Mpho Tutu – Change of Heart
Vrijdag 30 maart 2023 vond in de Utrechtse bibliotheek aan de Neude de manifestatie Change of Heart plaats. Mpho Tutu (1963), dochter van de in 2021 overleden Zuid-Afrikaanse geestelijke en Nobelprijswinnaar Desmond Tutu, gaf op een bijzondere manier acte de présence als key note speaker. Het theater van de bibliotheek was voor de gelegenheid omgedoopt tot een safe space. Bijna drie uur lang waren kleur, geloof, afkomst en identiteit niet onderscheidend, maar op een respectvolle wijze van gemeenschappelijke betekenis. Iedereen onderging bij binnenkomst een rituele reiniging met geurig water en bloemblaadjes, verzorgd door Irene Agyeman Hin en Sabrina Starke om de geesten te openen en een frisse blik te stimuleren. Schrijver-journalist Babah Tarawally was de moderator van de middag. De muzikale intermezzo’s kwamen van een bespeler van de kora, een oeroud Afrikaans instrument met eenentwintig snaren, waarvan zeven snaren verwijzen naar het heden, zeven naar het verleden en zeven naar de toekomst. Het snarenspel werd begeleid met gezang. “De bard is de encyclopedie van de gemeenschap,” benadrukte Tarawally.
Centraal in het optreden van Mpho Tutu stond het denken en handelen vanuit de Ubuntu (spreek uit: Oeboentoe) filosofie. In deze Afrikaanse levenswijsheid gaat het om de universele verbinding tussen mensen. Het wij-perspectief is leidend, ongeacht wie je bent of waar je vandaan komt: een mens is pas waarachtig in relatie tot zijn medemens. Compassie, begrip en wederzijds respect zijn cruciaal in de omgang. Niet slechts met de mond beleden, maar écht en oprecht, daadwerkelijk doorleefd: gemeend met heel je wezen. Zo kan een mens het goede doen: voor een ander, maar ook voor diens voorouders. Of groter en dieper geredeneerd: in feite doe je zo het goede voor alle leden en alle voorouders van de gehele gemeenschap.
Desmond Tutu was het hoofd van de Anglicaanse kerk van Zuid-Afrika en een groot aanhanger van de Ubuntu filosofie. Bij dochter Mpho valt de appel niet ver van de boom. In haar bijzondere betoog verbond zij Ubuntu wijsheden met een pijnlijke, maar actuele opgave: de verwerking van het koloniale verleden. Ze vroeg zich af: Hoe kunnen wij ons met het koloniale verleden verzoenen zodat we gezamenlijk kunnen helen en genezen? Hoe kunnen we elkaar vergeven? Ze benoemde het verschil tussen ‘sorry zeggen’ en ‘om vrede verzoeken’. Het eerste is gemakkelijk gezegd, maar juist door het tweede uit te spreken zoek je daadwerkelijk toenadering en benadruk je het wij-gevoel, het gemeenschappelijke dat zit in ieder mens.
Mpho Tutu was slecht ter been door een heupoperatie – “I look younger than I am” – en steunde lachend op een wandelstok van vader Desmond. Nadat ze voorlas uit eigen werk (proza, poëzie) was het tijd voor dialoog. Fiona Frank (docent communicatieve vaardigheden HvA) en Leroy Lucas (Keti Koti Utrecht) schoven aan en wisselden met behulp van een talking stick met Mpho Tutu en Baba Tarawally van gedachten over de vraag: Hoe kunnen we tot een collectieve change of heart komen in het omgaan met het koloniale verleden in onze huidige samenleving? Antwoorden zijn niet zomaar te geven. Je moet zaken doordenken en doorvoelen. In feite begint het allemaal met elkaar te kennen, te herkennen en te erkennen. Met verbindend en includerend intermenselijk contact. Verschillen begrijpen, overeenkomsten zoeken en vinden. Het individu als unieke entiteit respecteren en tegelijkertijd zien als lid van een gemeenschap, een samenleving. Alleen in gezamenlijkheid - ‘ik verzoek je om vrede’- kan er verzoening komen met een pijnlijk gedeeld verleden en kunnen er stappen worden gezet op een lange weg naar heling en genezing. En wellicht uiteindelijk ook naar vergeving.
De middag werd ingeleid door bibliotheekdirecteur Deirdre Carasso en wethouder Diversiteit en Inclusie van Utrecht Linda Voortman en was georganiseerd door het Indaba Collective. Indaba is het Zoeloe-woord voor verhaal.
Auteur: Charles H. Soria