Collectie
(10)
-
Artikel
Speech beëdiging herbenoeming burgemeester Halsema, 18 juli 2024
Dank u voorzitter, en via u:
Geachte leden van de raad, leden van het college van B&W, commissaris, lieve familie en vrienden, Amsterdammers,
Toen ik 6 jaar geleden begon aan dit ambt dacht ik – natuurlijk - dat ik alles wist…
Maar ik had geen idee welke geweldige mensen ik zou ontmoeten.
Ik wil graag de leden van de raad bedanken voor het vertrouwen. Ik dank het team van de griffie en iedereen die ons werk hier ondersteunt.
Ik dank de collegeleden voor de samenwerking.
Ik wil alle medewerkers van de gemeente bedanken voor hun professionaliteit en integriteit. Ik wil jullie complimenteren dat jullie na doortimmerd advies nooit te beroerd waren om mij toch weer gelijk te geven.
In het bijzonder bedank ik alle medewerkers van de directie Openbare Orde en Veiligheid voor jullie wijsheid, niet aflatende betrokkenheid en liefde voor onze stad. Alle Amsterdammers moeten veilig zijn en zich veilig voelen. Er is niets belangrijker dan dat en er is ook niets moeilijker dan dat.
Daarom maak ik ook een diepe buiging voor de eenheidsleiding, de wijkagenten, rechercheurs en alle dienders en medewerkers van de politie. Jullie zijn barmhartig, heldhaftig en vastberaden.
Dat geldt ook voor het OM, het geweldige brandweerkorps en voor alle
handhavers die onze stad tegen de klippen op leefbaar houden.
En mijn kabinet dank ik vanuit de grond van mijn hart: secretaresses, adviseurs, woordvoerders, chauffeurs – het is een genot om elke dag samen met jullie te mogen optrekken.
Lieve familie: Suzy, Bruno, Robert, mijn lieve moeder en broer: jullie hebben het met mij niet altijd makkelijk gehad.
En toen werd ik ook nog burgemeester. Jullie worden op feestjes aangesproken over de helmplicht, het erotisch centrum en het slechte weer, en niet altijd even aardig. Het is zo fijn dat jullie er zijn.
De afgelopen jaren heb ik 1000en Amsterdammers ontmoet. Luidruchtige, stille, brutale, verlegen, gedreven, creatieve, ondernemende, zorgzame, eigenzinnige Amsterdammers. Onze stad barst van de mensen met een grote bek en een hart van goud. Zoals de mevrouw die mij tijdens een bewonersbijeenkomst uitschold voor hoerenmadame en daarna alleraardigste briefjes stuurde. Ik ga er vanuit de komende jaren nog veel van dit soort briefjes te krijgen.
En veel stadgenoten lieten mij toe bij hun intieme, soms verdrietige en soms heel gelukkige momenten. Dat is het grootste voorrecht van burgemeester zijn.
Ik wil graag twee mensen speciaal noemen omdat zij staan voor Amsterdam op zijn best.
Als eerste, Ineke en haar man Richard, de moeder en stiefvader van Famke Koeman, die in 2020 op 14-jarige leeftijd door haar vader werd doodgeschoten, na jaren van toekijken, wegkijken en fouten door de instanties die er voor Famke en Ineke hadden moeten zijn.
Ineke leeft met pijn die nooit meer weggaat. Maar levend met die pijn is ze er voor de mensen van wie ze houdt en die van haar houden. Met hen kan ze soms weer lachen en gelukkig zijn.
Ineke, je hebt mijn diepste respect
En Jason Bugwandass. Als minderjarige transpersoon met een zeer onveilige thuissituatie behoorde hij tot de meest kwetsbare mensen in onze stad.
Maar in plaats van liefdevolle aandacht en zorg kreeg hij in de gesloten jeugdzorg te maken met repressie en vernedering.
Jason is niet altijd in staat om van zichzelf te houden, maar hij houdt wel van onze stad en van zijn inwoners. Hij voert nu al jaren een strijd voor een menselijkere jeugdzorg. Hij is een boegbeeld van de queergemeenschap en voor iedereen die ondanks alles gelooft in de mogelijkheid van vooruitgang. Tegen Jason, en zovele anderen, wil ik zeggen: je hoort hier thuis.
Ik zou ook nog zoveel mensen kunnen noemen: Jacques, Virgil, Chantal, Lale, Fatima, Lesley, Emile, Eva, Jaïr, Frank, Qichell, Sarah, Derk, Abdelhamid, Eus, Saundra, Mohammedou, Dennis. Jullie weten wie jullie zijn, en jullie maken Amsterdam tot wat het is.
Een stad waar wij, Amsterdammers, van houden. Soms op het irritante, of zelfs arrogante af. Maar de echte reden waarom we zo trots zijn ligt niet alleen in de schoonheid van gebouwen, de rijkdom van onze kunst en cultuur of de kampioenschappen van Ajax. Onze trots zit in de tegenslagen die we hebben overwonnen, in de veerkracht die de stad elke keer laat zien.
Johan Huizinga schreef: ‘Het is waar, elke tijd laat in de overlevering meer sporen na van zijn leed, dan van zijn geluk. Het zijn de rampen die historie worden.’
De coronapandemie was een ramp die diepe sporen nalaat.
Sommige mensen zijn nog altijd niet hersteld van het virus en anderen, vooral jongeren, hebben een knauw gekregen van de lockdowns.
Toch zou het niet terecht zijn als alleen ‘het leed’ historie schrijft.
Ook de zorgmedewerkers die onvermoeibaar duizenden levens hebben gered, schreven geschiedenis.
Net als iedereen die buren hielp, familie voor eenzaamheid heeft behoed en vreemden een hart onder de riem heeft gestoken.
Samen hebben wij er het beste van gemaakt.
Zo kijken we ook terug op de advocaten en allen die na de verschrikkelijke moord op Derk Wiersum met gevaar voor eigen leven pal zijn blijven staan voor de rechtsstaat. Op de talloze mensen die bij Carré afscheid namen van Peter R. de Vries.
Op de duizenden vrijwilligers die Oekraïners opvingen.
De brandweermannen die huilden om de baby die ze uit een container redden. Het lied van Karsu na de aardbeving in Turkije.
De vreugdetranen toen het Marokkaanse elftal de halve finale van het WK haalde.
Een stille tocht voor Bas, die aan de Nieuwe Meer werd vermoord toen hij opkwam voor een vriend.
De buurtgenoten die een pad aanlegden voor de 14-jarige Pepijn, die dood werd gevonden in het tentje waarin hij de coronaverveling had geprobeerd te verdrijven. De excuses van de koning voor het slavernijverleden.
Joodse en Palestijnse Amsterdammers die toenadering zoeken.
Duizend mensen, dansend bij het homomonument, de laatste wens van Erwin Olaf.
En twee minuten stilte op de Dam.
In al die momenten zitten ook opdrachten voor onze stad.
De eerste opdracht is veiligheid.
Daarom zal de aanpak van ondermijning onverminderd doorgaan. We moeten drugscriminelen de middelen ontnemen waarmee ze de levens van jonge Amsterdammers verwoesten en de samenleving ondermijnen. Het liefst met veel meer politiecapaciteit en meer mogelijkheden om witwassen aan te pakken, zoals het serieus beperken van cashgeld.
Als het kabinet gehoor geeft aan deze wensen, dan beloof ik niet meer – of in ieder geval minder vaak - te zullen beginnen over het reguleren van drugs.
Deze maatregelen zijn nodig als we de nieuwe generatie jongeren die opgroeit in kwetsbare wijken uit de handen van de georganiseerde misdaad kunnen houden.
Tegenover de valse belofte van rijkdom en status moet een geloofwaardig alternatief staan van een vreedzaam bestaan in een leefbare wijk om trots op te zijn.
De enorme veerkracht die er in de wijken zit wordt al te lang op de proef gesteld. De bewoners hunkeren naar zichtbare resultaten van het vele en harde werk dat in de masterplangebieden wordt verricht.
Daar blijf ik me, samen met de wethouders, onze partners en de bewoners, hard voor maken.
De tweede opdracht is het hoeden van onze rechtsstaat en onze grondrechten.
Dat betekent niet alleen het naleven van de wet, maar ook het voorleven van een rechtstatelijk ethos.
De rechten van minderheden beschermen. En de rijkdom van onze verschillen en onze traditie als vrijzinnige en emanciperende stad beschermen tegen opkomend antisemitisme, moslimhaat, racisme en xenofobie. Tegen toenemende vrouwenhaat en preutsheid. Tegen afgenomen acceptatie van lhbti-ers.
Het is ook het recht beschermen van iedereen die zich vreedzaam wil uiten. Dat betekent dat we in Amsterdam pal staan voor het recht om te demonstreren en voor het vrije woord, en dat we journalisten en wetenschappers beschermen tegen intimidatie en bedreigingen.
De derde opdracht, geachte raad,
Gaat over onze overheid zelf. Het vertrouwen in de overheid staat onder druk. Te vaak heb ik gezien hoe juist de mensen die kwetsbaar zijn en hulp nodig hebben, worden vermalen door het bureaucratische en juridische systeem dat in decennia is opgetuigd.
Te vaak komt de gemeente haar beloftes niet na.
En dus ga ik hier geen grote beloftes doen. Behalve dat ik me hier de komende jaren met voorrang voor zal inzetten.
Zodat het stadsbestuur minder als hindermacht en vaker als bondgenoot wordt gezien. Dat in plaats van rechtmatigheid, vaker rechtvaardigheid de doorslag geeft. En dat er vanuit het stadhuis minder controle is en meer vertrouwen.
