Toespraken Burgemeester van Amsterdam - 2023

Dames en heren,

Er kwam geen paranormaal verschijnsel aan te pas.
Er is geen heldenepos.
Er klom niet een avonturier uit het koude water van het IJ,
die zijn vlag plantte op de plek waar Amsterdam het levenslicht zou zien.

Niks van dat alles over de geboorte van onze stad,
in de verhalen van de eerste geschiedschrijvers uit de zestiende en zeventiende eeuw.
Ze maakten niks mooier dan het was.

Ze zeiden eigenlijk, aldus de historicus Ben Speet in 2004,
‘dat de Amsterdammers hun stad zelf hadden gemaakt tot wat zij was’.[1]

Dat mag trots stemmen, want makkelijk was het allerminst.
De Amsterdammers van het begin moesten hun huisjes bouwen op terpen.
Deze verhogingen moesten voorkomen dat alles onder water kwam te staan.
En door de dalende bodem moesten die terpen dan om de zoveel jaar weer verhoogd worden.

Waarom dáár een stad beginnen, als die grond zich daarvoor zó slecht leent?
Dat kan maar één ding betekenen:
Amsterdam was toen al eigenzinnig.

En met die eigenzinnigheid gaan we ook het 750-jarig bestaan van onze stad vieren.
Want als je dorp ontspringt aan de inventiviteit en het doorzettingsvermogen van bewoners,
dan is het niet meer dan logisch dat Amsterdammers zélf buurtinitiatieven kunnen opzetten ter ere van dat jubileum.
Dat kunst- en cultuurinstellingen zélf ideeën kunnen aandragen voor nieuwe projecten.

Het is mooi dat zo veel mensen zich geroepen voelen om het jubileum tot een succes te maken.
Dat dit engagement zo breed leeft in de stad,
doet me ook goed nu onze saamhorigheid in tijden van oorlog op de proef wordt gesteld.
De beelden die ons bijvoorbeeld uit Gaza, Israël en Oekraïne bereiken,
zijn hartverscheurend en stemmen veel Amsterdammers die ik sprak erg somber.
Er vloeien veel tranen in de stad.

En daarom schuurt het ergens,
dat we hier een feestje in de steigers zetten.
Misschien voelt u dat ongemak ook.

Tegelijk is ons 750-jarig bestaan meer dan een feestje.
Als zo veel verschillende mensen en instellingen zich verenigen om het jubileum luister bij te zetten,
dan is dat een grote kans om de schoonheid en voorspoed van de stad aan meer Amsterdammers toe te laten komen dan nu gebeurt.
Dan kunnen we die energie gebruiken ten goede van onze stad en buurgemeenten.
Zo zullen de contouren van een Nieuw Amsterdams Verbond ontstaan,
waarin inwoners, instellingen en bedrijven op voet van gelijkwaardigheid en in onderling vertrouwen samen optrekken.

Het is bijvoorbeeld indrukwekkend hoeveel bedrijven aan 2025 willen bijdragen.
Hoezeer zij zich verbonden voelen met het welzijn in en om de stad.
Dus van de boardroom tot de buurt:
overal leeft het vertrouwen dat 2025 een jaar kan worden dat meer is dan een verzameling slingers en borrels.

Omdat we ideeën,
zoals op het gebied van cultuur, onderwijs of natuur,
waarvoor mensen elkaar de hand willen reiken,
in de praktijk kunnen brengen.

Dat komt bijvoorbeeld aan het licht in De Groene Stelling,
een initiatief dat juist met anderen rondom Amsterdam tot leven is gebracht.

Tal van publieke en private partijen slaan de handen ineen om een gebied van 25.000 hectare,
midden in de metropoolregio, tot een bloeiend landschap te maken.
Daarvoor werken we aan gezonde voeding met een goed verdienmodel voor boeren,
herstel van biodiversiteit door natuur en water de ruimte te geven,
en een gezonde woonomgeving met meer ruimte voor recreatie.

Dit concrete project biedt een venster op de toekomst,
waarin brede samenwerking die we nu voor Amsterdam750 zien,
niet alleen iets is om trots op te zijn of geroerd door te worden.
Die brede samenwerking is gewoonweg ook onmisbaar,
om de grote vragen van onze stad te lijf te gaan.

Want ook al floreert Amsterdam op sommige gebieden,
we kunnen níet onze ogen sluiten voor ongelijkheid, het tekort aan leraren of de klimaatverandering bijvoorbeeld.
Dus samenwerking met bedrijven alleen, voor een sterke economie, is niet langer genoeg.
Ons streven naar welvaart moet ook sociaal-maatschappelijke en ecologische vruchten afwerpen,
en dat kunnen we via een Nieuw Amsterdams Verbond dichterbij brengen.
Laten we daarom 2025 aangrijpen om deze publiek-private relaties tot volle wasdom te laten komen.

Die banden tussen allerlei Amsterdammers,
gesterkt door onderling vertrouwen, gelijkwaardigheid en eigenzinnigheid,
zijn de nieuwe terpen die, net als bij het begin van onze stad, de toekomst van Amsterdam veiligstellen.

En als we daar goed voor zorgen, dan wordt 2025 voor iedereen een jubileum om naar uit te kijken.
Dank u wel.

[1] Uit ‘Geschiedenis van Amsterdam. Een stad uit het niets. Tot 1578’, SUN, 2004

Good evening everybody,

It’s good to be here at the opening of another edition the Freethinkers Festival, on the eve of the city’s seven hundred and forty eighth anniversary.

This year’s theme is: Amsterdam Queer Capital?

With a question mark at the end.

Answering the question with a clear yes is presumptuous.

But it certainly is an ideal we cherish.

And this evening about trans literature is contributing to this ideal.

The Dutch novelist Connie Palmen says that we live in the age of trans.

I quote:

“What once most clearly determined a person’s fate – the country and body in which you were born – has gradually lost its fatal grip on a human life and has made way for a tempting and yet frightening freedom […]

The tormenting unfreedom of fate has made way for the terrifying freedom of choice. Fate has become plot.” [1] [End of quote].

When fate becomes plot, we need fiction writers more than ever.

So I warmly welcome Torrey Peters to Amsterdam!

I also welcome the age of trans.

But I think we’re not quite there yet.

To truly have an age of trans, we need not only the possibility of being of trans, but also the acceptance of trans.

This means embracing transgender people and the whole queer community, and standing in solidarity with their struggle for equal rights and complete acceptance by society.

But like Connie Palmen, I’d also like to advocate the idea of trans as a broader concept.

The idea that not everything is fixed.

That not everything is black or white.

That things can change and will change.

And that both unfreedom and freedom can make us anxious.

In other words, a true age of trans is filled with empathy and tolerance.

The empathy and tolerance that great literature can teach us.

Frankly, I worry about the lack of empathy and tolerance.

In the world, and in this city.

People who deviate from mainstream society because they’re queer, because of their convictions or background, still suffer from ongoing discrimination.

This is sometimes subtle, sometimes far from subtle.

Attempts to educate people about transgender issues, for example, are often met with the hostile reaction that this is an ideology being forced on society.

This reaction completely lacks empathy for people who really deserve it.

Let me be clear: transgender people are strong and don’t need our pity, but they’re vulnerable when they become the object of hate and nobody stands up for them. Hate because of who they are. The choices trans gender people make, to transition, or as in the novel by Torrey Peters, detransition, are choices they make to become who they are.

The queer community, migrants and other minorities face this kind of hate because of who they are.

But Amsterdam is a city made up of minorities.

Our city runs on empathy and tolerance.

It would be ruined, as it has been in the past, by hatred.

When I refer to the need for empathy and tolerance, I can’t ignore the situation in Israel and Gaza, and the effect it’s having on Amsterdam and other cities. Please allow me to say a few words on this.

