneel. Eén van de loodsen op deze werf was de Sluisdeurenloods.
Uitsnede van een luchtfoto van het Oosterdok van mei 1939. In het midden de loods. | Foto: Fototechnisch- en Cartografisch Bedrijf KLM, beeldbank Stadsarchief Amsterdam (A04139000584).
Vanaf 1956 moest een groot deel van de bebouwing op dit terrein wijken voor de IJ-tunnel, omdat het tracé van de nieuw te bouwen autotunnel dwars over het terrein liep. Ook het stuk grond waar de Sluisdeurenloods op stond werd afgegraven. Ten oosten van de verkleinde landtong werd extra land aangeplempt. In 1957 werd de gedemonteerde loods vervolgens 125 meter verder herbouwd op het nieuwe stuk grond. Een mooi staaltje van hergebruik!
Aanzicht oostgevel, dwarsdoorsnede, plattegrond en aanzicht noord- en zuidgevel, bestaande toestand (voor de verplaatsing), vermoedelijk uit 1956. | Bron: Centraal Tekeningen Archief, Stadsarchief Amsterdam (38342-1).
Demontage en herbouw
De loods had oorspronkelijk aan de zuidzijde een open kopgevel, zodat de sluisdeuren direct vanuit de loods via een hellingbaan op de dekschuiten in het Oosterdok konden worden getransporteerd. Ook de oostelijke langsgevel was aanvankelijk open uitgevoerd. Dat veranderde ergens voor 1952, toen de twee open loodszijden afgesloten werden met een wandbeschot. De zuidelijke kopgevel kreeg daarbij uitneembare schotten zodat de sluisdeuren aan de onderzijde nog konden worden uitgereden.
Foto van het nieuwe kantoor van de afdeling Haven- en Waterwerken kort na oplevering in september 1957. Rechts van het nieuwe kantoor staan een houten gebouwtje met een tekenzaal en de verplaatste Sluisdeurenloods. | Foto: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (10009A004792).
In 1957 werd de Sluisdeurenloods vanwege de bouw van de IJ-tunnel gedemonteerd en vervolgens in licht afwijkende vorm herbouwd. Bij de verplaatsing werd de loods in zijn geheel een kwartslag tegen de klok in gedraaid. De oude houten draagconstructie uit 1881-1893 werd daarbij herplaatst op een nieuwe betonnen onderbouw. Net als bij de oude locatie werd ook op de nieuwe locatie een smalspoor aangelegd voor het transport van de sluisdeuren op lorries. Dit spoor liep door tot in de betonnen binnenvloer. Voor de daglichttoetreding kwam er in de nok van het dak een draadglazen lichtstraat.
Dat de Sluisdeurenloods in 1957 ondanks zijn ouderdom in zijn geheel werd herplaatst, geeft aan dat de loods goed functioneerde en onderschrijft het belang dat het stadsbestuur hechtte aan zijn waterbouwkundige werken en het onderhoud ervan. Op een gegeven moment is de oorspronkelijke functie van de loods verloren gegaan, waarna de loods door de gemeente voor opslag werd gebruikt. In 2015 kwam er een nieuwe functie in. De groen geschilderde vensters en sluisdeuren kregen een witte kleur en het pannendak werd van het opschrift Mediamatic voorzien.
Noord- en westgevel. | Foto: Monumenten en Archeologie (2016).
Hergebruik van een bijzonder relict
Voor zover bekend bleef van de negentiende-eeuwse, in hout uitgevoerde havenbebouwing alleen de Sluisdeurenloods en Levantkade 45 bewaard. Het laatstgenoemde gebouw staat op het KNSM-eiland (voorheen IJ-eiland) en kwam in 1899-1900 tot stand als een langgerekte houten loods, uitgevoerd naar ontwerp van de Dienst der Publieke Werken. Intussen zijn de muren van Levantkade 45 vervangen door baksteen en is het gebouw voor de helft ingekort. De nog altijd volledig houten Sluisdeurenloods is daarmee in Amsterdam enig in zijn soort. In die zin is het een bijzonder overblijfsel dat herinnert aan de industriële havengeschiedenis van de stad Amsterdam. Sinds 2015 is in de loods Mediamatic gehuisvest, een culturele instelling die lezingen, workshops en kunstprojecten op het gebied van natuur en biotechnologie in een sterk internationaal netwerk organiseert. Daarmee is een nieuwe invulling gegeven aan de loods. En zo is dit weer een geslaagd voorbeeld van hergebruik van een monument.