Daar zijn we nog lang niet. Veel Amsterdammers zijn terecht boos: Schimmelwoningen, voedselbanken, jongeren die tot hun 30e bij hun ouders moeten wonen, onnodige barrières die voor startende bedrijven worden opgeworpen: vooruitgang komt van de mensen die zich roeren, die zich uitspreken, die met eigen initiatieven een aanstekelijk voorbeeld zijn. Briefschrijvers en insprekers. De bewoners van Red Amsterdam Noord, De Bol, Hart voor de K-buurt, Studiezalen, buurtmoeders en buurtvaders. De vele grote en kleine ondernemers.
Wij hebben hun ideeën nodig, over nieuwe manieren waarop wij gelijkwaardig kunnen samenwerken in een Nieuw Amsterdams Verbond.
Amsterdammers,
Mondiale verhoudingen kantelen. De wereld wordt onherbergzamer.
Voor onze internationaal georiënteerde hoofdstad betekent dat meer onzekerheid. De idealen van vrijheid, recht en democratie staan - ook in Nederland - onder druk.
Dat vraagt wat van onze stad.
Op 27 oktober is het 749 jaar geleden dat de graaf van Holland een tolprivilege toekende aan, ik citeer het document,
‘de mensen die nabij de dam in de Amstel verblijven’.
Dat was het moment dat een kleine nederzetting van vissers, smeden, wevers, pottenbakkers en handelaren hun gemeenschap bevestigd zagen.
Misschien dachten ook zij dat ze alles wisten….
Maar zij konden niet voorzien dat eeuwen van mirakelen en rampen, van crises en voorspoed, van oorlog en vrede, deze moerassige plek zouden laten uitgroeien tot een kleine en veerkrachtige wereldstad.
Het is mij een grote eer om in die stad uw burgemeester te mogen zijn.
Dank u wel. -
Artikel
Toespraak onthulling monument Peter R. de Vries, 15 juli 2024, Leidseplein
Beste familieleden van Peter,
Dames en heren,
‘Stel niet uit tot morgen wat je vandaag kan doen, maar doe het meteen.’
Dit noemde Peter R. de Vries zelf het ‘onmiddellijkheidsbeginsel’,
een motto dat zijn leven begeleidde.
En ik denk ook een karaktereigenschap: hij kon eenvoudig niet anders.
Zo had hij, anders dan ik en de meesten van ons, ook nooit goede voornemens in de aanloop naar oud en nieuw.
In zijn eigen woorden:
‘Ik vind mensen die goeie voornemens tot oud en nieuw bewaren nogal sukkelig, eerlijk gezegd. Als ik een goed voornemen heb, voer ik het binnen vijf minuten uit.’[1]
Je hoort het hem zeggen, zonder een spoor van twijfel aan zichzelf.
En het is niet moeilijk om de parallel te zien met zijn maatschappelijke betrokkenheid.
Als journalist.
Als vertrouwenspersoon.
Onrecht pak je meteen aan, daar leefde hij naar.
Dat bracht hem op de been.
Want je kijkt niet weg om later spijt te hebben.
Daarom streed hij voor rechtvaardigheid van vaak kwetsbare mensen die naar zijn oordeel onterecht waren veroordeeld.
Door de rechter en door het publiek.
En hij schuwde daarbij conflict en impopulariteit niet.
Nabestaanden, slachtoffers van misdrijven, mensen die onterecht ten prooi waren gevallen aan het justitiële systeem, aan discriminatie door populistische politici of aan mediahypes konden op zijn niet aflatende verontwaardiging en strijd rekenen.
Hij was gewoon voor niemand bang.
Niet voor het systeem, niet voor het establishment, niet voor criminelen, zelfs voor de duvel niet.
Peter was een nationale held, zei ik op de avond dat hij zo wreed werd neergeschoten.
En dat was hij.
Een held maar geen heilige.
Al die vechtlust, dat ongeduld, kon hem ook tot een lastige man maken. Ik herinner me hoe ik hem ontmoette als - toen nog - jong kamerlid en justitiewoordvoerder.
Hij streed voor een gemakkelijker herziening van strafzaken en hij kwam mij en andere kamerleden bewerken.
Ik herinner me hem van toen als boos, een tikkie minachtend.
Hij had overduidelijk geen hoge pet van ons op maar rekende ons tot de slapjanussen die wel aan goede voornemens doen en in ieder geval – naar zijn zin niet onmiddellijk genoeg wilden handelen.
In de loop van de jaren ben ik dat – en daarmee hem – meer en meer gaan waarderen.
De machten in ons land (waartoe ik ook behoor) hebben stevige critici nodig.
Strijders met een groot hart, die niet opzij gaan, hoe hard de wind ook tegen hen blaast.
En ik denk dat heel Nederland dat ook voelde in de verdrietige dagen na zijn dood.
Wat onze achtergrond ook is.
Want de lange rijen voor Carré, mensen uit alle lagen van onze samenleving en van heinde en verre, waren gekomen om afscheid van hem te nemen.
We verloren Peter R. de Vries, op een ondenkbare, verschrikkelijke manier.
Daarmee verloren we ook een icoon van onverzettelijkheid en van standvastigheid.
We missen Peter en we missen waar hij voor stond.
Voor zijn familie, zijn vrienden en collega’s is het missen, de pijn – er elke dag.
Royce, Kelly: het heeft jullie niet weerhouden om zijn strijd voort te zetten.
Voor nabestaanden van misdrijven, voor slachtoffers van onrecht.
Hoe fair zijn jullie, hoe moedig.
Als de ware nabestaanden hebben jullie vanaf de dag van zijn dood volgens Peter’s onmiddellijkheidsbeginsel gehandeld.
Ik dank jullie hiervoor.
En voor alles wat jullie als familie hebben gedaan om dit monument mogelijk te maken.
En voor dat monument dank ik kunstenaar Rini Hurkmans ook.
De moord op Peter R. De Vries,
zo wreed, zo luguber en zinloos.
En gefilmd om Nederland in de greep van angst te krijgen.
Het deed onze democratische rechtstaat trillen.
De rechtstaat die niet kan zonder vrije en kritische journalistiek.
Zoals ook deze stad al eeuwenlang drijft op vrije nieuwsgaring en intellectuele nieuwsgierigheid.
Dat hij hier, in het hart van Amsterdam, bijna in het zicht van de plek waar hij zijn werk als journalist deed, is vermoord, zal ons decennia blijven verbijsteren.
En we willen dit ook niet vergeten.
We willen de man niet vergeten.
We willen die onmenselijke misdaad niet vergeten.
Bovenal willen we zijn werk, zijn strijd voor rechtvaardigheid, zijn kritische en onafhankelijke geest, zijn onverschrokkenheid blijven eren als een leidraad voor onze stad en onze inwoners.
Daarom staat hier op het Leidseplein, in het hart van de stad, vanaf vandaag dit monument.
We gedenken daarmee Peter R. De Vries.
En we maken ook universele en tegelijk heel Amsterdamse waarden zichtbaar:
opkomen voor de mensen die kwetsbaar zijn, zoeken naar recht en rechtvaardigheid, je verbonden weten met elkaar en – bovenal – de wens om samen vrij te kunnen leven.
Dank u wel.
[1] Uit ‘De diepte in’, Radio 1: https://www.nporadio1.nl/podcasts/de-diepte-in/57141/herhaling-margje-fikse-in-gesprek-met-peter-r-de-vries. Margje Fikse in gesprek met Peter R. de Vries -
Artikel
Toespraak Nationale Herdenking Slavernijverleden - 1 juli 2024
Vandaag herdenken wij de voorouders van honderdduizenden Nederlanders.
"For while we have our eyes on the future – history has its eyes on us” ….
zo dichtte Amanda Gorman.
De ogen van de geschiedenis priemen in onze rug. Als aanklacht, maar ook verwachtingsvol.
Wij zijn hier niet om een politieke verplichting te vervullen, maar uit diep respect en uit mededogen.
Mededogen met hen die uit hun land werden ontvoerd, gescheiden van familie en geliefden. Wier namen werden afgenomen. Die werden geketend en mishandeld en moesten leven in slavernij. Die werden vermoord.
En uit respect voor allen die onder onmenselijke omstandigheden hun verhalen, liederen en rituelen hebben doorgegeven aan volgende generaties. Respect voor de vrijheidsstrijders – zoals Boni en Tula - die in verzet kwamen.
Tijdens de tentoonstelling Slavernij werd in het Rijksmuseum een brandijzer van de West-Indische Compagnie getoond.
Ik vond het één van de meest confronterende voorwerpen om te zien.
Door slaafgemaakte mensen te brandmerken werden zij tot eigendom gemaakt. Brandmerken was een wezenlijk onderdeel van de ontmenselijking waar het racistische systeem van slavernij op stoelde.
Toen de slavernij werd afgeschaft droegen velen nog het litteken.
Op hun huid.
En op hun ziel.
Inmiddels hebben veel organisaties, steden en ook de Nederlandse regering excuses gemaakt. Toen Zijne Majesteit zei dat de ketenen verbroken waren, voelden we ons allemaal een beetje vrijer.
Maar het litteken van het brandmerk is er nog. En ook de pijn is van generatie op generatie doorgegeven. Omdat het slavernijverleden lang werd verzwegen. Omdat pijn die wordt ontkend niet kan helen. Omdat oude wonden worden geïnfecteerd met omvolkingstheoriën, wit superioriteitsdenken en xenofobie. Omdat een verbrande huid niet geneest als die telkens weer wordt opengehaald met het brandijzer van het hedendaags racisme.
We herdenken niet alleen voor de nazaten, maar voor alle Nederlanders.