The City of Amsterdam has condemned the brutal attack by the Hamas terrorists. It has called for attention for the dire situation of the people in Gaza and is contributing to humanitarian aid.

The Israeli government deserves harsh criticism for violating human rights and international law in Gaza and on the West Bank.

Jewish people, here and elsewhere, cannot be blamed for the wrongdoings of Israel.

They deserve our empathy.

They feel vulnerable.

They feel vulnerable when fellow citizens refuse to condemn Hamas.

Or when they see dog whistles like “one ummah, one flag, one army, one solution.”

They feel seriously threatened when they hear calls for the destruction of Israel.

And they’re terrified when they see social media posts praising Hitler and the gas chambers.

I stand for the freedom to protest, and freedom of expression.

It’s almost impossible to stop anonymous social media trolling.

But in this city, which didn’t prevent the murder of 60,000 Jewish residents 80 years ago, I will not be silent when antisemitism rears its ugly head.

I call on everyone who has feelings of solidarity with Palestinians to also show empathy towards Jewish people.

Please make a distinction between the government of Israel and Jewish people.

I call on everyone to look beyond the positions people take in this conflict and see the basic humanity that we all share.

A man waving a Palestinian flag is also a son and maybe a loving father and a an inspiring teacher.

A woman wearing the star of David around her neck is also a daughter and maybe a caring sister and  a lifesaving doctor.

Their tears both spring from deeply felt sorrow.

Supporters of the Palestinian cause and members of the Jewish community initiate dialogues and promote mutual understanding.

Despite their sometimes strong disagreements, they are doing everything they can to prevent the conflict from flaring up here in Amsterdam.

We should all support these efforts.

We should all, to the best of our ability, reach for our empathy and our tolerance.

Dear guests,

The age of trans as an age of empathy and tolerance hasn’t arrived yet.

But together we can bring it a step closer.

In view of world events, listening to great writers seems like a small step, but it is a meaningful step.

Because writers can infect us with hope.

Enjoy the evening, baby.

[1] Original text:

“Wat ooit bij uitstek iemands lot bepaalde, het land en het lichaam waarin je werd geboren, heeft gaandeweg zijn fatale greep op een mensenleven verloren en plaatsgemaakt voor een aanlokkelijke en tegelijkertijd angstaanjagende vrijheid […] De geselende onvrijheid van het lot heeft plaatsgemaakt voor de huiveringwekkende vrijheid van de keuze. Lot werd plot.”

Geachte leden van de raad,

Afgelopen zaterdag viel terreurorganisatie Hamas Israël aan en was de wereld getuige van een explosie van gruwelijk geweld.

Die heeft inmiddels meer dan twaalfhonderd levens geëist: onschuldige Israëlische burgers; dansende jongeren op een festival, weerloze ouderen in hun huizen en spelende kinderen op straat.

Bovendien nam Hamas meer dan 150 Israëli’s mee als gijzelaar om als pionnen in te zetten in een cynisch machtsspel. Talloze mensen wanhopen over het onbekende lot van vrienden en familie.

Uit solidariteit met de Israëlische bevolking en de Joodse Amsterdammers heeft het college, in lijn met het kabinet, de Israëlische vlag gehesen op het stadhuis.

De rest van de week wordt de internationale vredesvlag gehesen. Deze vlag is een steunbetuiging aan alle onschuldige slachtoffers en aan alle Amsterdammers die meeleven of door de situatie in angst en onzekerheid verkeren.

Joodse Amsterdammers maken zich zorgen.

De schaduw van het verleden van vervolging en vernietiging - in deze stad nooit ver weg - oogt donkerder dan anders: door de beelden van het slepen met levende en dode lichamen en van huizen die worden platgebrand.

Het idee van Israël, als veilige haven als het hier mis gaat, dat is aan het wankelen gebracht en dat raakt veel Joodse Amsterdammers tot in het diepst van hun wezen.
En zij vrezen dat door antisemitisme onze stad - al eeuwen hun eerste thuis - vijandiger wordt. Dat de ruimte voor het Joodse leven in Amsterdam, beperkt wordt, verder bedreigd raakt. Dat zullen wij niet, nooit accepteren.

Terecht wordt ook aandacht gevraagd voor de moeilijke, vaak uitzichtloze situatie in de Palestijnse gebieden. Er is in onze stad veel verdriet over onschuldige slachtoffers die aan Palestijnse zijde vallen en er zijn zorgen over wat de toekomst zal brengen.

De beelden uit Israël en Gaza komen hard binnen in onze stad.

Gisteren heb ik gesproken met vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap. Vanavond is er in de ambtswoning een Joods-Islamitische dialoog.
Op dit moment nemen Joodse, Palestijnse, Islamitische en andere Amsterdammers initiatieven om ervoor te zorgen dat het conflict onze stad niet in zijn greep krijgt. Onze raadsleden Garmy en Khan spelen daarin een bijzondere rol.  Deze initiatieven bieden hoop en het college omarmt ze van harte.

Het college en de driehoek zijn waakzaam.

We hebben overleg met de NCTV en partners bij het Rijk.

We werken samen met de politie en marechaussee om Joodse scholen organisaties en synagogen te beschermen.

We zijn ook alert op de veiligheid van moskeeën en de moslimgemeenschap.

Op zaterdag heb ik, in overleg met driehoekpartners, het draaiboek Vrede geactiveerd. Dit houdt in dat het college, de politie, en de stadsdelen contact onderhouden met diverse netwerken en gemeenschappen.

Samen zijn we alert op signalen van onrust en dreiging. 

In deze chaotische en verdrietige tijd zal ook Amsterdam een vat van emoties zijn. Dan juist moet er ruimte en vrijheid zijn om aan die emoties vreedzaam uiting te geven en te kunnen demonstreren. Haat zaaien, oproepen tot geweld en andere bedreigingen van onze vreedzame en open samenleving zullen wij niet tolereren.

In onze stad vormt niemand een meerderheid. We leven samen met verschillende achtergronden en levensovertuigingen, en dat wordt moeilijker als we elkaar onophoudelijk langs de meetlat van politieke opvattingen leggen.
Wij zijn elkaars buren, we zitten naast elkaar in de schoolbanken, sporten samen en komen elkaar overal tegen. Dat betekent dat we ruimte voor elkaar moeten maken. Voor elkaars rouw, verdriet en zorgen, en dat we elkaar juist helpen en troosten. Wij zijn allemaal Amsterdammers.

Dan vraag ik u nu om te gaan staan voor een minuut stilte voor alle slachtoffers

Dames en heren,

In januari was het 30 jaar geleden dat J.L. Heldring een eredoctoraat van deze universiteit kreeg uitgereikt.  Dat deed stof opwaaien. J.L Heldring was al decennialang één van de best gelezen columnisten van ons land, maar hij was ook een uitgesproken conservatief. Volgens de studentenfracties in de universiteitsraad was het zelfs erger:  ‘rechts’ en ‘nationalistisch’,  en in 1993 waren dat ongeveer de zwaarste verwijten.

Bij de aanvaarding van het eredoctoraat zei Heldring het mooi te vinden dat hij als ‘rechtse bal’ juist door de UvA zo werd geëerd. Want zei hij, er zijn belangrijke overeenkomsten tussen journalistiek en wetenschap, namelijk nieuwsgierigheid, aangeboren twijfel en de noodzakelijkheid van openbaarheid.