De Sluisdeurenloods gezien vanaf de tijdelijke brug naar het Marineterrein. | Foto: Monumenten en Archeologie (2022).
Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Ellen van Kessel en David Derksen.
Bannerfoto: De Sluisdeurenloods gezien vanaf de tijdelijke brug naar het Marineterrein. | Foto: Monumenten en Archeologie (2022).
Op 25 oktober 2022 heeft het Dagelijks Bestuur van stadsdeel Centrum besloten om de Sluisdeurenloods aan de Dijksgracht 6 aan te wijzen als gemeentelijk monument.
Deze week startte het 35ste International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA). Het grootste documentaire filmfestival ter wereld vindt al sinds 1988 plaats in onze stad. Echter, de geschiedenis van film in Amsterdam begon al veel vroeger. En een toonaangevende rol erin had een verzameling schijnbaar onopvallende gebouwen langs de Weespertrekvaart, niet ver van de gemeentegrens met Duivendrecht. Hoe rommelig en irrelevant de plek ook lijkt, achter de industriële gevels gaat een opmerkelijke geschiedenis schuil. Het is niets minder dan een verborgen parel van de Nederlandse filmgeschiedenis.
Oranjefabriek aan de Weespertrekvaart
De bebouwing ter plekke stamt uit circa 1900, toen zich meer en meer bedrijven aan de zuidkant van de Duivendrechtsekade vestigden. Net zoals op veel andere plekken waren de fabrieken gericht op het water, dat werd gebruikt voor vervoer. Eén van de eerste bedrijven die zich hier vestigde, was de chemische fabriek Oranje op de Duivendrechtsekade 85. Hier werden etherische oliën geproduceerd. In de eerste helft van de twintigste eeuw raakten de andere percelen aan de Weespertrekvaart steeds meer bebouwd en werd ook de Oranjefabriek uitgebreid met de fabriek op het nummer 90. Het gebouw op nummer 90 werd al in de jaren 20 overgenomen door de Franse verffabrikant Les Fils Lévy Finger, wat later Neverlak (Nederlandsche Verf- en Lakfabriek) werd. Het fabrieksgebouw en woonhuis op nummer 83-85 werden 1933 verbouwd tot geluidsfilmstudio Cinetone.
Een foto uit ca. 1914 toont het Oranjecomplex, bestaand uit 2 fabriekspanden (Duivendrechtsekade 90 (links) en 85 (midden)) en twee vrijstaande woonhuizen. Het woonhuis in het midden is gesloopt, de rest staat er nog. | Foto: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (OSIM00004003589).
Geluidsfilms uit de Cinetone studio’s
In het begin van de twintigste eeuw kende Nederland maar een paar kleine filmstudio’s. De meeste films werden buiten of in een klein atelier opgenomen. Daar kwam verandering in door de opkomst van de geluidsfilm. Doordat buitenopnames lastiger werden vanwege het gebruik van microfoons, ging de voorkeur steeds meer uit naar werken in een studio. In 1933 vestigden de broeders Isaäc en Jules Biedermann de Cinetone studio’s in het voormalige hoofdgebouw van de Oranjefabriek. Veel Joodse ondernemers en kunstenaars waren bij deze zaak betrokken. Nadat ‘De Jantjes’ (1934) die in de Cinetone studio’s werd geproduceerd, de eerste succesvolle Nederlandse geluidsfilm ooit werd, volgden er nog veel meer. Als vooraanstaande filmstudio van het land kreeg Cinetone studio’s toen de bijnaam ‘Hollands Hollywood’. Een tweede belangrijke studio zat in Wassenaar.