Want een land dat maar de helft van zijn geschiedenis wil kennen is een gemankeerd land.
Wie wel de moed van onverschrokken zeehelden bezingt maar niet de schandvlekken uit ons nationale verleden onder ogen durft te komen is een wegkijker.
Die kijkt weg van de ontmenselijking, de wreedheid en de ongelijkheid die slavernij was. En die onlosmakelijk verbonden was met een racistisch wereldbeeld.
Die ontkent ook de diepe sporen die slavernij heeft nagelaten. De onacceptabele verschillen in welvaart, kansen en gezondheid. En het racisme dat veel Nederlanders nog dagelijks treft. Dat overal waar je kijkt haar lelijke tentakels uitstrekt: op straat, op school, op social media, in de politiek. En dat ik ook nog tegenkom op mijn werk, bij de Amsterdamse gemeente, en ervaar als een nederlaag.
De geschiedenis houdt ons in het oog, zoals Amanda Gorman zei.
Wij kunnen niet trots zijn als we tegelijk wegkijken. Liefde voor ons land betekent ook onze geschiedenis werkelijk kennen. Het betekent rechtvaardig met ons verleden omgaan, en vooral met al de mensen die de littekens van de geschiedenis voelen branden, en die daar terecht aandacht voor vragen.
Gelukkig staan zoveel mensen op tegen haat en onrecht; zelfbewust, vastberaden en woekerend met hun talenten.
Mensen die ervoor hebben gezorgd dat zwarte Piet bijna helemaal uit onze steden verdwenen is. Dat meer schoolboeken en musea onze hele geschiedenis vertellen. Dat pijnlijke gesprekken gevoerd worden.
Aan de mensen die vooruitgang willen terugdraaien, die trots zijn op hun wegkijken, op het ontkennen van andermans pijn …. zou ik willen vragen: Waarom eigenlijk? Jou wordt toch niets afgenomen?
Laten we samen gehoor geven aan de oproep van Typhoon, eerder op deze plek. Hij zei: ‘Wees moedig in je ongemak, sluit je aan bij onze generatie.’
Laten we ons voorstellen wat we wel kunnen bereiken als we dat doen.
Als we nieuwsgierig zijn naar elkaar, in plaats van bekrompen te oordelen. Als we rechtvaardig zijn in plaats van rancuneus.
Dan kan de huid waar nu nog littekens zitten helen.
Dan kunnen we onze geschiedenis, ons gedeelde verleden verrijken.
Dan gloort er een Nederland dat zich, met de priemende ogen van de geschiedenis in de rug, laat voortduwen, de blik gericht op een toekomst samen. Werkelijk trots, moedig, hoopvol. -
Artikel
Speech Amsterdamse Veteranendag, 15 juni 2024
Beste veteranen,
Dames en heren,
Iemand zei tegen me: leiddinggeven is honderd keer hetzelfde vertellen met hetzelfde enthousiasme als de eerste keer.
Daarom ga ik deze speech voor de Veteranendag voor de derde keer uitspreken.
Zonder gekheid: fijn dat u er allemaal bent.
Het is een bijzonder jaar.
Want het is tachtig jaar geleden dat militairen in Frankrijk vanuit de zee en lucht een pad naar vrijheid begonnen te beitelen.
Ze vonden een weg door landen waar volkerenmoord en onderdrukking plaatsvonden.
We blijven hun eeuwig dankbaar.
Ik denk bijvoorbeeld aan de 98-jarige Max Wolff, de Nederlandse veteraan van Normandië die op 6 juni bij de herdenking in Frankrijk te zien was.
Tachtig jaar na die memorabele dag woedt opnieuw op het Europese continent een oorlog.
De vrijheid wordt zwaar bevochten, elke dag opnieuw.
Het is daarmee geen ideaal dat vergeelt in versleten pagina’s van een geschiedenisboek.
Vrijheid is een ideaal van vandaag.
Van nu.
Naast D-Day is er dit jaar nog een jubileum, dichter bij huis, maar niet zo bekend.
In 2024 is het namelijk vijftien jaar geleden dat in Amsterdam- Zuid brug 407 werd omgedoopt tot de Timo Smeehuijzenbrug.
Timo was een militair die bij een zelfmoordaanslag in Uruzgan werd gedood.
Ook Afghaanse kinderen kwamen daarbij om het leven.
Als je op die brug staat, dan zie je het Fons Vitaelyceum waar hij naar school ging.
De brug is ook opgedragen aan de andere Nederlandse militairen die omkwamen in Afghanistan.
Timo trok zich in Afghanistan het lot van kinderen aan en speelde met ze.
Een veteraan van Uruzgan zei: “de glimlach op het gelaat van een kind toveren, zoals Timo dat deed, maakte alles het waard om ons dag in dag uit in te zetten voor hun veiligheid en vooruitgang.”
Dames en heren,
Uw werk voor die veiligheid en vooruitgang van mensen in andere landen verdient de grootst mogelijke waardering.
Ondanks de soms onvoorstelbare risico’s die velen van u hebben gelopen, kunnen veel veteranen in Nederland een mooi bestaan voortzetten of opbouwen.
Dat komt misschien ook omdat eigenschappen die van pas kwamen in de krijgsmacht, en ik zelf in 2007 als Kamerlid zag op bezoek in Uruzgan, nuttig zijn in nieuwe functies.
Neem het inlevingsvermogen.
Dat is op missie waarschijnlijk belangrijk in contacten met inwoners, en het stemt dankbaar dat Amsterdam daar de vruchten van mag plukken als veteranen hier hun leven leiden.
Bijvoorbeeld als ondernemer die klanten goed wilt helpen, of als politieagent die op straat snel een inschatting van een dreigende situatie moet maken.
Vanwege die ervaring vinden veel veteranen weer succesvol hun weg in onze samenleving.
Maar soms is het onheil dat u heeft meegemaakt niet af te schudden.
En dan helpt het nieuws ook dit jaar niet mee.
Door de beelden van het aanhoudende oorlogsgeweld die we meekrijgen. Of door de berichten over PTSS bij brandweermannen- en vrouwen.
Gelukkig hebben we in Amsterdam-Noord De Veldpost.
In april zag ik nog wat veteranen daar voor elkaar betekenen.
In een kring in de huiskamer spraken we met elkaar, over missies en ervaringen.
Over hun problemen in Nederland die soms moeilijk of zelfs niet te verhelpen zijn.
Hun pijn grijpt je naar de keel.
Dat maakte het gesprek aangrijpend.
Maar het was ook inspirerend, omdat er in dat inloophuis andere veteranen voor hen klaarstonden.
Zij bekommerden zich, zoals de veteraan het doel van het werk in Uruzgan omschreef, om de veiligheid en vooruitgang van anderen.
Misschien ook híer dag in dag uit.
Wat kan íedereen in de samenleving daar van leren.
Wat kan iedereen van ú leren.
Het is mooi dat daar op de Veteranendag aandacht voor is.
Maar ik hoop dat dit de rest van het jaar net zo goed gebeurt.
Dank u wel. -
Artikel
Toespraak bij De Staat van de Stad op 4 juni 2024
Geachte aanwezigen, Beste Amsterdammers,
Het thema van de avond, ‘vallen en opstaan’, is mooi gekozen. Het verwijst naar de veerkracht van de stad en naar die van ons, de inwoners.
Vallen en opstaan gaat voor mij ook over groot groeien, over kind en jong zijn, over volwassen worden. En dan denk ik ook aan de dichtregels van de Amerikaanse dichteres en burgerrechtenactiviste Maya Angelou:
Zij dichtte:
“Ieder nieuw uur bevat nieuwe kansen
voor een nieuw begin.”
Dat wens ik kinderen en jongeren toe: nieuwe kansen, een nieuw begin, ieder uur van de dag. En ze hebben dat ook nodig op dit moment. Want hoewel het met veel jongeren goed gaat, zien we ook schrikbarende cijfers. Een kwart van onze Amsterdamse jongeren heeft psychische klachten. Meer dan de helft is vaak gestrest. Eén op de drie jongeren ervaart gevoelens van eenzaamheid. Meer jongeren worden gepest. De meeste jongeren herkennen zich niet in de overheid en de politiek. Ze staan onder druk van social media en lijden onder de verschrikkingen van oorlog die elke minuut van de dag via hun telefoons binnenkomen.
Daarachter gaan ook concrete zorgen schuil. Kunnen ze straks nog een huis vinden? Is onze planeet nog leefbaar? Er zijn ook jongeren die niet voorbij het einde van de maand kunnen kijken, omdat ze niet weten of hun ouders dan nog de rekeningen kunnen betalen. Vijf procent van de Nederlandse jongeren heeft moeite om rond te komen. In Amsterdam Zuid-Oost heeft één op de acht kinderen elke maand te weinig te eten. Sommigen kijken niet voorbij morgen, omdat ze bang zijn dat ze onderweg naar school weer worden beroofd.
Het coalitieakkoord van de regering in wording zet daar een positief geluid tegenover, althans in de eerste zin. Het begint namelijk zo: ‘Nederland is een prachtig land. Een land om trots op te zijn.’ Deze week werd dit nog eens onderstreept door de leider van de grootste partij die een AI-afbeelding verspreidde van twee blonde gezinnen die huppelen door een groene weide. Als je heel welwillend bent, doet het je vaag denken aan The Sound of Music, tegelijk zullen weinig nu opgroeiende jongeren zich kunnen herkennen in dit beeld. Noch is het een toekomstvisioen dat voor hen erg realistisch is.
