De Bijlmer: het paradijs voor de nieuwe mens

Henno Eggenkamp schreef ‘De verguisde stad – De geschiedenis van de Bijlmermeer verteld door een insider’. Eggenkamp (78) is  energiek, scherp en een beetje vilein. Zijn museum zit op de Grubbehoeve 38.

Armzalig

Eggenkamp vertelt dat veel Amsterdammers rond 1960 nog in onvoorstelbaar armzalige krotwoningen leefden. Fotograaf Wim van der Linden legde de ongelofelijke omstandigheden in 1962 vast.

Foto van Wim van der Linden, 3 kinderen in 1 smerig bed. 

Stad van de toekomst

De woningnood was groot. Nieuw-West en Buitenveldert waren al gebouwd volgens het principe van de functiescheiding, met veel licht, lucht en ruimte. In de Bijlmer werd het ‘Nieuwe Bouwen’ radicaal uitgevoerd met de honingraatflats. Dit werd de ‘stad van de toekomst’ voor de middenklasse.

1965, maquette van de Bijlmer

Bevolking

Maar in 10 jaar tijd vertrokken 400.000 Amsterdammers naar ‘overloopgemeenten’ als Almere, Lelystad, Purmerend en Hoofddorp. Daar vonden ze een huis met een tuintje. Er kwamen zo’n 200.000 mensen voor terug, waaronder veel immigranten. De Bijlmer kreeg daardoor een andere bevolking dan gedacht.

Imago

De wijk kreeg geleidelijk een imago van verloedering en criminaliteit. 60 procent van de hoogbouw werd in de jaren 90 gesloopt. Nu staan er juist verschillende soorten woningen, waardoor de oorspronkelijke visie verdween. Dit tot spijt van Henno Eggenkamp, die veel hield van de Bijlmer zoals die was.

Hij vertelt ons zijn verhaal.

Henno Eggenkamp

Weesperkarspel

Eggenkamp: “Weesperkarspel was een heel groot grondgebied tussen Diemen en Ankeveen. Er woonden zo’n 1.500 mensen, waaronder veel boeren. Een oude en grote gemeente. Het zoute water van de Zuiderzee kwam vaak boven, waardoor de grond arm was. Hier werd de Bijlmer gebouwd.”

Weesperkarspel in 1960

Siegfried Nassuth

“Nassuth (1922-2005) ontwierp de Bijlmer. Hij was principieel in zijn stedenbouwkundige principes. De strak ontworpen en gebouwde Bijlmer was de uitkomst van zijn visie. Hij was 8 jaar lang bij de gemeente de assistent van Cornelis van Eesteren die Nieuw-West en Buitenveldert ontwierp.

Het ging om de ‘stad van de toekomst’. Daar waren wonen, werken, verkeer en ontspanning gescheiden. Hij rekende uit wat de precieze afstanden tussen deze functies moesten zijn. Autoverkeer en voetgangers moesten strikt gescheiden zijn.

Het zou een veilige stad zijn waar de privacy centraal staat. Iedereen had recht op 4 kamers, op een woning van 120 m2, maar dat idee werd later losgelaten. Er moest voldoende woonruimte zijn met privacy. Buiten de woning moest vooral sociaal contact gemaakt worden.”

1969, 3 leerlingen en een meester in de eerste school in de Bijlmer.

De stad van de toekomst

“De ‘nieuwe zakelijkheid’ was een beweging die zich inzette voor de ‘functionele stad’. Het ging om functiescheiding in de stedenbouw, met parken, collectieve ruimten en veilige wegen. Het doel was een nieuw paradijs te bouwen. Een wijk voor de gelukkige modale mens, maar die kwam hier niet wonen.

Het bouwen had een fabrieksmatige component. Alle woningen waren gelijk en daardoor de bewoners ook. Een soort communistisch idee. Iedereen kreeg globaal dezelfde woning. Dat vind ik fantastisch. Er was zo geen vertoon van geld.

De hoge flats zijn zonnig, groot, met veel ruimte en licht. Hoe hoger de bouw, hoe meer ruimte de woningen kunnen hebben. Er is ook veel ruimte in het groen; je woont in een park. Iedere woning moest evenveel zonlicht hebben en je mocht niet bij elkaar naar binnen kunnen kijken.”