Filmset in een van de studio’s, ca. 1946-1948. | Foto: atelier J. Merkelbach, beeldbank Stadsarchief Amsterdam (B00000002814).
Complex met vele lagen
Al een jaar na de opening van de studio’s werd een tweede grote studioruimte toegevoegd. Met de tijd werden de kleinere ruimtes van het complex naar behoefte heringericht. Dit gebeurde onder meer toen de studio’s tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetters omgedoopt werden tot UFA Filmstadt Amsterdam. Het bekende architectenbureau Merkelbach en Karsten was toen verantwoordelijk voor de verbouwingen. Derhalve moesten de architecten zich na de oorlog voor de Ereraad voor Architectuur en Toegepaste Kunst verantwoorden. Het toen opgelegde beroepsverbod werd uiteindelijk weer ingetrokken. Ook de studio in Wassenaar werd door de bezetter overgenomen, zodat beide studio’s in die periode alleen Duitse producties zouden maken. Aan het einde van de oorlog werd het complex in Wassenaar gebombardeerd, waarna het niet meer in gebruik werd genomen. De leeggeroofde studio’s in Amsterdam heropenden daarentegen als stichting van de Nederlandse Bioscoopbond in 1948. In dit kader werd in de ‘doos’ op het dak een nasynchronisatieruimte ingericht. Tot in de jaren 80 werden in de studio’s internationale en Nederlandse films geproduceerd. Tegenwoordig worden de studio’s geëxploiteerd voor reclameopnames en evenementen.
Duivendrechtsekade 83-87, exterieur Cinetone Filmstudio's, hoofdingang met portier. | Foto: atelier J. Merkelbach (1946-1948), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (B00000002811).
Erfgoed in al zijn facetten
Samen vormen de gebouwen aan het eind van de Duivendrechtsekade een bijzonder ensemble. Ze hebben een gezamenlijke oorsprong in het begin van de twintigste eeuw als onderdeel van de etherische oliefabriek Oranje, maar hebben zich daarna in twee compleet verschillende richtingen ontwikkeld. Het pand op huisnummer 90 is sinds de jaren 20 een verffabriek en qua uiterlijk nog compleet gaaf. Daartegenover is het Cinetonecomplex in verband met zijn nieuwe functie sterk verbouwd, waardoor de oorspronkelijke architectuur wat minder herkenbaar is. Wat het bijzonder maakt, is zijn unieke geschiedenis als één van de eerste filmstudio’s en – mede vanwege zijn vooroplopende rol in de productie van Nederlandse geluidsfilms en de doorstart na de Tweede Wereldoorlog – belangrijkste studio’s van Nederland. Tot de nationale (film-)geschiedenis horen ook de verwevenheid van de studio’s met diverse Joodse persoonlijkheden aan de ene kant en de Duitse bezetter aan de andere kant.
Gebouw van het verfbedrijf Neverlak aan de Duivendrechtsekade 90. | Foto: Monumenten en Archeologie, 2022.
Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Jolande Kirschbaum.
Bannerfoto: Het huidige ‘Amsterdam studio’s’-complex in het voormalige hoofdgebouw van de Oranjefabriek (Duivendrechtsekade 85) en bijbehorend woonhuis (Duivendrechtsekade 83). | Foto: Monumenten en Archeologie (2022).
Benieuwd naar meer foto’s van Cinetone? Bekijk ze op de beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam. Je vindt er onder andere foto’s van het filmlab, de grimeerstudio, het naaiatelier, de projectiekamer en nog veel meer!