Toen ik een paar weken geleden de schrijver Adriaan van Dis beluisterde bij Buitenhof vroeg ik me af of Heldring nu nog welkom zou zijn aan deze prachtige universiteit. Adriaan van Dis zei het volgende: “De wereld is geen safe space, en de universiteit is ook geen safe space. Laten we het noemen een plaats van ongemak […] omarm het ongemak, […] plooi je voor het ongemak.” Einde citaat

In deze openingsrede wil ik het met u hebben over de verhouding tussen de universiteit en de wereld en eindig ik met een simpele oproep, en dat is de volgende: Ik hoop de komende jaren academici overal de wereld te horen bespreken, en ik hoop dat de wereld ongemak naar het hart van de universiteit brengt. Maar voor ik zover ben wil ik eerst een stap opzij doen en wat zeggen over de huidige staat van het publieke debat.

Niemand heeft die vrij miserabele staat – wat mij betreft - zo treffend omschreven als de door mij zeer geliefde Australische komiek Tim Minchin. Bij de aanvaarding van een doctoraat van The University of Western Australia verwoordde hij het als volgt: ‘Most of society is kept alive by a failure to acknowledge nuance. We tend to generate false dichotomies and then try to argue one point using two entirely different sets of assumptions. Like two tennis players trying to win a match by hitting beautifully executed shots from either end of separate tennis courts.’

Er zijn vele redenen aan te wijzen voor ons collectieve onvermogen om met elkaar betekenisvolle gesprekken en debatten te voeren over de grote vraagstukken van deze tijd: over klimaatverandering, oorlog, migratie, de grote tekortkomingen van de moderne verzorgingsstaat, het gebrekkige vertrouwen in democratisch en rechtstatelijk bestuur enzovoort.

Ten eerste is er het cliché (maar daarom niet minder waar) dat niet de mensen met de meeste kennis of de helderste inzichten het publieke en politieke debat domineren  maar de schreeuwers, de brutalen: diegenen die dag in dag uit in de klassieke en sociale media een bal hard op een leeg tennisveld slaan en daarmee voor ophef, kijkcijfers en rumoer zorgen. Wij lijken met zijn allen te lijden aan een verslaving aan ruzie, aan platte, en vaak irreële tegenstellingen die vooruitgang in onze samenleving danig in de weg zitten.

Als tweede helpt de identiteitspolitieke wending die het debat heeft genomen niet. Laat ik er geen misverstand over bestaan: ik beschouw identiteitspolitiek als een noodzakelijke fase voor elke emancipatiebeweging. De vrouwenbeweging, de zwarte burgerrechtenbeweging of de LHBTIQ+-beweging gebruiken identiteitspolitieke argumenten uit noodzaak. Hun wezen, hun identiteit wordt niet erkend maar vernederd: hun vrijheid en hun waardigheid zijn gestoeld op de erkenning van identiteit en de strijd die zij voeren voor volwaardig burgerschap verdient alle steun. Maar het doel ervan moet altijd zijn dat er – zoals de schrijver Ta-Nehisi Coates het ooit beschreef -  een politieke gemeenschap ontstaat waarin identiteit er niet meer toe doet omdat iedereen een gelijkwaardige positie inneemt.

In plaats daarvan nemen etiketten in toenemende mate de plek in van inhoudelijke uitwisseling. Op social media lees ik heel vaak dat ik iets vind omdat ik een vrouw zou zijn, een communist of nog erger, een Amsterdammer. Vaak is het een eenvoudige populistische truc die vooral onder extremisten en trollen populair is. Alleen kan het antwoord niet liggen in een wedren van gekwetste identiteiten: uiteindelijk is het grote belang van de gelijkberechtiging van alle minderheden ook meer gediend met feiten, kennis. En die zijn er meer dan genoeg.

Daarbij is echter heel problematisch, als derde, dat kennis en feiten in het publieke debat in toenemende mate worden gedevalueerd tot meningen. Of om een bekende extreemrechtse politicus te citeren: ‘mijn meningen zijn feiten’. Nepnieuws en de constante verdraaiing van cijfers en statistieken ontnemen ons het zicht op wat er werkelijk om ons heen gaande is. ‘Alternative facts’, zoals een adviseur van Trump dit noemde, worden dikwijls bedacht uit – ronduit – politieke kwaadaardigheid of politiek opportunisme, ze kunnen een product zijn van macaber complotdenken, maar veel vaker komen ze voort uit diepe angst en wantrouwen jegens het handelen van het bestuurlijke establishment. En datzelfde establishment geeft daar ook aanleiding toe. Bijvoorbeeld tijdens de coronacrisis zijn epidemiologische gegevens door bestuurders en beleidsmakers gebruikt om de avondklok te rechtvaardigen en maandenlang te handhaven. Dit is buitengewoon discutabel, aangezien er geen enkele informatie beschikbaar was over het effect van een avondklok op het gedrag van mensen. Mijn eigen kinderen besloten daardoor bijvoorbeeld vaker vroeg naar hun vrienden te gaan om daar te blijven slapen en zo de avondklok te omzeilen (en zo waren er velen): dat kan niet de bedoeling zijn geweest.

Maar erger, door de schijn van objectiviteit die de verregaande vrijheidsinperking van de avondklok omgaf, werden heel valide rechtstatelijke en ethische bezwaren buiten de discussie geplaatst en werden tegenstanders van de maatregel gediskwalificeerd als ontkenners van de ernst van het probleem. Het is niet gek dat dit tot groot wantrouwen leidt.

Alternatieve feiten en het dedain voor experts zijn niet uit de lucht komen vallen. We zagen jaren-, misschien wel decennialang technocratisch bestuur dat vaak een beroep op ‘de feiten’ en ‘de statistiek’ deed om zo de onvermijdelijkheid van het gevoerde beleid aan te tonen. Daarbij werden ze geholpen door commerciële consultancyfirma’s – door Mariana Mazzucato terecht beschreven als een industrie – die overheden maar al te graag bedienden met cijfers en analyses die over een al ingezette beleidskoers een zogenaamd objectief en noodzakelijk sausje legden. Mensen werden daarmee cijfers en statistieken, alledaagse maar vaak grote problemen werden teruggebracht tot beleidsdoelen, doelenbomen, targets voor beleid. Pieter Omtzigt zei het twee jaar geleden als volgt, ik citeer: “[…] daarom krijgt het terugdringen van de armoedecijfers voorrang boven het terugdringen van de armoede, wint het halen van de klimaatdoelen het van een werkelijke bijdrage leveren aan het klimaat en richt ons overheidsbeleid zich op het verbeteren van de koopkrachtplaatjes meer dan het verbeteren van de werkelijke koopkracht.”

Laat ik het nog bondiger en provocerender zeggen, zielloze technocratie heeft een monster gebaard en dat heet ‘alternative facts’. En dat mag het bestuurlijke establishment – en voor de duidelijkheid daartoe reken ik ook mezelf – zich aantrekken.

Ik wil hiermee terugkeren naar u, gewaardeerd academisch publiek.

Ik kan me voorstellen dat u zich na deze inleiding afvraagt, wat betekent dit voor ons? Of,  in dit publieke debat is toch geen rol voor ons weggelegd. Of zelfs, laat ons met rust!

En natuurlijk begrijp ik heel erg goed dat bij de valse aantijgingen en polarisatie die ook wetenschappers van deze universiteit het afgelopen jaar raakten, bij de bedreigingen en de intimidatie van wetenschappers met een groot publiek profiel zoals Marion Koopmans en Marc van Ramst de animo om naar buiten te treden niet groot is.

Toch doe ik een beroep op u, omdat we niet zonder u kunnen.

Ik citeer nog een keer de komiek Minchin: Science is not a body of knowledge nor a belief system it’s just a term which describes human kinds’ incremental acquisition of understanding through observation. Science is awesome!

Wetenschap is in inderdaad geweldig en de wetenschappelijke methode is ook buiten de muren van universiteiten onmisbaar.