Het is dan ook vooral de verbeelding van eng-nationalistische trots die hoort bij ‘Nederland eerst.’ ‘Met de vuist op tafel.’ ‘Grenzen dicht.’ ‘Nederlanders weer op 1.’ Een land waar je wel 130 mag rijden en de CV-ketel goedkoop blijft, maar waar ook de tegenstellingen tussen mensen, tussen de Randstad en de rest van Nederland, tussen elite en gewone Nederlanders, tussen jong en oud, tussen echte Nederlanders en migranten, tussen niet-moslims en moslims groter worden.
Dat dreigt ook een land te zijn waar het onderwijs verder verschraalt, waar kunst en cultuur in het verdomhoekje raken (net als natuur en het klimaat), de wachtlijsten in de jeugdzorg langer worden en de woningnood blijft en zelfs groter wordt.
Ondertussen is het maatschappelijke en politieke klimaat hard en guur. Polarisatie, die nog eens wordt uitvergroot via social media, dwingt met name jongeren om telkens een kant te kiezen. Dat maakt onvrij. Xenofobie, discriminatie en racisme nemen toe. Ultraconservatief gedachtegoed over seksualiteit krijgt meer aanhang. Dat is bedreigend, vooral voor meisjes en jonge lhbti'ers.
Voor mij moet de staat van ons land, en de staat van deze stad, vooral afgemeten worden aan de mate waarin jongeren perspectief voor zichzelf zien, opgewekt hun toekomst tegemoet kunnen gaan en er trots aan kunnen ontlenen dat zij jonge en gewaardeerde burgers zijn. Dat ze gezien worden, gehoord, serieus genomen. Dat zij trots kunnen zijn. Op zichzelf in de eerste plaats, op hun stad, dat zij zich thuis en welkom voelen, en op hun land.
De Vlaamse filosofe Martha Claeys onderscheidt twee soorten trots. De eerste vorm van trots is een gevoel van superioriteit. Trots die anderen uitsluit. Denk aan de racistische White Pride beweging, als een extreme vorm. Zulke trots dient vaak om vernedering van anderen te rechtvaardigen en uit te sluiten.
Maar er is ook tweede vorm van trots. Dat is trots die bevrijdend en emanciperend werkt. Een letterlijk voorbeeld zijn de Pride parades waarmee de lhbti-gemeenschap opkomt voor hun recht om zichzelf te kunnen zijn. Zij zijn er niet op uit om anderen te vernederen of iets af te nemen of te bedreigen; zij vragen enkel om acceptatie, ruimte en respect. Hun vrijheid om trots te zijn op hun identiteit maakt ons allemaal vrijer.
Trots moet volgens Claeys bovendien tot uiting komen in ons streven naar vooruitgang. ‘De belofte van trots is een aanmoediging om het goede te doen,’ schrijft ze.
Of in mijn eigen woorden: in het eerste geval wordt trots een schaars goed. Alleen sommigen horen erbij, maken deel uit van de nationale trots. De anderen vormen juist een bedreiging voor die nationale trots en worden ervan uitgesloten, geridiculiseerd en in het ergste geval uitgezet.
Ik ben het wel met het kabinet eens dat we trots nodig hebben. Maar dan trots in ons zelfbeeld, in onze ontwikkelingsmogelijkheden, in de groei die ons land doormaakt, in de mate waarin ons welzijn versterkt wordt, in de mate waarin we in staat worden gesteld het goede te doen. En dan vooral onze jongeren, te meer daar onze stad de komende jaren voor een grote opgave staat.
De woningnood, met name voor jongeren en starters is schrijnend. De armoede en de dakloosheid nemen toe, er zijn grote lerarentekorten, de jeugdzorg piept en kraakt en – als het regeerakkoord inderdaad wordt uitgevoerd – dan krijgt de culturele sector in onze stad het te verduren, net als onze onderwijsinstellingen.
Nationalisme, polarisatie en uitsluiting wijzen ons niet de weg naar onze toekomst. Juist niet. Ze vervreemden ons van tradities die juist de basis zijn geweest voor de welvaart in ons verleden en voor het land dat we nu kennen.
Ik zou hier drie elementen naar voren willen halen uit onze traditie die ons ook de weg naar onze toekomst kunnen bieden. Die aanleiding voor trots zijn en die we kunnen vinden in ons eigen verleden:
Sterke lokale tradities.
Onze cultuur van compromisvorming en samenwerking.
Onze cultuur van minderheden.
Lokale tradities
Eeuwen voordat Nederland een natie was, ontstonden in steden gildes, schutterijen en liefdadigheidsinstellingen waarmee stedelingen zeggenschap kregen over hun leven. Mensen waren burgers van een stad, niet van een land. Later, toen Thorbecke een staatsstructuur voor Nederland maakte, beoogde hij, ik citeer zijn biograaf: ‘[…] een herleving van het oude republikeins ideaal van een actieve burgerij, allereerst in de directe leefomgeving, de eigen woonplaats. Het land moest als het ware van onderaf leven, vanuit zijn burgers en hun lokale organisatie.’
Onze jongeren kennen Thorbecke misschien vooral van het naar hem vernoemde plein, maar zij leven dagelijks in onze stad in zijn geest. Zij zijn vaak al enorm betrokken bij hun buurten en wijken. Zij hebben behoefte aan lokale democratie, aan inspraak op hun scholen, op hun werk. Ze hebben behoefte aan een democratie dicht bij hun zorgen van alle dag.
Van de Amsterdamse jongeren voelt een meerderheid zich beter thuis bij het Amsterdammerschap dan bij het Nederlanderschap. Het Nederlanderschap, als identiteit, is gekaapt door de nationalisten die onderscheid maken tussen echte en onechte Nederlanders.
Maar iedereen die dat wil, kan zich Amsterdammer voelen. André Hazes senior is niet meer of minder Amsterdams dan de rapper RBDjan. Wie het Amsterdamse verleden kritisch benadert vanwege slavernij en kolonialisme is daarmee niet minder Amsterdams, maar juist meer Amsterdams. Dit is lokale trots en de ruimte die daarvoor is, de ruimte om mee zeggenschap te hebben.
Dit gaat niet alleen op voor Amsterdam; ook in Maastricht voelen mensen zich eerst Maastrichtenaar of Limburger. Wie zou de Bosschenaren, Middelburgers en Rotterdammers hun lokale trots ontzeggen? De Groningers en de Friezen. U hoort mij geen Republiek Amsterdam uitroepen. Lokaal patriottisme is oer-Nederlands. Het verschaft identiteit, trots en een heel makkelijke toegang tot meedoen.
Compromissen en samenwerken
De steden en regio’s kennen een lange traditie van samenwerken. Niet voor niets is ons poldermodel voortgekomen uit lokale samenwerking om het water onder controle te houden. Vanuit een gemeenschappelijk belang werd samen aan een oplossing gewerkt. Die traditie moeten we koesteren.
Want we hebben zo weinig aan nationale crisiswetgeving als die geen oplossing biedt voor problemen dicht bij huis. En als die mensen niet het gevoel geeft dat ze meer zeggenschap krijgen over hun eigen bestaan. Denk bijvoorbeeld aan de toeslagenaffaire.
We klagen af en toe over de stroperigheid van het poldermodel, maar de alternatieven zijn massale stakingen zoals we in Frankrijk zien, of extreme ongelijkheid zoals in de VS. Onze overlegeconomie is van tijd tot tijd aan hervorming toe, maar zij heeft keer op keer bewezen van grote waarde te zijn in tijden van crisis.
Conflicten opzoeken en verschillen uitvergroten, dat is on-Nederlands. Wie gelooft er dat grote vraagstukken als de energietransitie, woningnood en vergrijzing kunnen worden opgelost door steeds harder met de vuist op tafel te slaan?
Wel zullen we moeten werken aan verbetering van de manier waarop we overleggen. Amsterdam is een jonge stad. Bijna één derde van onze bevolking is beneden de 25. Jongeren verdienen een betere plek aan de tafel. Vooral omdat de meeste problemen hun directe toekomst raken.
Cultuur van minderheden
Als je kijkt naar de jongeren in onze stad, hebben veel van hen een migratieachtergrond. In de eerste generatie, soms in de tweede, of in de derde. Ze hebben ouders, grootouders die een koloniale achtergrond hebben en die de verhalen daarover meebrengen.
Dan is het van cruciaal belang dat we één van de belangrijkste verworvenheden uit onze stad, historische verworvenheden uit ons land aanspreken: het vermogen van verschillende groepen om vreedzaam samen te leven en erkenning voor de grote bijdragen van migranten aan ons land.
De Nederlandse tolerantie moet absoluut niet worden geromantiseerd, dat zou gezien ons verleden en het nog steeds aanwezige racisme ongepast zijn. En toch wordt Nederland, met Amsterdam voorop, al eeuwenlang door vervolgden overal ter wereld als veilige vrijhaven gezien.
De ware identiteit van ons land ligt juist in verscheidenheid. Het is alweer een aantal jaar geleden dat prinses Máxima zei, ik citeer haar: ‘Nederland is te veelzijdig om in een cliché te vangen. “De” Nederlander bestaat niet.' En zoals het hoort in gepolariseerde tijden werd zij erom verguist terwijl ze haar nieuwe vaderland een heel groot compliment gaf.
En laat ik tegenover het romantische en valse beeld van de heer Wilders een ander plaatsen. Bijna 7 jaar geleden kreeg de supergetalenteerde en door iedereen geliefde Ajaxspeler Abdelhak Nouri op 20-jarige leeftijd een hartstilstand, die hem beroofde van zijn gedroomde toekomst. Een week later verzamelden duizenden mensen zich rond het huis van de familie Nouri. Alle soorten mensen kwamen in Geuzenveld bij elkaar.
