De inspiratiebron voor de recente productie van Pepijn Smit, artistiek leider van het sociaal geëngageerde PS | theater, is de documentaire Klassen. Na het zien van deze serie, gemaakt in Amsterdam Noord, waarin een aantal kinderen uit groep 8 wordt gevolgd, zette hij alle plannen opzij voor de ontwikkeling van Wij Zijn De Stad: een interactieve theatervoorstelling in de vorm van een gezelschapsspel. Zijn doel? Zo veel mogelijk mensen laten voelen wat kansongelijkheid is.
Ik mocht dit spel uitproberen samen met 19 deelnemers van het cluster Digitalisering, Informatie en Innovatie. Achterin de Kromhouthal vol geroezemoes te Amsterdam Noordoost belandde ik, met een fictief paspoort en persoonsgebonden dobbelsteen in de aanslag, op een soort van levensgroot ganzenbord. Aan het eind van de vijftig tegels stond een kleine, sappige chocoladetaart. Wie hem het eerst wist te bereiken mocht de taart verdelen.
Hardwerkende jongen met overgewicht
Om mijn nek hing het paspoort van Amir Youssef, een hardwerkende jongen met overgewicht uit een groot gezin met liefhebbende ouders, wonend in een achterstandswijk. Het feit dat hij een jongen was hielp hem in het spel vooruit. Dat zijn ouders bij elkaar waren en een eigen winkeltje hadden hielp ook.
Maar door zijn niet-westerse naam, slechtere gezondheid en achterstand op school hielden zijn kansen niet bepaald over. Na tien minuten spelen was er een aanzienlijk gat geslagen tussen de plek waar Amir stond, de middenmoters en – vertrouwd vooraan – een klein clubje rijkeluiskinderen met dubbele voornamen. Twee spelers waren er juist slechter aan toe dan Amir. Van de ene kon ik de naam niet lezen, op het plaatje van de ander stond Davina.
Foto: PS | theater
Net toen ik dacht dat het spel daarmee wel gespeeld zou zijn, gebeurden er dingen die ik niet zag aankomen. Zo raakte iemands koophuis onder water, verloor iemand zijn vaste inkomen en werd een derde beloond voor haar assertiviteit, om even later, door het lot bepaald, precies evenveel stappen in haar leven terug te moeten doen.
Wij Zijn De Stad bleek een weldoordachte productie waarin allerhande gebeurtenissen en beslismomenten in de vergelijking waren meegenomen. De achterstand waarmee iemand begint is nauwelijks in te halen, maar toch is er ruimte voor keuzes en fortuinlijke omstandigheden die op de wilskracht van een mens bijzondere uitwerkingen kunnen hebben. ‘Negen van de tien keer wint één van de personages die kansrijk geboren wordt’, zo legden projectleider Rian Evers en acteur Judith Schuur mij na afloop uit, ‘maar wat er tijdens het spel gebeurt en hoe dit wordt ervaren staat niet vast.’
Verwondering
Met Amir ging het langzaam beter. Hij kreeg hulp uit onverwachte hoek en begon aan een tweede opleiding. Hij vond werk, een huurhuis en een lief. Maar terwijl hij goed vooruit ging bemerkte ik een vreemd soort ongemak. Zijn kansarme lotgenoten raakten nog meer bij hem achterop en ik voelde me ineens onzeker over zijn verbeterde positie.
Dat ongemak sloeg om in ongeloof toen Amir door pure mazzel de positie wist in te nemen van Jan Joris. Daardoor kwam Amir helemaal vooraan te staan, slechts enkele tegels verwijderd van de taart. Jan Joris werd op zijn beurt flink op achterstand gezet. Dit kan niet kloppen, dacht ik: een type als Jan Joris kan toch amper verliezen, en voor Amir is deze sprong naar voren veel te groot. Dit was toch een spel over kansongelijkheid? Aan deze verrassende ontknoping kon ik niet zomaar geloof hechten.
Overtuigd van een weeffout in het spel zocht ik oogcontact met de spelleider, maar die was allesbehalve in verwarring. Misschien lag mijn verwondering over het feit dat Amir zover had kunnen komen gewoon aan mij. Toen ik daarover wat langer nadacht begon er klein venijnig lampje te branden in een donker en schaamtevol hoekje van mijn geest.
Eva Baaren werkt bij het Chief Science Office van de gemeente Amsterdam en is redacteur van openresearch.amsterdam. Ze omschrijft zichzelf als een 'redelijk kansrijke witte vrouw opgegroeid in een Gelders middenklassegezin'.