Het gaat – om met de rechtse bal Heldring te spreken – om nieuwsgierigheid, twijfel en openbaarheid. Waarheid of inzicht en begrip van ingewikkelde problemen ontstaat namelijk nooit in isolement, in de eigen bubbel, of achter de veilige muren van de academia. Het  ontstaat ook uit het omarmen van ongemak – zoals Van Dis dat noemt-, uit het toetsen van elkaars stellingnames, elkaars onderzoek,  – ook als het onwelgevallig is of zich niet lijkt te verdragen met de heersende consensus of de overeenstemming in een groep van gelijken.

In 2021 bleek uit een enquête van ScienceGuide dat veel onderzoekers ook zeer terughoudend zijn om zich in het publieke debat te mengen uit vrees voor negatieve reacties van collega’s en leidinggevenden. Wetenschappers – zoals u beter weet dan ik – baseren hun positie in belangrijke mate op citaties in internationale wetenschappelijke publicaties. Nu is dat op zichzelf logisch. Alleen als het betekent dat er een wedren ontstaat op aantallen citaties en dit tegelijkertijd betekent dat een meer publieke of maatschappelijke positie – deelname in maatschappelijke debatten – tot vermindering van die status, of interne kritiek leidt leidt, dan is dat zorgelijk.

Verregaande specialisatie binnen vakgebieden kan voor enorme vooruitgang zorgen, maar als dat ten koste gaat op het zicht op het grotere geheel, dan kunnen belangrijke inzichten voor de samenleving verloren te gaan.

Een universiteit die de buitenwereld met gretigheid naar binnenhaalt kan dat vermijden.

Bij de benoeming van bijzonder hoogleraren bespeur ik een hele sterke voorkeur voor mensen met een dokterstitel. Wat betekent dat bijvoorbeeld Adriaan van Dis niet in aanmerking zou kunnen komen voor een leerstoel.

Vanzelfsprekend erken ik de grote variatie in richtingen, in denktranten, de historie van kennis die dagelijks wordt verrijkt van de UvA. En ik kan me voorstellen dat u denkt, de wereld is in al zijn ingewikkeldheid op onze universiteit aanwezig. Toch wil ik wel de stelling aan dat het ongemak dat volgt uit de actieve menging in maatschappelijke en politieke debatten, uit het omarmen van afwijkende maatschappelijke opvattingen, ook uw onderlinge gesprek verrijkt.

En belangrijker, en dit is het beroep dat ik op u doe. De samenleving, de wereld kan niet zonder u.  Filosoof Maxim Februari schreef – en ik citeer: "Teveel kennis over de toekomst dreigt bij deskundigen en aan universiteiten te blijven hangen; ik denk dat het goed is die kennis daar op te halen en op tijd een publiek gesprek te voeren over de veranderingen die op ons afkomen." Einde citaat

Of laat ik het anders zeggen. Het antwoord op geschreeuw, op ‘alternative facts’, op technocratie, op de dominantie van identiteitspolitiek, is niet om het publieke debat verder te laten verwezen. Maar juist om het te betreden. Onze moderne samenleving is ingewikkeld. Klimaatverandering, epidemieën, migratie, wereldwijde sociale tegenstellingen, mensenrechtenschendingen, ontheemding etc. houden onderling verband en zij kunnen niet worden beheerst met de lege toverspreuken van grenzen dicht of houdt de vreemdelingen buiten. Noch door de vaak misleidende maar o zo bruikbare aanbevelingen van consultants. Grote, echte problemen verdienen nuance, nieuwsgierigheid, twijfel. Zij verdienen een openbare zoektocht naar waarheid, naar begrip, naar consensus door het ongemak van tegengestelde en afwijkende stellingnamen toe te laten en elkaar daarover kritisch te bevragen.

Er is nood aan werkelijk politiek leiderschap, waarbij simplismen, het creëren van zwart-wit tegenstellingen, zondebokdenken en het gebruik van ad hominem redeneringen aan de kaak worden gesteld. En er is grote behoefte aan intellectueel leiderschap. Aan wetenschappelijk gezag, aan publieke moed, aan onafhankelijkheid. Aan mensen die met het gezag van de academie het publieke debat betreden en die daarvoor binnen en buiten worden gewaardeerd. En dat is omdat zij de moed hebben om het ongemak van de wereld te omarmen, omdat zij ons nuance en kennis verrijken.

Ik reken op u. Dank u wel.

Ria en haar dochter Priscilla leiden samen een rustig bestaan in Amsterdam Noord.

“We krijgen niet veel visite, maar dat vind ik wel prettig,” zegt Ria.

Door een beroerte is ze gedeeltelijk verlamd en heeft ze geheugenproblemen.

Priscilla heeft last van paniekaanvallen, een overblijfsel van traumatische ervaringen uit haar jeugd.

Er is weinig geld. Ria is volledig afgekeurd. Ze willen graag hun woning een beetje opknappen. Het behang hangt op veel plaatsen los en de verf op de muren is afgebladderd. Nog schrijnender is dat de isolatie ernstig tekortschiet.

Ria en Priscilla hebben een koude winter achter de rug.

Misschien herkent u dit verhaal.

Het komt uit de Paroolrubriek Amsterdammer helpt Amsterdammer die inmiddels tien jaar bestaat.

Voor de mensen die het niet kennen: Amsterdammers met een minimuminkomen doen een oproep in de krant omdat zij iets nodig hebben.

Een andere Amsterdammer leest dat en komt de stadgenoot te hulp.

Het is een mooie rubriek die helpt om armoede zichtbaar en bespreekbaar te maken.

Ria en Priscilla zijn moedig om hun verhaal te vertellen maar het maakt hun armoede niet minder pijnlijk.

Zeker in een stad die ook zoveel rijkdom kent.

Voor de oppervlakkige beschouwer gaat het heel goed met de stad. De economie trekt aan, de interesse van buitenlandse bedrijven is een constante. Onze universiteiten en hogescholen floreren. En als de zon schijnt zoals vandaag dan schittert en sprankelt de stad. Dan straalt de schoonheid van onze grachten, onze historische gebouwen, het water dat overal is, je tegemoet.

Dit neemt niet weg dat de stad kampt met een aantal grote problemen die met voorrang aandacht verdienen. Ik noem er drie.

1. Armoede en ongelijkheid

De prijsstijgingen van het afgelopen jaar hebben veel mensen geraakt die het daarvoor misschien nog net redden. Zij moeten kiezen tussen nieuwe kleren voor de kinderen of het laten repareren van de wasmachine. En soms kan geen van beide meer.

Met de armoede neemt de ongelijkheid toe. Stijgende woningprijzen en kosten voor levensonderhoud duwen de middenklassen de stad uit. Leraren, verplegend personeel, politieagenten enz. moeten hun heil buiten de stad zoeken en al te dikwijls nemen ze ook hun werk mee. Vooral in de kwetsbaarste wijken neemt het lerarentekort toe en is politie te dun gezaaid ondanks de enorme inspanningen die het politieapparaat zich getroost. En het zijn ook die wijken waar georganiseerde misdaad kwetsbare jongeren rekruteert.

1. Grote groei en veranderingen in de stad.

Tegelijkertijd verandert en groeit de stad razendsnel. Overal wordt gebouwd en toch neemt de woningnood toe. Onvermijdelijk nemen de bouwprojecten ook geleidelijk onze publieke ruimte in waardoor buurt en -sportvoorzieningen en plantsoenen onder druk komen. Ook de publieke voorzieningen als de jeugdzorg, de daklozenopvang maar ook bijvoorbeeld huisartsenposten, houden de groei niet of nauwelijks bij en overal zijn of dreigen er tekorten.