Er was niemand die op die dag aan een hijabdragend meisje vroeg of ze wel genoeg integreerde. Niemand vroeg of de witte jongens wel woke genoeg waren. Niemand beoordeelde een ander op zijn mening over een internationaal conflict. Het Amsterdam Museum heeft een foto van vader Nouri te midden van de menigte die de naam van zijn zoon scandeert. Ajacied en Feyenoorder, arm en rijk, moslim en ongelovige, wit en gekleurd. Samen. We kunnen toch niet naar die foto kijken zonder hoopvol te zijn?
Amsterdammers, ‘Nederland is een land om trots op te zijn’, zegt het coalitieakkoord. Ik zou willen zeggen laten wij onze jongeren reden geven om trots te zijn. Op hun wijk, op de stad en op de wereld. Voor hen moeten we de komende jaren investeren in wat ons verbindt. In een sterke publieke sfeer. In veilige wijken en buurten. In onderwijs. In kunst en cultuur.
‘Ieder nieuw uur bevat nieuwe kansen
voor een nieuw begin.’
dichtte Maya Angelou.
Ik draag deze regels op aan onze jongeren en ook aan het nog te vormen kabinet. Ik roep het kabinet op: Kies niet voor nationalisme, maar kies voor trots die past bij Nederland, bij haar historie en bij de inwoners. Trots die een aanmoediging is om het goede te doen. Omarm de echte Nederlandse tradities en waarden die leven in de verschillende steden en regio’s. Het samenwerken en het polderen om de problemen op te lossen waar onze jongeren zich zorgen om maken. Omarm het feit dat wij een open samenleving zijn. Dat verscheidenheid, nieuwe ideeën en nieuwe mensen ons niet zwakker maken, maar sterker.
Laten we de kans grijpen op een nieuw begin. Laten we onze jongeren niet in de steek laten.
Teer niet op de trots op een land dat nooit bestaan heeft, maar investeer in de toekomst die aan onze voeten ligt.
Dank u wel. -
Artikel
Toespraak Jom Hasjoa 2024
Op 6 mei hield burgemeester Femke Halsema een toespraak bij de herdenking van de Jom Hasjoa 2024. De herdenking vond plaats in de voormalige Hollandsche Schouwburg.
Het gesproken woord geldt.
Vandaag herdenken wij de Sjoa. De poging van de nazi’s om alle Europese Joden te vermoorden en om de rijke Joodse cultuur, identiteit, religie, tradities en geschiedenis uit te wissen.
Dit gebeurde in stappen. Eerst werd de Joden hun rechten ontnomen. Daarna volgde isolatie, onmenselijking en uiteindelijk moord.
Voor heel veel slachtoffers van de Holocaust begon ontmenselijking hier, in de Hollandsche Schouwburg, de ooit vrolijke cultuurtempel, door de nazi’s omgebouwd tot wachtkamer van de dood.
Klaartje de Zwarte-Walvisch is een van de weinigen die heeft opgeschreven hoe het er hier aan toe ging.
Klaartje was 32 jaar en woonde met haar man in de Tweede Oosterparkstraat toen ze op 22 maart 1943 werd opgepakt door leden van de Colonne Henneicke: Nederlanders die Joden oppakten of verraadden voor 7 gulden 50.
Hier in de Schouwburg zag ze hoe er oude, kreupele en blinde mensen werden binnengebracht. Massa’s mensen werden tegen elkaar geduwd.
Sommigen huilden van angst.
Klaartje schreef: ‘ik zag een vrouw tegen de muur staan met zo’n paar angstige ogen dat ik er akelig van werd en mijn blik van haar afwendde.
Ogen die om hulp vroegen. Wie kon hier helpen? […] Allen waren veroordeelden, want we waren gebrandmerkt met het jodenstempel.’ (einde citaat)
Radeloosheid en hulpeloosheid.
Wat moeten zij zich in de steek gelaten hebben gevoeld. Verraden door medeburgers, weggevoerd met Amsterdamse trams.
Ook deze akelige waarheid hoort bij de Sjoa die we vandaag herdenken.
Daarmee zeggen wij, ‘wij vergeten jullie niet’. Wij zullen de slachtoffers van de Holocaust niet vergeten.
Maar we herdenken ook om uiting te geven aan wie wij willen zijn. Een samenleving die ook de meest pijnlijke geschiedenissen onder ogen wil komen.
Holocaust-overlevende Elie Wiesel schreef:
‘Zonder geheugen is er geen cultuur. Zonder geheugen zou er geen enkele beschaving, geen enkele maatschappij en geen toekomst zijn.’
Klaartje de Zwarte-Walvisch werd vermoord in Sobibor. Haar dagboeken, die te zien zijn in het Nationaal Holocaust Museum aan de overkant, zijn de nalatenschap van haar lijden en lot.
Met de moord op Klaartje en zovele lotgenoten stierf ook een deel van Amsterdam en van Nederland. Stierf een deel van onze geschiedenis, en daarmee van onze toekomst.
Het is een onrustige en verdrietige tijd. Antisemisme leeft op, ook in Amsterdam. Er rust een dure plicht op ons land en onze stad om antisemitisme te bestrijden en de jongste generaties te leren over de gruwelijke onmenselijkheid van de Sjoa. Dat is noodzakelijk en heel dringend.
Alleen door te herdenken begrijpen we waartoe een mens, gevoed met haat, antisemitisme en rassenwaan, in staat kan zijn. En wat de gevolgen kunnen zijn van onverschilligheid.
Alleen door ons te herinneren beschermen wij onze beschaving en daarmee onze toekomst.
Wij willen en zullen niet vergeten. -
Artikel
Toespraak Nationale Herdenking op de Dam, 4 mei 2024 door burgemeester Halsema
Aan elke oorlog komt ooit een einde.
Maar ook als de wapens zijn neergelegd,
raast geweld voort in de herinnering.
Bij diegenen die overleefden, bij de nabestaanden.
Er is verdriet, schuldgevoel soms, om er nog te zijn.
Oude angst kan zo maar opvlammen.
Bij het plotselinge geluid van een sirene.
Als er gescholden wordt of er agressie is in onze straten.
Als beelden van gruwelijk oorlogsgeweld onze huiskamers, onze harten binnendringen.
Virrie Cohen was een verpleegster in de crèche tegenover de Hollandse Schouwburg.
Naast waar nu het Nationaal Holocaust Museum is gevestigd.
Samen met anderen redde zij vele honderden Joodse kinderen.
Op de muur van de binnenplaats van het museum is een uitspraak van haar te lezen.
Er staat: ‘Ik droom niet van de kinderen die er uit gekomen zijn; in de spiegel van mijn herinnering zie ik de kinderen in een rij naar de overkant lopen, de voordeur van de Crèche uit’.
Dat waren de kinderen die zij niet kon redden,
die op transport werden gesteld en in de vernietigingskampen werden vermoord.
De herinnering aan hen kwelde Virrie Cohen tot aan haar dood.
Oorlog maakt wonden die nooit helen.
Pijn, een diep gevoel van verlatenheid, van onveiligheid, leven voort.
Bij Holocaustoverlevenden, verzetshelden.
Bij veteranen die hebben gevochten voor internationaal recht en vrijheid. Bij hun kinderen, hun kleinkinderen.
Ook nu, onder ons, zijn er zovelen – van wie we de verhalen niet eens kennen – die de last van oorlog met zich meedragen.
Wij, hier verzameld, zijn de erfgenamen van een zwaar bevochten vrede.
Laten wij die erfenis – onze open samenleving – beschermen.
Door altijd op te staan tegen antisemitisme, tegen elke vorm van haat en discriminatie.
Door onze grondrechten te koesteren, net als de vrije pers en onze democratie.
Soms klinkt meningsverschil zo luid dat het ons mededogen overstemt.
Laten wij een zacht gemoed hebben voor al die mensen die de wond van oorlog elke dag voelen.
Laten we oog hebben voor iedereen die rouwt om alle kinderen die de wereld niet heeft kunnen redden.
Laten we soms even stil zijn.
Laten we elkaar tot troost zijn. -
Artikel
Toespraak herdenking Februaristaking 2024, Jonas Daniël Meijerplein
In de ochtend van dinsdag 25 februari 1941 verspreidden leden van de Communistische Partij stakingspamfletten door de stad.
Daarop stond beschreven wat er in de dagen daarvoor op en rond dit plein was gebeurd. Ik citeer:
‘De nazi’s hebben […] als beesten in de wijken met veel Joodse bevolking huisgehouden. Honderden Grünen Feldpolizei kwamen zwaarbewapend plotseling de oude binnenstad en andere wijken binnengevallen. Razend, tierend, ranselend en schietend stortten zij zich met hun bewapende overmacht op weerloze mannen, vrouwen en kinderen. Honderden jonge Joden werden met ruw geweld en volkomen willekeurig van de straat in arrestantenwagens gesmakt en weggevoerd naar een onbekend verschrikkingsoord.’
Einde citaat.
Elk jaar eren wij hier de onverschrokken dokwerkers, fabrieksarbeiders, winkelbediendes, docenten en ambtenaren die, uit woede over deze razzia’s, meededen aan de enige grootschalige staking tegen de Jodenvervolging in bezet West-Europa.
Laten wij vandaag ook stilstaan bij de honderden Joodse mannen die tijdens die razzia’s werden opgepakt. Vrijwel allemaal werden ze vermoord in Buchenwald en Mauthausen. En in Hartheim waar 150 Amsterdamse Joden binnen een jaar werden jaar vergast.