Eén van de deelnemers aan de Museumnacht (aanstaande zaterdag 5 november 2022) is FOAM, het fotografiemuseum van Amsterdam. Dit is gevestigd in het markante gebouw van een voorganger, het vrijwel vergeten Museum Fodor. Gesticht in 1860 dankzij een legaat van de schatrijke steenkoolhandelaar C.J. Fodor, was dit ooit het eerste stedelijke museum voor moderne kunst in Amsterdam. Achter de elegante voorgevel in Italiaanse renaissancestijl is weinig over van het oorspronkelijke interieur, maar over de geschiedenis van het pand en de collectie van Fodor is genoeg te vertellen.
Carel Joseph Fodor, stichter van museum Fodor. Links op een foto uit 1855-1861, rechts op een schilderij uit 1848. | Bron links: Louis Wegner, Rijksmuseum Amsterdam (RP-F-1905-211); bron rechts: Jan Willem Pieneman, Amsterdam Museum (SA 2065).
Fodor en zijn collectie
Carel Joseph Fodor (1801-1860) groeide op in een kunstzinnig milieu. Zijn vader, telg uit een geslacht van musici van Hongaarse oorsprong, was een gerespecteerd componist en pianist die 25 jaar lang het orkest van Felix Meritis leidde. Zijn moeder stamde uit een familie van kunstenaars en kunstverzamelaars. Fodor sr. handelde daarnaast in steenkool, wat hem, in het zich snel ontwikkelende stoomtijdperk, bepaald geen windeieren legde. Nadat Carel Joseph in 1820 tot de firma was toegetreden, bleef het familiekapitaal groeien. Fodor jr. trad vanaf de vroege jaren 30 op als mecenas van jonge kunstenaars, door rechtstreeks werk van ze te kopen. Ook verwierf hij schilderijen van eigentijdse kunstenaars op veilingen, in de kunsthandel of tijdens de tweejaarlijkse tentoonstelling Levende Meesters. Zijn smaak ging voornamelijk uit naar vertegenwoordigers van de romantische school, zoals A. Schelfhout, E. van Drielst en W.A. van Deventer - namen die tegenwoordig weinig weerklank meer vinden. Daarnaast bracht hij een aanzienlijke verzameling tekeningen en prenten van oude meesters bijeen, onder wie Rembrandt en Rubens.
Na de dood van zijn vader in 1846 kocht de vrijgezelle Fodor het deftige grachtenhuis Keizersgracht 611, waar hij met zijn moeder ging wonen. Een portret van Fodor door Jan Willem Pieneman van 2 jaar later toont hem als collectioneur, met een prent in de rechterhand en de linkerhand rustend op een map met tekeningen. Fodor was lid van diverse kunstgenootschappen en in 1849 werd hij, mede vanwege zijn verdiensten voor de culturele sector, benoemd in het bestuur van de Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten. Om onderdak te kunnen blijven bieden aan zijn uitdijende kunstcollectie, verwierf Fodor in 1859 de beide buurpanden Keizersgracht 609 en 613, aan weerszijden van zijn woonhuis. De zaal aan de achterzijde van het laatste pand liet hij inrichten als kunstzaal. Deze was niet openbaar, maar geregeld stelde Fodor zijn collectie open voor vrienden en belangstellenden.
Naar verluidt leed Fodor aan zwaarmoedigheid als gevolg van een ongelukkige liefde. Zijn onverwachtse overlijden in 1860 heeft daarom aanleiding gegeven tot speculaties over een zelfgekozen dood. Fodors geschatte vermogen bij zijn overlijden bedroeg 2 miljoen gulden, waarvan 10% in de vorm van kunstwerken. Zijn collectie omvatte 877 tekeningen, 302 prenten en 160 schilderijen. Deze legateerde hij, tezamen met de 3 panden aan de Keizersgracht, aan de stad Amsterdam. Fodors testament bevatte verder nog de bepaling dat er 60.000 gulden mocht worden besteed aan de verbouwing van Keizersgracht 609 tot een ‘gaanderij met schilderijen, teekeningen enz. […] die nimmer zal mogen worden verdeeld maar terzelfder plaatse voor het publiek toegankelijk zal worden gesteld onder den naam van Museum Fodor’. Op 18 april 1863 werd dit eerste gemeentelijke museum van Amsterdam geopend door koning Willem III.