Terwijl onze publieke ruimte en publieke voorzieningen zuchten onder de groei verheugt onze stad zich elk jaar in stijgende aantallen bezoekers en toeristen. Ondanks dat dit ook een inkomstenbron is bedreigt overtoerisme de leefbaarheid en veiligheid van vooral onze historische binnenstad.

Met de groeiende en snel veranderende bevolking, veel tijdelijke verhuur en de toename van expats kunnen veel Amsterdammers zich ontheemd voelen en buurtgevoel missen.

Een van de meest geciteerde boeken van de laatste jaren is de Atlas van afgehaakt Nederland van René Cuperus en Josse de Voogd. Zij beschrijven hoe 'in een van de meest egalitaire verzorgingsstaten van de wereld nieuwe breuklijnen zijn ontstaan, nieuwe kansenongelijkheden, nieuwe verschillen in sociaal en uiteindelijk democratisch kapitaal.'

Die kloof zou zich vooral voordoen tussen stad en platteland.

Op mijn verzoek maakten Cuperus en De Voogd een Mini-Atlas van afgehaakt Amsterdam. En daarin zien we die breuklijnen ook in Amsterdam. Ook in Amsterdamse wijken waar de armoede en onveiligheid het grootst zijn en de kansen het kleinst, daar voelen mensen zich in de steek gelaten, ‘afgehaakt’. Net als in andere delen van ons land.

1. Vertrouwen in de overheid

Dat mensen ‘afhaken’ heeft ook te maken met een afnemend vertrouwen in de overheid. De toeslagenaffaire, de gaswinning in Groningen: het zijn wel de bekendste voorbeelden van een overheid die zijn burgers pijnlijk in de steek heeft gelaten. En dat wringt eens te meer als ook nieuwe en grote vraagstukken zoals het stikstofprobleem en migratie niet behoorlijk ter hand worden genomen maar verzanden in politieke ruzies, schandalen en – vervolgens – stilstand.

Amsterdam kan zich echter niet permitteren om enkel te wijzen naar Haagse bestuurlijke en bureaucratische crises.

Ook hier is het vertrouwen in de lokale overheid te laag. En ook hier hebben we dat vooral aan onszelf te danken. Te lang hebben we inwoners gewantrouwd of zelfs als tegenstanders beschouwd, veel te vaak wordt er onnodige en voor inwoners soms verstikkende bureaucratie in het leven geroepen. En veel te vaak vinden diezelfde inwoners een juridisch dichtgetimmerde brief op hun deurmat in plaats van een luisterende medewerker in hun buurt.

Verandering begint bij onszelf.

Een overheid die kritisch naar zichzelf kijkt is het begin van de noodzakelijke verandering.

Om vertrouwen terug te winnen moet de overheid zelf dat vertrouwen geven. Burgers en ondernemers moeten het recht hebben om een fout te maken, deze moeten zij ook makkelijk kunnen herstellen en de overheid moet daarin hun bondgenoot zijn en niet hun tegenstander.

Dat betekent bijvoorbeeld dat als een bewoner een bezwaar indient, wij dat als gemeente niet afwijzen omdat het een dag te laat is, maar eerst kijken of de bewoner misschien gewoon gelijk heeft. En dat als een ondernemer een formulier verkeerd invult, hij niet meteen zijn vergunning kwijt is.

Een moderne lokale overheid geeft vertrouwen, zoals wethouder Melanie van der Horst deed toen zij samen met het GVB kaartjes ter beschikking stelde voor gezinnen met een laag inkomen. Meteen kwam daar kritiek op dat iedereen die kaarten zomaar kan aanvragen. Van der Horst reageerde daarop op de enige juiste manier, door te zeggen dat zij de Amsterdammers vertrouwt zelf te kunnen beoordelen of zij van deze regeling gebruik willen maken.

Van de overheid mag werkelijke dienstbaarheid, werkelijke openheid worden verwacht. Dat betekent niet dat elke klager gelijk heeft. Het betekent ook niet dat elk deelbelang wordt ingewilligd. Maar wel dat wij – bestuurders van deze stad – ons verantwoorden, nooit weglopen bij confrontaties, van mening durven veranderen en ook moedig voor onze uiteindelijke keuzes staan.

1. Groots en ongelijk investeren

Moed betekent ook investeren en dat gericht, en waar nodig ongelijk durven doen. Niet elke school heeft evenveel extra aandacht nodig, niet elke wijk evenveel handhavers. En niet elke inwoner heeft evenveel publieke steun nodig. Dit college doet grote investeringen om de armoede tegen te gaan, de ongelijkheid te verkleinen en publieke voorzieningen op peil te brengen. Met name in de wijken waar dit het hardste nodig is. Daar moet het terugdringen van het lerarentekort voorrang krijgen, daar moeten OV-verbindingen worden uitgebreid in plaats van worden verminderd. Daar moeten de meeste betaalbare woningen en de nieuwe culturele voorzieningen komen.

Tegelijk is de tijd definitief voorbij dat de overheid dacht dit in relatieve eenzaamheid, vanuit haar eigen beleidstorens, te kunnen doen. Herstel van vertrouwen betekent allereerst nieuwe en gelijkwaardige samenwerking. Met inwoners, met maatschappelijke organisaties, met bedrijven en de vele ondernemers die onze stad rijk is.

1. Nieuw Amsterdams Verbond.

Het is met andere woorden tijd voor een Een Nieuw Amsterdams Verbond. De beste ideeën voor de toekomst van onze stad liggen dikwijls niet op bureaus in de Stopera. Maar op straat, in buurtoverleggen, daar waar ondernemers bij elkaar zitten en waar onze jongeren het initiatief nemen.

Onze prachtige historische stad is gebouwd op het initiatief van ondernemers, de kennis van wetenschappers, de creativiteit van onze kunstenaars, en de ideeën, de inzet en soms het verzet van al die talloze groepen buurtbewoners, belangengroepen en emancipatiebewegingen.

En kijk nu! Naar de Noorderlingen van Red Amsterdam Noord bijvoorbeeld, die een serieus alternatief bieden voor gemeentelijke plannen. Hier is het omgekeerd: zij maken plannen, komen met voorstellen en de gemeente antwoordt en neemt – vaak – over.

In Zuidoost en Nieuw-West zijn er talloze organisaties die op wijkniveau bijles aanbieden en informele zorg organiseren zoals betaalbare kinderopvang en juridische bijstand. En vaak zonder een cent subsidie, geven zij jongeren en gezinnen soms net het duwtje in de rug geven dat zij nodig hebben om uit een rotsituatie te komen. Zoals Stichting Mom Entrepreneurs die in Zuidoost zo’n 2500 ambitieuze vrouwen steunt bij de opbouw van hun bedrijf.

Ik kan de lijst eindeloos maken. Maar ik kan niet alleen de voorbeelden roemen zonder ook te erkennen dat deze organisaties kwetsbaar zijn. Ze draaien vaak op vrijwilligers. Aan subsidies zijn vaak complexe procedures verbonden en er is in onze stad altijd gebrek aan ruimte.

Overheid en bestuur moeten zich realiseren dat de talloze buurtorganisaties ook serieuze kritiek vormen op het bestaande systeem van ondersteuning en hulpverlening dat tekortschiet, dat de leefwereld van te veel Amsterdammers onvoldoende begrijpt.

Neem de initiatieven van Abdelhamid Idrissi met de studiezalen, home-base en de supermarkt FRIS. Deze zijn niet voor niets wereldberoemd in onze stad en zij verrichten iedere dag wonderen in met name Nieuw-West. Maar die initiatieven zijn ook fundamenteel commentaar op bijvoorbeeld de organisatie en voorwaarden bij de voedselbanken of de grote versnippering die er is bij de overheidshulp aan gezinnen, kinderen en jongeren in moeilijke omstandigheden. En daar moet de lokale overheid van leren door haar eigen stelsel van subsidies tegen het licht te houden en haar systeem van toegangseisen, voorwaarden en protocollen voor mensen op zoek naar hulp, te herijken.