Ze werden gebruikt als oefenmateriaal voor de moordfabrieken die de nazi’s in plaatsen zoals Auschwitz-Birkenau, Sobibor en Treblinka zouden bouwen.
Altijd, ieder jaar als we herdenken, vragen we ons weer af hoe het zover heeft kunnen komen. Amsterdam werd overvallen door de razzia’s.
Maar het is een vergissing om te denken dat ze uit het niets kwamen.
Ze waren een wraakactie voor het verzet van Joodse Amsterdammers tegen de Duitse bezetter. En tegen de knokploegen van de NSB.
Die knokploegen waren al jaren voor de bezetting bezig haat te zaaien, te pesten en te provoceren, om zo de geesten rijp te maken voor fascisme en nationaalsocialisme.
Dat gevaar werd te lang niet herkend. Veel mensen waren teleurgesteld in de werking van de democratie en de verdelende partijpolitiek.
De schrijver Menno ter Braak doorzag het gevaar wel.
Hij zei dat het nationaalsocialisme weliswaar gemeenschapszin leek voor te staan, maar in feite niets meer was dan, en ik citeer:
‘[…] de leer der pure rancune; het zijn de formules van den haat, de stembuigingen van den nijd, de schelheid van den laster […]’ Einde citaat.
Meer dan acht decennia na de eerste razzia’s, na de staking, is de rancune aan een nieuwe opmars bezig. Het is die rancune die een dictator ertoe brengt om een vreedzame democratische activist als Aleksei Navalny te martelen en te vermoorden. Om de Russische burgers publiekelijk om zijn dood willen rouwen, op te pakken en vast te zetten.
Achter de propaganda over de oorlog tegen Oekraïne schuilt de rancune van Poetin.
Achter zijn wereldbeeld dat is vervuld van haat tegen Europa, tegen mensenrechten en de vrijheden die we hier sinds de Tweede Wereldoorlog koesteren, schuilt diepe rancune.
En laten wij wel wezen, achter de steun voor Poetin buiten Rusland – ook in ons land - schuilt de rancune.
Als rancune wordt aangejaagd door leiders die bereid zijn de principes van de democratische rechtsstaat opzij te zetten en nietsontziend geweld te gebruiken dan noemen we dat - ook vandaag - fascisme.
In de jaren ’30 zagen sommige intellectuelen het gevaar van het fascisme.
De Joodse arbeiders die rond dit plein woonden zagen het nog scherper.
‘Fascisme is moord’ scandeerden zij al in de jaren ’30.
Ze hadden niet kunnen bevroeden hoe zeer en tragisch hun gelijk zou zijn. Zelfs de stakers van februari 1941 konden niet weten op welke schaal de vernietiging van menselijkheid en menselijk leven zou plaatsvinden.
Zij hebben de moord op meer dan 100.000 Nederlandse Joden niet kunnen voorkomen.
Maar zij hebben een daad verricht van diepe solidariteit met hen die werden vervolgd omdat zij wisten dat de onvrijheid van de één de onvrijheid van allen betekent. Toen en nu.
Daarom blijven wij hen herdenken. Daarom staan wij hier. Omdat wij onze democratie, onze rechtsstaat en onze vrijheden koesteren. En omdat wij weten dat wij deze moeten beschermen. Tegen de rancune, tegen de haat, toen en nu. -
Artikel
De open samenleving en haar bondgenoten, Machiavellilezing 14 februari 2024
Inleiding
Dames en heren, goedemiddag,
Het is een eer om hier te mogen spreken over ‘besturen in tijden van polarisatie.’ Een mooi thema maar het klinkt ook een beetje zorgelijk. Het klinkt niet als ‘besturen op een mooie zomer-namiddag’. Het bestuur van Stichting Machiavelli– maar misschien vergis ik me - lijkt niet iets zonnigs op het oog te hebben gehad.
En dan te bedenken dat in de jaren zeventig de PvdA politiek bedreef onder de noemer van ‘polarisatiestrategie’: een gerespecteerde strategie om de verschillen met de confessionelen te benadrukken en zodoende de Nederlandse politiek in een conservatief en progressief blok in te delen.
Hoewel Den Uyl in 1980 concludeerde dat de strategie was mislukt, was polarisatie als begrip niet zo beladen als het nu is.
In de meest gebruikte omschrijving is polarisatie een proces waarbij de tegenstellingen tussen groepen in de samenleving telkens scherper worden.
Wat mij betreft is een beetje polarisatie helemaal niet slecht. Sterker, meningsverschillen, conflicterende waarden, irritaties over verschillende leefstijlen, politieke tegenstellingen, boosheid, stemverheffing, een lekkere openlijke ruzie op zijn tijd, horen bij onze samenleving.
In een land waar meningen achter de voordeur blijven, waar verschillen in opvattingen en leefwijze niet publiekelijk mogen knetteren, is niet vrij, niet democratisch en uiteindelijk voor zijn inwoners daardoor ook niet veilig.
Meningsverschil en conflict hebben een belangrijke democratische functie. Het verzet van groepen over normen en opvattingen van anderen en de strijd die daarop volgt, leidt dikwijls tot emancipatie en nieuw maatschappelijk bewustzijn. Verzet tegen machthebbers – tegen democratisch bestuur - is wezenlijk, ook, of juist wanneer dat tot ongemak leidt voor de status quo.
Bovendien kunnen we tegen een stootje. Het idee dat Nederland een breekbaar en teer vaasje zou zijn is onzin en bovendien door het handelen van de bedenker zelf – onze demissionaire premier -, keer op keer gelogenstraft: hoeveel vaasjes heeft hij inmiddels niet laten vallen en Nederland is er gewoon nog.
Tegelijk begrijp ik ook de bezorgdheid die doorklinkt in het thema van vandaag. Een medewerker van mij schreef mij n.a.v. 7 oktober en de nationale verkiezingen een brief die mij aangreep. En ik citeer: ‘voor joodse en islamitische Amsterdammers, maar bijvoorbeeld ook de LHBTI-gemeenschap is polarisatie geen theoretische exercitie. Het is rauw en dof. Het leidt tot angst, onzekerheid en uitsluiting. Het leidt tot discriminatie op de arbeidsmarkt, het verstoppen van keppeltjes op straat of de vernieling van regenboogvlaggen op balkons. In die gevallen is aan polarisatie niets romantisch.’ Einde citaat.
Wat zij beschrijft is niet polarisatie als een tegenstelling van opvattingen en ideeën of van ideologische blokken maar als een heel herkenbaar en actueel proces van vernedering, uitsluiting en discriminatie.
Zij beschrijft hoe mensen vanwege hun identiteit en afkomst apart worden gezet en geïntimideerd. Zij beschrijft polarisatie op de wijze van oud-professor Kees Schuyt in een heel recent interview in HP de Tijd’. Hij zegt: ‘er wordt eindeloos gegeneraliseerd, politieke opponenten worden meteen tot “vijanden” verklaard. Men gaat tegen elkaar schelden in het parlement, zondebokken worden gezocht en gevonden, en men doet veel aan pars pro toto: een deel van de bevolking wordt voor het geheel genomen. “Ik spreek namens het volk” wordt er dan bijvoorbeeld gezegd, ook al is de aanhang 15 of 20 procent.’(Einde citaat)
Dit - wat mijn medewerker en Kees Schuyt’ beschrijven - is inderdaad een heel zorgelijke ontwikkeling. Het wijst wat mij betreft op de dreigende terugkeer naar ‘een tribale samenleving’, een begrip dat ik ontleen aan de filosoof Karl Popper en dat hij plaatste tegenover zijn ideaal van ‘de open samenleving’.
(Ik zou eerst een paar opmerkingen willen maken over de na-oorlogse geschiedenis van de open samenleving, daarna beschrijf ik de herleving van tribalisme zoals ik die zie. Ik eindig met een pleidooi voor besturen met het oog op het behoud en het versterken van de open samenleving, en wat dat van bestuurders en politici verlangt.)
‘De open samenleving en haar vijanden’ is het hoofdwerk van Karl Popper. Het verscheen meteen na de Tweede Wereldoorlog en is daar ten dele ook een reactie op, of de verwerking ervan.
Het is een beargumenteerd pleidooi voor parlementaire democratie en gelijkheid voor de wet, voor de rechtstaat, voor leidende rechtsbeginselen en voor kennis, feiten en ratio als kernbegrippen in elk democratisch debat. Popper baseerde zijn idee van een open samenleving namelijk op zijn wetenschapsfilosofie, die stelt dat wetenschappelijke beweringen falsifieerbaar moeten zijn. Door een proces van stellingen en falsificaties verbetert onze kennis, maar tot een absolute waarheid komen we niet. Zo is het ook met de open samenleving. Onze toekomst ligt open, dat geeft ons de mogelijkheid maar ook de plicht om vooruitgang in onze samenleving mogelijk te maken. En Popper liet er geen misverstand over bestaan welke route gekozen moest worden. Hij schreef dat er maar 1 weg open ligt voor de mensen en dat is – en ik citeer: ‘[…] de weg die leidt naar de open samenleving. We moeten de confrontatie aangaan met het onbekende, het onzekere en het onveilige, en wat wij aan rede bezitten zoveel mogelijk gebruiken om zo goed als we kunnen plannen te maken voor veiligheid en vrijheid.’
Na de gigantische veldslagen van de Wereldoorlogen en de onbevattelijke Holocaust door de nazi’s zijn in Europa en in Nederland - bewust of onbewust - de ideeën van Popper omarmd. Het idee van de open en tolerante samenleving, haar democratische en rechtstatelijke instituties, gebaseerd op internationaal recht en internationale verdragen, was decennialang onomstreden. Die consensus heeft ons welvaart, veiligheid en vrede gebracht, maar staat wat mij betreft onder druk.