Als blikvanger van het nieuwe museum ontwierp architect Outshoorn een voornaam ogende zandstenen voorgevel in de stijl van de Italiaanse renaissance. | Foto links: Archief van het Bureau Monumentenzorg (ca. 1940), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (012000007712); foto rechts: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie (2022).
Het museumgebouw
Het pand Keizersgracht 609, genaamd Het Spook, was een zeventiende-eeuws koetshuis met daarboven pakzolders. Verantwoordelijk voor de ingrijpende verbouwing tot museum was de architect Cornelis Outshoorn (1810-1875), bekend van onder meer het Paleis voor Volksvlijt en het Amstel Hotel. Als blikvanger van het nieuwe museum ontwierp deze een voornaam ogende zandstenen voorgevel in de stijl van de Italiaanse renaissance. In de boog van het centrale venster op de eerste verdieping liet hij een sluitsteen aanbrengen met een gebeeldhouwde versiering in de vorm van een schilderspalet en penselen.
Outshoorn ontwierp de grote kunstzaal als hart van het museum. Via een indrukwekkende trap kwam de bezoeker eerst in de hoge antichambre. | Bron: beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010056916296).
Het hart van het museum, de grote kunstzaal, kon worden bereikt vanuit een rijk gedecoreerde vestibule op straatniveau. Via een indrukwekkende trap naar de eerste verdieping belandde de bezoeker eerst nog in een hoge ‘antichambre’ met een versierd stucplafond. In de kunstzaal viel het daglicht vanboven binnen door een glazen kap. De presentatie van de schilderijen hier was typisch voor de periode: de doorgaans in zware lijsten gevatte werken hingen dicht op elkaar, de grootste schilderijen centraal en de kleinere symmetrisch eromheen gegroepeerd, in diverse lagen. Sommige schilderijen hingen zo hoog, dat ze feitelijk niet goed meer te bestuderen waren en hooguit nog een decoratieve functie hadden. Pas in de loop van de negentiende eeuw veranderden de opvattingen over de inrichting van museumzalen: de schilderijen kregen meer ruimte en werden op ooghoogte opgehangen tegen een rustige, neutrale achtergrond. Tijdens een tentoonstelling ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het museum in 1963 over Fodor en zijn collectie, is gepoogd de inmiddels volledig verdwenen oorspronkelijke zaalinrichting tijdelijk te reconstrueren, zoals te zien is op foto’s.
Fodor 100 jaar aan de Keizersgracht te Amsterdam. | Foto: Jac. De Nijs/Anefo (11-7-1963), beeldbank Nationaal Archief (2.24.01.03).
Bezoekersaantallen
Al kort na de opening van Museum Fodor veranderde de smaak van het publiek. Vanaf 1870 raakte de Haagse School steeds meer in zwang, iets later gevolgd door de Amsterdamse Impressionisten. De behoudende, romantische kunst in Fodors collectie werd spoedig als ouderwets, zoetsappig en saai ervaren. In 1879 werd de collectie nog verrijkt met een grote hoeveelheid topografische aquarellen, tekeningen, prenten en kaarten van de negentiende-eeuwse verzamelaar L. Splitgerber, en in 1932 met de collectie Van Eeghen, bestaande uit zeventiende-eeuwse prenten van Jan en Casper Luyken. Dit kon de gestage daling in de bezoekersaantallen echter niet keren. In 1948 werd per Koninklijk Besluit een einde gemaakt aan de bepalingen in het testament van Fodor om het museum en de collectie onveranderd te laten. De verschillende onderdelen van de verzameling werden verspreid, waarbij de schilderijen in het depot van het Stedelijk Museum (en later het Amsterdam Museum) verdwenen, de tekeningen en prenten werden opgenomen in de collectie van het Rijksprentenkabinet in het Rijksmuseum en de collectie Splitgerber bij het Gemeentearchief (nu Stadsarchief) werd ondergebracht. Het gebouw aan de Keizersgracht werd in gebruik genomen als expositieruimte voor eigentijdse Amsterdamse kunstenaars en inwendig ingrijpend verbouwd. In 1994 vond opnieuw een grootscheepse verbouwing plaats door Benthem-Crouwel, waarbij Keizersgracht 609, 611 en 613 werden samengevoegd en er onder meer een nieuw trappenhuis en een bibliotheekruimte werden geconstrueerd. Weinig in het interieur herinnert nu nog aan de tijd van Fodor en Outshoorn. Tegenwoordig is hier het onderkomen van fotografiemuseum FOAM.