Supermarkt Fris is betaald door bedrijven en ondernemers. Zij legden in een vloek en een zucht de benodigde bedragen bij een.

Onze stad kent prachtige voorbeelden van geëngageerde ondernemers.

Sarphati’s handelsschool, broodfabriek en zijn monument van de moderne tijd, het paleis voor Volksvlijt. Hij inspireerde Gerard Heineken die ook groots in de stad investeerde. Of Piet van Eeghen die het Prinsengrachtziekenhuis opzette, net als de allereerste Amsterdamse woningbouwvereniging en aan de wieg stond van het Vondelpark en het Stedelijk Museum.

En we hoeven niet zo ver terug. Joop van den Ende, Frits Goldschmeding en Cor van Zadelhof hebben hun liefde voor de stad omgezet in daden.

Toen ik vorig jaar een oproep deed om te helpen de dreigende armoede door hoge energieprijzen tegen te gaan, kwam een groot aantal bedrijven onmiddellijk over de brug.

Voor de 750ste verjaardag van de stad denken gerenommeerde bedrijven na over een cadeau aan de stad. Geen eenmalig gebaar maar echte investeringen in de toekomst. Twee bedrijven financieren bijvoorbeeld de plaatsing van 7500 zonnepanelen op maatschappelijk vastgoed, zoals sporthallen, zodat de kosten van de verenigingen en buurtorganisaties gedrukt worden.

Ik wil hier ook Rob Defares noemen, die niet alleen al jaren de IMC Weekendschool financiert, maar op de Zuidas een museum voor moderne kunst mogelijk maakt. En Corinne Vigreux en Harold Goddijn van TomTom die nog maar 5 jaar geleden Codam oprichtten, een opleiding voor de banen van de toekomst, waar iedereen terecht kan.

Er is door verschillende stadsbesturen veel geïnvesteerd in het vestigingsklimaat. Ondernemerschap is gestimuleerd, de stad is overal ter wereld aangeprezen door marketing en handelsmissies.

We hebben gewerkt aan de kenniseconomie en gebouwd aan een Smart City.

Wat het vestigingsklimaat nu het meest nodig heeft is een verbonden stad waar de verschillen in welvaart en welzijn tussen mensen kleiner worden. Een nieuw Amsterdams Verbond! En ik nodig het Amsterdamse bedrijfsleven uit om aandeelhouder van een Nieuw Amsterdams Verbond te worden. Denk mee over hoe dat verbond eruit komt te zien.

Wees betrokken bij de toekomst van onze stad.

Mijn deur staat open om hierover te praten, maar het kan ook zijn dat ik zelf bij bedrijven aanklop.

Dames en heren,

'Steden zijn plekken waar mensen zonder macht geschiedenis en cultuur maken.’, schreef de sociologe Saskia Sassen.

Laten we met al die mensen een Nieuw Amsterdams Verbond sluiten.

Een verbond waarin succes niet alleen de groei van de economie is, maar de afname van armoede, de vermindering van ongelijkheid en het samen vinden van oplossingen voor de grote problemen van deze tijd.

Een stad die niet alleen smart is, maar ook wijs. ‘The wisdom of crowds’ heet een door mij geliefd boek. Samen staan we sterker, in echte interesse en respect voor elkaar, in saamhorigheid en in verbondenheid.

Dank u wel.

Good evening,

If freedom could sing a song…

The Iranian poet Ahmad Shamlou once wondered.

It is well known that the Iranian authorities try to kidnap and hurt Masih Alinejad.

Nothing pleases me more that the fact that they failed.

We all know why they want to hurt her.

If I were a religious fanatic, I would also hunt down anyone who prefers the world’s poetry and literature to reading only one holy book.

If I were the head of a regime based on fear, I would also want to silence the most courageous people standing up to me.

If I were a misogynist ayatollah who thinks that it is a sacred duty to tell women to shut up,

then I would most certainly attempt to eliminate the woman who has rebelled against oppression since she was a young girl.

The woman who, through her journalism, her writings and speeches has been relentlessly attacking the regime for decades.

The woman who has been the powerful and eloquent voice of a generation that strives to achieve what should have never been questioned in the first place, not only in Iran, but around the world:

Complete equality and absolute freedom for women.

Ladies and gentlemen,

Please join me in welcoming Masih Alinejad back to Amsterdam!

And of course, a special welcome to Masih’s husband, Kambiz Foroohar.

To tonight’s audience, let me explain why I am so thrilled that Masih is back in Amsterdam.

In 2021, De Balie organised a festival for free thinkers, and invited Masih to speak.

De Balie also invited Mohamedou Ould Slahi, who spend 14 years unjustly detained in Guantanamo Bay.

Mohamedou was denied a visa and could only attend online. But now Mohamedou is living here as an Amsterdammer.

He is spreading his message of tolerance among the city’s youth.

And now Masih is back, so we can persuade her and her husband to stay here as well.

So she can inspire the young people of Amsterdam with her free spirit, her courage, and her determination to fight for women’s rights.

But it would be selfish to keep Masih only for Amsterdam, because she should focus on her work in keeping the world’s attention on the struggle in Iran.

On the sixteenth of September last year, Masah Amini, a twenty-two-year-old Kurdish Iranian woman, was beaten to death by the morality policy for not wearing a head scarf properly.

Her death sparked one of the largest waves of protest since the founding of the Islamic Republic.

And Masih Alinejad is one of the most forceful spokespersons for this women-led movement.

Although in fact, she was already women’s rights activist and vocal critic of the regime long before Amini’s murder.

This year we commemorate with sadness that it has been exactly 40 years since the compulsory hijab was written into the Penal Code of the Islamic Republic.

Masih has resisted this law from a very young age.

Her rebellion against the regime not surprisingly led to an arrest and a sentence that was fortunately suspended.

During her career as a journalist, Masih kept on calling the regime’s leaders to account, reminding the people of their corruption and illegitimate power.

Since Masih has been living in the UK and the US, she has been an important figurehead, and a source of inspiration for women in Iran and around the world.

Dear Masih,

When I said we want you to become an Amsterdammer, I was of course partly joking.

My biggest wish is not that you should stay in Amsterdam, but that one day you can see your parents again.

In a free and democratic Iran.

Where boys and girls can play together again. Where youngsters can dance together and make music.

Where women can show what fantastic hair they have, or choose freely to wear the hijab.

If freedom could sing a song …

Masih, you have been singing the song of freedom, and we have heard it.

You are a great inspiration to many women and men in Amsterdam, especially members of the Iranian or Persian community here.

This is why the government of the City of Amsterdam has decided to honour you with an award, the Amsterdam Pin, which is given to people who devote their free time to society or display heroic behaviour.

It is not usually awarded to people outside the Netherlands, but for you, we gladly make an exception.

Please come up, and I will present you with the Pin.

Dear Annabelle, Mr Kaplan, all my fellow guests here at the Hermitage Amsterdam,

Mr. Kaplan, thank you for bringing this special collection to Amsterdam and for your beautiful words. You can imagine that when I saw the invitation I thought ‘Why don’t they ask the Mayor of Leiden to come’?

It is really gutsy to call it the The Leiden Collection Mr. Kaplan.

With your knowledge of Dutch history, I’m sure you know that this country’s identity is based, to a large extent, on petty rivalries between different cities.

I have learned that the current Mayor of Leiden, when discussing Rembrandt, always mentions that after the master moved to Amsterdam his life started to go south – he was getting into more and more financial trouble and often quarrelled with the patrons who commissioned his work.