Als een adept van Popper heb ik eigenlijk altijd gedacht dat de open samenleving de enige en onvermijdelijke weg was. Ook als er bijvoorbeeld door aanslagen en oorlogen, een opleving was of is van nationalisme. Als de roep om de grenzen te sluiten of ons los te maken van allerlei internationale verdragen luid klonk of als er een opleving was van vreemdelingenhaat en zondebokdenken, heb ik lang gedacht dat dit enkel een bocht in de weg was. Dat het slechts opflakkeringen waren van oudere sentimenten.
Inmiddels vraag ik af of het ideaal van de open samenleving zoals dat na 1945 in de westerse democratieën post vatte en dominant werd, niet een relatief korte en a-typische historische periode is geweest – sterk gevoed door de schok van de tweede wereldoorlog – en we nu getuige zijn van de terugkeer van de gesloten of tribale samenleving die een veel langere historie kent.
Een van de belangrijkste aanwijzingen van tribalisme is wat mij betreft het vijanddenken, dat zo treffend door mijn medewerker werd beschreven.
In zijn inleiding bij de Nederlandse uitgave vertelt Arjen Fortuin een aardige anekdote over het ontstaan van de titel.
De uitgever had Popper voorgesteld om het werk de titel De open samenleving en haar tegenstanders te geven, waarop de auteur reageerde per telegram. Daarin stond: ‘Vind vijanden beter.’ Het onderscheid tussen ‘tegenstanders’ en ‘vijanden’ raakt namelijk aan de kern van de open samenleving.
Tegenstanders zien we bijvoorbeeld in de sport. Twee teams bestrijden elkaar op het scherpst van de snede, maar ze spelen binnen de regels van hetzelfde spel en respecteren de beslissingen van de scheidsrechter. Ze geven elkaar voor en na de wedstrijd een hand, of nog mooier, in bijvoorbeeld het judo maken de tegenstanders een buiging naar elkaar.
Tijden internationale toernooien geven Oekraïense sporters Russische sporters geen hand meer, sinds Poetin Oekraïne binnenviel. Toen een 16-jarige tennisster dit laatst vergat en een Russin na de wedstrijd een boks gaf kreeg zij de woede van haar hele land over zich heen. Zij was vergeten dat door de oorlog de tegenstander een vijand was geworden.
In vijandschap sneuvelen de regels al snel. Vijanden bestrijden elkaar voor een doel dat de middelen heiligt (het Vaderland, God, de Partij, klasse, of in het ergste geval, etniciteit). De wereld heeft gepoogd ook vijanden aan regels te binden met verdragen over mensenrechten, oorlogsrecht en humanitair recht. Maar we zien dat deze regels in de meeste gewapende conflicten worden geschonden.
Een vreedzaam democratisch debat – of zo u wilt polarisatie – van tegenstanders richt zich altijd op elkaars opvattingen en ideeën. Het kent decorum en stijl, omdat niet uitsluiting en vernedering het doel zijn, maar vooruitgang en verbetering van de samenleving.
Vijanddenken is sterk aanwezig in het publieke en politieke debat. Tegenstanders worden beschreven als een ‘bedreiging’ van de maatschappelijke orde, in plaats van opvattingen worden integriteit en intentie in twijfel getrokken en al te vaak worden mensen gediskwalificeerd op persoonskenmerken, op etniciteit, kleur of religie. Het debat neemt daarmee de vorm aan van een stammenstrijd en dus van tribalisme: van de eigen stam mag niets in twijfel worden getrokken en alles buiten de eigen stam is de vijand. Dit gebeurt bijvoorbeeld als moslims als groep worden beledigd, vernederd en gelijkgesteld worden met terreurgroepen en extremisten. Eigenlijk wordt dan gezegd dat moslims er niet mogen zijn. Datzelfde effect heeft het ontkennen van de Holocaust, het bagatelliseren van ons slavernijverleden en de miskenning van lhbti-rechten en vrouwenrechten.
Volgens Popper kennen tribale samenlevingen – naast het vijanddenken – een aantal andere kenmerken. Bijvoorbeeld irrationele waarheden en taboes. Deze zijn zo heilig, zo diep geworteld dat ze niet gefalsifieerd mogen worden, niet beredeneerd terzijde kunnen worden geschoven. Onmiskenbaar zien we wij dit terug in de opkomst van complottheorieën, de weerzin tegen wetenschap, tegen onafhankelijke journalistiek.
In een tribale samenleving wordt invloed van buitenaf geweerd. Het ideaal is om zelfvoorzienend te zijn en niet afhankelijk te zijn van andere landen. Daarbij horen bijvoorbeeld hermetisch afgesloten grenzen, grote afkeer van internationale mensenrechten- en handelsverdragen enz.
Volgens Popper beschouwt een tribale samenleving zichzelf als een organisch geheel. Daarom bestaat er weerzin tegen egalitaristische, democratische en individualistische principes: niet de gelijkheid van mensen voor de wet en het recht heerst, maar de verschillen met de ander. Dit vertaalt zich bijvoorbeeld in de sterke neiging om tegenstellingen, vaak valse tegenstellingen te vinden en deze sterk aan te zetten. Laat ik er een paar actuele noemen: Randstad tegenover de rest van het land, elite tegenover het volk. Zogenaamde ‘echte Nederlanders’ tegenover hen die zich eerste nog maar moeten bewijzen, invechten, of nog erger, hier helemaal niet zouden horen.
Een van de belangrijkste, en hier uit voortvloeiende kenmerken van tribalisme is het ‘volksdenken’. Er is 1 ‘tribe’, 1 volk, 1 sterke leider die uitdrukking geeft aan de volkwil. Na de verkiezingen hebben we dit vaak horen uitspreken door Geert Wilders en andere PVV’ers. Daarmee wordt niet alleen miskend dat wij een parlementaire democratie van minderheden zijn waarin er geen absolute meerderheid bestaat, er dus compromissen zijn en er geen volkswil is. Bovendien worden degenen die een andere mening zijn toegedaan buiten het volk geplaatst en tot vijanden gemaakt. Zeker als dit van politieke leiders komt is dit verontrustend.
Vanochtend verwees Geert Wilders in het informatiedebat naar Karl Poppers paradox van tolerantie in een nogal opzichtige poging om zijn eigen intolerantie goed te praten. Popper schreef, en ik citeer: ‘ongelimiteerde tolerantie leidt tot het verdwijnen van tolerantie’. Popper schreef dit echter om de open samenleving, gelijkberechtiging, democratie en rechtstaat te beschermen tegen degenen die terug willen naar tribalisme. Het is cynisch als Popper wordt gebruikt om juist de tribale samenleving te bepleiten.
Mocht ik nog niet duidelijk genoeg zijn geweest. Tribalisme, met zijn kenmerken van vijandsdenken, het vergroten van tegenstellingen, het opleggen van de volkwil en geslotenheid beschouw ik als een serieuze bedreiging voor onze prachtige moderne samenleving.
En ik denk ook niet langer dat het slechts een bocht is in de weg naar de open samenleving. Ik denk dat het een verkeerde afslag is die wij kunnen nemen.
In een mooie recente lezing zegt NAVO-admiraal (en eerdere spreker bij deze Machiavelli-lezing) Rob Bauer: ‘van een tijdperk waarin alles planbaar, voorspelbaar, controleerbaar en gericht op efficiëntie was, gaan we naar een tijdperk waarin alles op elk moment kan gebeuren. Een tijdperk waarin we het onverwachte moeten verwachten.’
Nu laat ik zijn pleidooi voor oorlogstransformatie van de NAVO even bij hem maar ik deel in zijn analyse. En ook in de vaststelling dat juist de waarden die ons sinds de tweede wereldoorlog het meest dierbaar zijn op de tocht staan: democratie, rechtstatelijkheid, vrijheid, individualiteit.
En ik denk ook dat het klopt dat juist in een periode van grote onzekerheid en onvoorspelbaarheid tribalisme aan populariteit wint: er is een begrijpelijke neiging om te zoeken naar bevestiging en geborgenheid bij de eigen groep, de eigen stam.
De vraag die wat mij betreft voorligt is hoe je bestuurt bij opkomend en snel populair wordend tribalisme en de dreigende ondermijning van de open samenleving.
Bij een conferentie over vertrouwen in de overheid die de gemeente Amsterdam vorige week belegde haalde de filosoof Max Februari ook Rob Bouwer aan. En hij stelde dat bij toenemende onzekerheid, bij de neiging om naar binnen gekeerd te raken en mensen uit te sluiten, rechtsbeginselen telkens belangrijker worden. Het zijn ook de dragende beginselen van de open samenleving: gelijkheid, rechtszekerheid, zorgvuldigheid, legaliteit, redelijkheid, billijkheid enz. enz.
Ik merk dat ik in mijn bestuurlijke handelen een telkens grotere nadruk ga leggen op de wijze waarop ik die beginselen naleef. Dat doe ik niet omdat ik zo vroom ben maar omdat ze een belangrijke bescherming zijn tegen willekeur en ze de noodzakelijke hygiëne aanbrengen in bestuurlijk verkeer dat ruwer wordt. Of zoals in het hoofdredactioneel commentaar van NRC werd opgemerkt nadat de Minister van Justitie vorige week het demonstratierecht aan banden wilde leggen: ‘als het moederdepartement van de rechtsstaat gaat klinken als de ingezonden brievenrubriek van de Telegraaf wordt het oppassen geblazen.’