Het schilderij Christus consolator van Ary Scheffer. | Bron: Amsterdam Museum (SA 2059).
Topstuk
Als het absolute topstuk van Fodors collectie gold destijds het schilderij Christus consolator van de in Dordrecht geboren schilder Ary Scheffer (1795-1858). Het bijna 2,5 meter brede en 1,84 meter hoge doek hing aan de achterwand van de kunstzaal op een ereplaats. Scheffer was een van de meest gevierde kunstenaars in het Parijs van ‘Burgerkoning’ Louis-Philippe. Beroemdheden als Fréderic Chopin, George Sand, Franz Liszt, Jean-Auguste-Dominique Ingres en Eugène Delacroix frequenteerden zijn salon. Scheffer was persoonlijk bevriend met de kroonprins en een gezocht portrettist aan het hof. Zijn reputatie berustte echter vooral op zijn religieus en literair geïnspireerde werk, dat volgens tijdgenoten getuigde van een grote diepzinnigheid, oorspronkelijkheid en eruditie.
Fodor kocht de Christus consolator in 1853 voor 52.500 francs, wat toen gelijkstond aan 23.000 gulden, de prijs van een fors grachtenhuis in Amsterdam. Het schilderij toont Christus als bevrijder van de onderdrukten, gevangenen en tot slaaf gemaakten van deze wereld en als vertrooster van alle mensen die het op andere manieren zwaar te verduren hebben gekregen in het leven. Het was een van Scheffers beroemdste en geliefdste composities, die wereldwijd verspreid werd in de vorm van geschilderde kopieën en prenten. Vincent van Gogh, die vooral Scheffers vermogen om devote gevoelens op te wekken bewonderde, koesterde jarenlang een gravure van dit werk. Scheffer zelf hield tot aan zijn dood een geschilderde kopie in zijn bezit en de Christus consolator siert, in de vorm van een muurschildering, ook het interieur van zijn mausoleum op de begraafplaats van Montmartre. Ary Scheffer heeft nog altijd een standbeeld in zijn geboorteplaats Dordrecht, maar is tegenwoordig vrijwel vergeten. Zijn meesterwerk leidt al driekwart eeuw een onzichtbaar bestaan in het depot van het Amsterdam Museum. Misschien dat het daar ooit weer uit zal worden bevrijd om een plaatsje te krijgen in een museumzaal, zodat er tijdens toekomstige museumnachten voor het schilderij gedanst en gefeest kan worden.
Tentoonstelling van Fodor-collectie in Amsterdams Historisch Museum met het schilderij Christus Consolator. | Foto: Rob Mieremet/Anefo (27-3-1975), beeldbank Nationaal Archief (2.24.01.05).
Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Paul Nieuwenhuizen.
Bannerfoto: Keizersgracht 609. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie (2022).
Op zaterdag 5 november 2022 is de Museumnacht Amsterdam, waarbij je onder andere FOAM kunt bezoeken.
Ook kun je in het Stadsarchief 'voelen aan geschiedenis': laat je handen eens glijden over het gladde oppervlak van een vijftiende-eeuws potje, of kijk te diep in een achttiende-eeuws glaasje. Experts van de afdeling Monumenten en Archeologie van de stad Amsterdam beantwoorden al je vragen.