Of course, these days  The Mayor of Leiden and I are both joking when we talk about this so-called rivalry.

But it was no joke in the year 1631, when Rembrandt moved from a Leiden ruled by staunch Calvinists to an Amsterdam ruled by ambitious merchants who didn’t want religious strife to get in the way of their business. It must have been like moving to another country.

Imagine the city Rembrandt arrived in that year. The historian Simon Schama writes magnificently in his book Rembrandt’s Eyes about how the orthodox preachers of the painter’s hometown would describe Amsterdam:

Let me quote a few lines:

Papists and Jews, Remonstrants and Lutherans were not the only voices over which the [preachers] struggled to make themselves heard. […] And now that man of notorious laxity were governing the city, who knew what kind of ungodly theatricals they might tolerate next? Women […] were known to recite poetry and sing before admiring circles of dilettantes  […]

Out in the markets Amsterdam threatened to  turn the New Jerusalem into the New Babel. Portuegese, Italian, Polish, German […] Swedish, Trukish, Spanish […] greetings, complaints, inquiries, barters, insults, felicitations, the cries of street vendors; the bellowing of actors and storytellers, the solemn assurances of quacks; the shrieks of clowns […]

It was not a quiet city.

But definitely an endless source of inspiration for a brilliant painter, and for anyone eager to know what the world has to offer or who just loves a vibrant city.

And Amsterdam wants to be just that. A magnet for birds of paradise, people chasing their dreams, and art lovers. For the latter, we sometimes also need a little bit of peace and quiet. Rembrandt lived just a few hundred metres away from where we are this evening, and he probably saw this beautiful building being constructed in 1638, when it was built as a rest home for women.

Ladies and gentlemen,

I think Rembrandt would have liked seeing his works here.

Works that, I believe had a special place in his heart.

Such as Minerva, the goddess of wisdom, and the small and moving Bust of a bearded old man.

This exhibition is wonderful news for all lovers of the Dutch Masters, it is very valuable for the future of this museum, and it is a gift to the city of Amsterdam.

It is my great honour to now declare the exhibition open.

Thank you.

6 miljoen Joden, waarvan 102.000 uit Nederland en ongeveer 60.000 uit Amsterdam: systematisch uitgesloten, vernederd en vermoord in een poging om het al het Joodse leven in Europa uit te roeien.

Dit zijn de feiten. Dit is de even onvoorstelbare als onomstotelijke waarheid van de Holocaust.

Met de feiten hebben wij te leven. Tot de geschiedenis, tot de gruwelijke massamoord op het Joodse volk hebben wij ons te verhouden. Elke dag weer. Onze toekomst rust op onze geschiedenis. Dat geldt voor Nederland, dat geldt hier in Amsterdam.

Amsterdam dankt welvaart, voorspoed, cultuur en identiteit aan de Joodse gemeenschap. De poging om dat te vernietigen tekent Amsterdam diep.

Amsterdammer zijn gaat niet zonder, naast zoveel moois, zoveel trots, ook ons gruwelijke verleden onder ogen te zien.

De Hongaarse schrijver Imre Kertész, die als tiener Auschwitz overleefde, schreef: ‘Wanneer ik over Auschwitz nadenk, denk ik – paradoxaal misschien - meer na over de toekomst dan over het verleden.’

Kertész zag zijn pijnlijke herinneringen als onmisbare kennis over mens zijn. Als kennis voor volgende generaties.

Daarom herdenken wij.

Daarom is het pand waar Anne Frank ondergedoken zat en werd verraden nu een museum. Daarom staat verderop het Namenmonument, liggen er in onze stad meer dan duizend struikelstenen en komt er een Nationaal Holocaustmuseum.

Hoeveel boeken zijn er wel niet geschreven over de holocaust?

Hoeveel documentaires zijn er niet gemaakt? Gesprekken gevoerd? Geschiedenislessen geweest?

Het antwoord is: niet genoeg.

78 jaar na de bevrijding stellen we vast dat ‘Nooit meer Auschwitz’ niet diep genoeg wordt doorleefd.

Het eeuwen oude antisemitisme heeft zich op een duistere plek genesteld en steekt vaker zijn lelijke kop op. Soms rechtstreeks in geweld, in bedreigingen, in spreekkoren. Soms verstopt in lelijke complottheorieën, bedoeld om haat te voeden.

Het is onverteerbaar.

Ik zal, nog dit jaar, samen met partners uit de Joodse gemeenschap, met jonge Amsterdammers een bezoek brengen aan Auschwitz.

We kunnen mensen namelijk niet dwingen hoe te denken.

Maar we kunnen wel alle twijfel wegnemen over wie wij zijn.

Onze stad is meer dan een stapels stenen aaneengeschakeld door straten en bruggen. Het is een gemeenschap van mensen verbonden door een gedeeld verleden.

Dit besef. Dat wij geschiedenis delen, dat er grote en onvergeeflijke fouten zijn gemaakt, dat er pijn is die niet meer weggaat. Op dit besef bouwen wij de toekomst van een vrij land.

Waarin we antisemitisme herkennen.

De waarheid van de leugen weten te onderscheiden.

En ons gedeelde verleden onderhouden en opnieuw doorgeven.

Zodat 6 miljoen Joden, waarvan 102.000 uit Nederland en ongeveer 60.000 uit Amsterdam nooit worden vergeten.

Dank u wel.

Dankjewel kinderburgemeester Thymen!

Ik wens jou en alle kinderen van Amsterdam een heel gelukkig nieuw jaar.

En natuurlijk alle Amsterdammers en alle speciale gasten hier aanwezig.

Wij hebben nog niet zo lang een kinderburgemeester in onze stad.

Maar als wij die wel gehad zouden hebben, laten we zeggen aan het einde van de negentiende eeuw, dan zou hij vast Kees Bakels hebben geheten.

Oftewel  Kees de Jongen, zoals Theo Thijssen hem beschreef.

De beginregels behoren tot de beroemdste uit de Nederlandse literatuur. Ik lees voor:

“Veel mensen schijnen Kees Bakels niet eens te hebben gekend en dat is eigenlijk niet goed te begrijpen. Is hij niet zowat de belangrijkste jongen geweest die er ooit bestaan heeft?”

Zo begon voor talloze lezers de kennismaking met de Jordaan van eind negentiende eeuw. Met de zware leefomstandigheden en de armoede.

En vooral met de twaalfjarige Kees die in zijn hoofd de hele wereld aankan.

Opgroeien in deze stad is niet altijd makkelijk en misschien daarom zo’n grote bron van inspiratie. Dat was het toen en dat is het nu nog altijd.

Ook bij Herman Koch, Arnon Grunberg, Mano Bouzamour, Murat Isik en Lale Gül – om er een maar een paar te noemen – is opgroeien in Amsterdam een bron voor prachtige literatuur.

Kees Bakels moest na zijn lagere school direct werk zoeken, en wie de avonturen van jonge hoofdpersonen nu volgt ziet dat we vooruitgang boeken.

Bijna 100 jaar later schreef Murat Isik de roman Wees Onzichtbaar over Metin, een jongen die opgroeit in de Bijlmer.  Zijn vader maakt constant ruzie en ook zijn buurgenoten maken Metin het leven soms zuur

In het gezin is weinig geld en Metin wordt geconfronteerd met discriminatie. Maar in tegenstelling tot Kees lukt het Metin om te gaan studeren.

Dat kon Metin doen omdat wij in Nederland, tekortkomingen ten spijt, nu beter onderwijs voor iedereen hebben. En Metin had het geluk dat zijn moeder hem al op jonge leeftijd naar de bibliotheek in Ganzenhoef bracht, zodat hij lezen leerde en liefde kreeg voor boeken.