Een tweede belangrijk element is wat mij betreft de waardering voor tegenstanders en critici. Het Amsterdamse bestuur ligt net als de rijksoverheid onder vuur vanwege onverschilligheid, traagheid in besluitvorming en eindeloze procedures, vanwege bureaucratische inertie. Dat is ook terecht en juist nu, nu vaak terechte woede over onrechtvaardig en onrechtmatig overheidshandelen de vorm van tribalisme kan aannemen, komt het er op aan om boze burgers en activisten ruimte en respect te geven. Dit betekent bijvoorbeeld de ruimte voor demonstraties en protest niet verkleinen maar beschermen, geweldloze (zeg ik met nadruk) activisten niet veroordelen of kleineren maar waarderen voor hun maatschappelijke engagement.
In een atmosfeer waarin politieke en bestuurlijke discussies vaak de vorm aannemen van ad hominems en persoonlijke veroordelingen verdienen – als derde element – onafhankelijke denkers, eenlingen die tegen de stroom van de tijd durven roeien – alle bestuurlijke steun. En dat geldt ook voor bestuurders die de toorn riskeren van boven hen gestelden maar vasthouden aan principes. Zoals mijn collega, de verdiende winnaar van de Machiavelliprijs, burgemeester Velema van Westerwolde. Graag feliciteer ik hem. En dan wil ik ook Erik van der Burg noemen, die in de afgelopen maanden een bovenmenselijke democratische hartstocht heeft laten zien.
En hiermee wil ik ook maar even gezegd hebben dat - ondanks dat mijn verhaal ook een sombere ondertoon heeft - ik ervan overtuigd ben dat ons land barst van de bondgenoten van de open samenleving.
Talloze, vaak jonge ondernemers die met nieuwe ideeën, nieuwe technieken voor toekomstbestendige willen welvaart zorgen. Buurtbewoners die zich groeperen en inzetten tegen armoede en voor bestaanszekerheid. Al die mensen die op scholen, bij de politie, in de ziekenhuizen met bescheiden inkomens zich inzetten voor de gezondheid en het welzijn van anderen. De wetenschappers en journalisten die zich met hand en tand verzetten tegen de samenzweringstheorieën en het ultraconservatisme dat de kop op steekt en gepaard gaat met racisme, antisemitisme, moslimhaat, homohaat en vrouwenhaat. Ik ben er bijvoorbeeld trots op dat er in Amsterdam op dit moment 80 Russische journalisten in vrijheid hun werk kunnen doen. Dat is op een maatschappelijk initiatief van Derk Sauer en zijn collega’s bij de Moscow Times: het zijn bij uitstek moedige bondgenoten van de open samenleving.
Bondgenoten zijn er genoeg. Maar juist omdat zij eigenzinnig zijn lijken het soms in de minderheid. Ze kunnen knel zitten tussen verschillende vijandige kampen die geharnast in de strijd zitten en meningsverschil als verraad zien. Daarom is besturen tegen het tribalisme en voor de open samenleving meer dan rechtstatelijk zijn, meer dan luisteren.
Als polarisatie lelijk wordt kan er bij bestuurders de neiging zijn om te sussen of verschillen met een wollen deken toe te dekken. Bestuurders kunnen de neiging hebben om zich niet uit te spreken, of ergens in het veilige midden de wacht te houden. Uit angst om weggezet te worden als iemand die de zogenaamde wil van het volk negeert. Of ervan beschuldigd te worden partij te kiezen.
Maar we moeten wel degelijk een partij kiezen.
Partij voor de open samenleving, tegen het tribalisme.
De bondgenoten van die open samenleving helpen en zorgen dat nieuwe ideeën een kans krijgen. Nieuwsgierig zijn en zorgen dat uit alle hoeken van de samenleving de toegang tot de macht openligt.
Dit vereist tot slot ook democratisch leiderschap, gebaseerd op het idee dat de plek van de macht tijdelijk is. Met bescheidenheid – zo mogelijk - maar ook met principiële vasthoudendheid. Dat betekent pal staan voor het vrije debat. Ook de naamgever van deze lezing, Machiavelli, kwam op voor vrije meningsuiting. Hij schreef:
“Hoe het ook zij, ik vind en zal altijd blijven vinden dat het nooit verkeerd is om een opvatting te beargumenteren, zolang het gezags- of geweldsargument daarbij terzijde wordt gelaten.” Einde citaat.
Juist als we het vrije debat beschermen moeten we ons ook uitspreken.
Zo spreek ik me uit tegen de Hamasleus ‘From the river tot he sea’ en spreek ik me uit tegen het gebruik van de racistische karikatuur Zwarte Piet. Ik spreek me krachtig uit tegen de boodschappen die daarmee worden uitgedragen, maar ik ben tegen strafbaarstelling van die uitlatingen. Van het strafrecht moeten we niet te hoge verwachtingen koesteren als het gaat om het gedrag van mensen. En nog belangrijker vrijheden inperken om de open samenleving te beschermen is alleen in uiterste noodzaak verdedigbaar. Anders gaat de overheid lijken op die Amerikaanse legerofficier die tijdens de Vietnamoorlog zei: ‘Om het dorp te redden moesten we het vernietigen.’
Dames en heren,
Karl Popper roept ons op om als mensheid ons eigen lot in handen te nemen. De geschiedenis belooft ons geen vooruitgang, die moeten wij zelf creëren. Door de weg op te gaan van de open samenleving. Die weg zijn we na de Tweede Wereldoorlog ook op gegaan. Weg uit het totalitarisme, uit het tribalisme. Lang was die weg vanzelfsprekend, maar nu lijkt de naald van ons kompas roestig geworden.
Tijd dus om een nieuwe weg naar de open samenleving aan te leggen.
Besturen in deze tijden betekent dan bondgenoten verzamelen die die weg verbreden.
De weg zal wel niet zonder hobbels zijn, als we maar zorgen dat hij, anders dan een breekbaar vaasje, sterk als graniet is.
Dank voor uw aandacht. -
Artikel
Toespraak Nationale Holocaustherdenking, 28 januari 2024, Wertheimpark
Auschwitz-overlevende Primo Levi schreef de volgende woorden in 1968:
“Auschwitz is buiten ons, maar hangt overal om ons heen, in de lucht. De plaag is verdwenen, maar de besmetting blijft aanwezig en het zou dwaas zijn om het te ontkennen.
Afwijzing van menselijke solidariteit, stompzinnige en cynische onverschilligheid voor het lijden van anderen, […] en bovenal, aan de basis van alles, een overweldigende golf van lafheid, een kolossale lafheid die zich vermomt als strijdbare deugd, liefde voor het land en geloof in een idee.”
Ik denk niet dat Primo Levi er vandaag één woord van zou terugnemen.
Ik dacht te begrijpen wat er Auschwitz was gebeurd. Ik had er op school over geleerd, er werd door mijn ouders veel over gesproken, ik had gelezen, gestudeerd, de foto’s gezien.
Ik dacht de vernederingen te begrijpen, de pesterijen, medische experimenten, de dwangarbeid, uithongering, mishandeling. En de gaskamers.
Tot ik een paar maanden geleden met 17 Amsterdamse jongeren Auschwitz bezocht en die kennis werd ontdaan van alle abstractie.
Bergen menselijk haar, opgehoopte pannen, kluwen brillen en stapels schoenen en koffers: oog in oog met de resten van mensen die vernietigd zijn - ook na bijna tachtig jaar blijft het zoeken naar de juiste woorden. Woorden die recht doen aan het leed van de slachtoffers.
Via hun allerlaatste bezittingen die in Auschwitz bewaard zijn roepen ze ons toe: Vergeet ons niet!
Van de Joden die de vervolging tijdens de oorlog hebben overleefd zijn er nog maar weinig in leven.
Het is extra pijnlijk dat ook zij getuige zijn geweest van de verschrikkingen op 7 oktober en van het antisemitisme dat in ons land en in Amsterdam weer oplaait. Dat zij in hun laatste levensjaren kampen met angst en zorgen over de toekomst van hun kinderen en kleinkinderen. Mogen zij nog zijn wie ze zijn?
Juist vanwege die zorgen waren we daar in Polen.
Onderweg naar de ruïnes van de gaskamers en crematoria las één van onze begeleiders het gedicht Is dit een mens, van Primo Levi voor.
Onze groep bestond uit jonge mannen en vrouwen, wit en zwart, gelovig en ongelovig, joden, moslims en christenen. Uit alle delen van de stad.
Op dat moment hadden wij allemaal de les van Auschwitz haarscherp voor de geest:
Primo Levi zei het zo:
“Ik kan niet begrijpen dat men een mens beoordeelt niet naar wat hij is, maar naar de groep waar hij toevallig toe behoort.”
De volkerenmoord op Joden, Roma en Sinti is met niets in de geschiedenis vergelijkbaar.
Maar zij is een waarschuwing voor de hele mensheid, nu en in de toekomst, over de gevolgen van haat, uitsluiting, racisme en discriminatie, van wie dan ook.
Wie de Holocaust bagatelliseert kan geen antiracist zijn.
Wie een ander mens vernedert en uitsluit om zijn geloof, zijn kleur of zijn achtergrond kan zich geen vriend van het Joodse volk noemen.
Waar we ook vandaan komen, welke kleur onze huid ook heeft, welke dromen en overtuigingen we ook koesteren,
welke zorgen ons ook wakker houden in de nacht,
voor welke zaak we ook de straat op gaan,
uiteindelijk is er voor ons allemaal maar één enkel moreel kompas.
Dat kompas is, dat we ons in onze verhouding tot de ander, altijd die ene vraag moeten blijven stellen:
Is dit een mens?