1971, luchtfoto Bijlmer Oost

Woonboot

“Ik kwam uit de provincie naar Amsterdam en leefde op een woonboot op de hoek van de Amstel en de Ceintuurbaan. Er was geen wc en later kwamen er ook junkies. In 1969 verhuisden we gedwongen van de Rivierenbuurt naar de Bijlmer. Dat was de enige keus. We kregen een 4-kamerwoning met een extra hoek. De wijk was nog in aanbouw, er leefden ongeveer 5.000 mensen. Het bouwen ging ontzettend snel, de huizen waren prefab. De eerste jaren was ik nog veel in de stad. Vanaf 1974 kreeg ik vrienden in de Bijlmer.”

Blij met de Bijlmer

“Ik werd hoofdredacteur van de lokale Bijlmeromroep. We hadden een decor en dat leek op een gewone huiskamer. Vanaf 1983 organiseerde ik samen met andere bewoners 19 jaar lang het Blij met de Bijlmer Festival. Aanleiding was een conferentie over het voortbestaan van de Bijlmer; gaan we slopen of niet en wat heeft de wijk nog nodig?

Ik had hier veel vrienden, we hadden ons eigen café: De Nachtegaal. Er woonden hier veel homo’s, want die konden als alleenstaande mannen in de stad geen grote woning krijgen. Hier konden ze niet alleen een grote woning krijgen, maar daardoor ook samenwonen. Er kwamen ook veel Surinamers naar de Bijlmer omdat er in de stad te weinig plek voor ze was, en in de Bijlmer was er vanaf het begin leegstand. Vanaf eind jaren 80 kregen we ook veel Ghanezen. De leegstand was ondertussen verder gestegen.

Bijna iedereen wilde in die tijd weg, door de verloedering en de criminaliteit. Ik woon sinds 1974 hier in Grubbehoeve, op 10 hoog. Ik was en ben heel tevreden.”

1981, vakantiefeest in de Gliphoeve

Sloopplannen

“Rond 1983 kwamen de eerste sloopplannen, 25 jaar na het begin. De armoede, criminaliteit en de verloedering zouden de reden zijn. Er kwam een congres over hoe het verder moest met de Bijlmer. Rem Koolhaas werd door de gemeente gevraagd een plan te maken. In 1992 kwam er instemming met de sloop. Uiteindelijk is 60 procent van de flats gesloopt. Ik vind dat erg. Alsof diversiteit in gebouwen een wijk zou verbeteren. Wat een gelul. De overgebleven hoogbouw is nu deels beschermd stadsgezicht. Beschermd stadsgezicht is alleen het GK-kwadrant, althans de hoogbouw daarin, plus Gouden Leeuw en Groenhoven aan de overzijde van Grubbehoeve en Grunder.”

1982, een voorlichtingsbijeenkomst in de Bijlmermeer over de komende renovatie van de flat Gliphoeve. 

1986, Gliphoeve. Afbraak parkeergarage

Nu

“Het is hier minder geworden. Je hebt hier allemaal aparte gemeenschappen; ongeveer 25 procent Surinamers, 25 procent Afrikanen, 25 procent gemengd en 25 procent oorspronkelijke Nederlanders. Er gebeurt best veel: er is een theater en een bioscoop, maar geen gezellig café of eethuis. Je gaat hier vaak weg om iets leuks te doen. Bijzonder blijft dat het hier niet-Nederland is. De Bijlmer blijft een eigen wereld.”

2022, opening Brasapark

Het Masterplan

“De doelstelling is dat over 18 jaar elk kind hier minimaal evenveel kans heeft als het gemiddelde Amsterdamse kind. De scholen kunnen beter, de inkomens hoger. Armoede is een groot probleem bij een deel van de bevolking. Er zijn hier meerdere voedselbanken. Er is hier niet zoveel criminaliteit. Er zijn wel veel eenoudergezinnen. Een kwart van de mensen gaat maar stemmen.”

Zomer 2022

De toekomst

“Hier wonen nu ongeveer 100.000 mensen. De komende decennia worden er in het gebied Amstel III 30.000 tot 35.000 huizen bijgebouwd. De Bijlmerbewoners hebben daar voorrang. Dan zullen hier uiteindelijk 150.000 mensen leven. De huizen in de Bijlmer gaan nu weer de hoogte in. Het blijft een unieke buurt.”

Metrostation Bijlmer ArenA