Maar helaas lijken het Amsterdam van Kees én van Metin, ondanks een eeuw verschil, ook nog teveel op elkaar. Nog steeds zijn er grote verschillen in inkomen, welvaart en kansen. En de plek waar je wieg stond bepaalt nog altijd teveel hoeveel geluk en succes je ontmoet in het leven …. en ook in onze stad.

Of zoals rapper ArbiDjan uit Amsterdam noord zegt: ‘ik kom van naar pis stinkende trappenhallen en kakkerlakken. Uitkijken dat niemand je airmax komt afpakken. Vanaf een jaar of 6 constant op mijn hoede. Uit een eenoudergezin, constant vol woede. Hadden nooit geld voor het zwembad dus we glipten. Hadden nooit geld voor wat de rest had dus we pikten. (..) Mijn vader (..) gewoonweg naar de klote. Best een zwaar ding. Moeilijk te begrijpen voor een kind…'

Als het erop aan komt is er voor het handelen van het Amsterdamse bestuur eigenlijk maar één kompas:

De vraag is namelijk hoe wij onze samenleving willen doorgeven aan de generaties die nu opgroeien. In wat voor stad willen we dat zij volwassen worden.

En het antwoord luidt: Een vrije stad waar opgroeien betekent vrijer worden, meer mogelijkheden krijgen. Een stad waar opgroeien betekent dat je wereld groter wordt. Ook letterlijk. Er zijn nu nog te veel jongens en meisjes die opgroeien in bijvoorbeeld Geuzenveld, Holendrecht of De Banne, maar nauwelijks buiten de grenzen van hun wijk komen.

Zij moeten het gevoel kunnen hebben: ‘deze stad is ook van mij, dit land is ook van mij.’

En daarom zeilt het nieuwe college scherp aan de wind. In de Stopera en in de stadsdelen. En dat zeg ik met gepaste trots.

Op het college dat ongelijk durft te investeren. Dat met masterplannen vertrouwen wint in Zuidoost en Nieuw-West. Dat scherpe keuzes maakt voor de binnenstad, de woningbouw – in tijden van inflatie en stijgende prijzen - op peil houdt en alles uit de kast haalt om energiearmoede tegen te gaan.

En een college dat op zoveel vlakken, van duurzaamheid tot kunst en cultuur, MBO tot Digitale Stad een bondgenoot wil zijn van nieuwe generaties.

En trots ben ik op de jongste gemeenteraad van Nederland, die de stem van een nieuwe generatie laat klinken en pal staat voor een stad voor alle leeftijden.

De wereld groter maken, onze stad toegankelijk maken voor alle jongeren, gaat niet alleen over de investeringen die we doen. Het gaat ook – en misschien wel vooral – over welk voorbeeld we geven. Als volwassen Amsterdammers, maar vooral als bestuurders van onze prachtige stad.

Wij hebben onze lokale democratie en onze rechtstaat te hoeden. Ervoor te zorgen dat iedereen zijn aandeel kan opeisen.

Wij hebben pal te staan voor de democratische waarden die we willen doorgeven aan onze jongeren. Dat zijn de waarden van het open gesprek, van zachte en vreedzame omgangsvormen en van respect voor minderheden

Zeker nu, nu aan de oostgrens van Europa een jonge democratie voor haar bestaan vecht tegen een brute dictator wiens wereldbeeld – helaas - ook in onze samenleving weerklank vindt. In anti parlementaire en anti rechtsstatelijke sentimenten. In geflirt met extreemrechts gedachtegoed, antisemitisme, racisme en vrouwenhaat. Gecombineerd met complottheorieën.

Dit is een giftige mix die mensen aanzet tot intimideren, bedreigen of erger. Waarbij tegenstellingen worden uitvergroot en aangewakkerd en groepen tegenover elkaar komen te staan. Elite tegenover het volk, wit tegenover kleur, stad tegenover platteland. Oud tegenover jong.

Als verschil zwaarder weegt dan wat ons bij elkaar houdt, dan zijn kinderen en jongeren het eerste slachtoffer, en zeker die jongeren die het al moeilijk hebben. Omdat hun belang in de toekomst ligt, hun stem nog minder luid klinkt en in een sfeer van polarisatie en hijgerige, kortetermijnconflicten het eerste het onderspit delft.

Amsterdam is een jonge stad, hoewel bijna 750 jaar oud. Jong in zijn historische vrijheidsdrang en lust tot verandering. En – vooral - omdat meer dan een kwart van onze bevolking beneden de 25 jaar is.

Amsterdammers zeggen vaak dat de stad aardig is, of lief in de woorden van mijn voorganger Eberhard van der Laan.

Lang niet altijd, natuurlijk. Maar veel van het politieke gif, van de polarisatie die het landelijke debat beheerst, gaat – gelukkig - aan onze stad voorbij.

Op straat kom ik - bijna - altijd aardige mensen tegen. In buurthuizen, in gebedshuizen, op scholen, in cafés, overal spreek ik mensen die tolerant zijn, die zich willen inzetten voor elkaar en met elkaar willen samenleven.

Onze stad barst van vrijwilligers voor de opvang van mensen die hier hun thuis hebben verloren of van elders zijn gevlucht voor oorlog en vervolging. Van ondernemers die bijspringen om Amsterdammers te helpen die in de knel komen door stijgende prijzen. En van de sociale initiatieven die u op de vernieuwde site WijAmsterdam.nl vindt.

Zij verdienen ook bestuurders die vertrouwen geven. Die in al hun handelen de democratische waarden laten doorklinken. En die de toekomst van onze stad, van de jonge generaties en hun vrije ontwikkeling boven alles stellen.

Traditiegetrouw wordt er op deze eerste januari een wens uitgesproken voor de stad en haar inwoners. Mijn wens is dat onze kinderen en jongeren kunnen bloeien, ongeacht uit welk deel van de stad ze komen.

En ik voeg daar een opdracht voor ons zelf, de bestuurders van Amsterdam, aan toe.  Ingesleten wantrouwen creëert voor veel inwoners grote ergernissen, hindernissen of nog veel erger. Wantrouwen kweekt wantrouwen. En het geeft het verkeerde voorbeeld aan de generaties die na ons komen.

Alleen door vertrouwen te geven kan de overheid stap voor stap vertrouwen terugwinnen. In Amsterdam leren wij dat elke dag van onze bewoners, bijvoorbeeld van Red Amsterdam Noord, die nu zelf de plannen maken voor hun stadsdeel. Zij hebben hun plek aan de tafel opgeëist en veranderen onze bestuurscultuur.

En we leren het van onze jonge ambassadeurs, van de kinderraad, van Jason Bhugwandass – Amsterdammer van het jaar -, van Imane Valk en van Thymen, onze kinderburgemeester. Als bestuur van de stad willen wij leiden door te leren, en door dienstbaar te zijn.

Amsterdammers, dames en heren,

Hoe gaan wij onze stad doorgeven?

Ik ben ervan overtuigd dat ondanks de problemen die onze stad kent een volgende generatie kan opgroeien in een mooier, vrijer en kansrijker Amsterdam.

Laten wij dat in het nieuwe jaar voor ogen houden. Laten we er vertrouwen in hebben dat we dat kunnen. En laten we ons daarbij inspireren door Kees de Jongen, nadat hij eindelijk gekust was door zijn Rosa.

Ik lees nog een keer:

“En op de stille donkere gracht liep hij als een aanvoerder aan het hoofd van een onoverwinnelijk leger, trots zeker en gelukkig, de daverende muziek in zijn hoofd. En de mensen die hem voorbijgingen wisten niet dat daar een jongen ging die alles zou kunnen, nu hij eenmaal begonnen was […]”

Ik wens u nogmaals een prachtig 2023.

Dank u wel.