Landbouw in de stad heeft de toekomst! In deze visie van Wageningen UR op stedelijke ontwikkeling wordt recht gedaan aan ‘People, Planet & Profit’: het biedt zowel stad als platteland een duurzame oplossing voor de problematiek rond stedelijke ontwikkeling.
Nieuwe kijk op stedelijke ontwikkeling
De gemeente Almere staat open voor de mogelijkheden die stadslandbouw biedt. Samen met stakeholders en Wageningen UR werkt Almere aan een stadsuitbreidingsplan voor een innovatieve woon- werk- en leefomgeving waarin landbouw en stad met elkaar verbonden zijn.
Perspectief voor iedereen
In Agromere, de naam van de virtuele wijk, zijn de kansen en voordelen van deze integratie nieuwe stijl uitgewerkt. Stad en platteland lopen in elkaar over met perspectief voor alle partijen. Voor de stedeling in het aanbod van naschoolse opvang, zorg en recreatie op de boerderij, een groenere woonomgeving en dagverse producten met minder ‘voedselkilometers’ (dus minder belastend voor het milieu). Voor de landbouwsector betekent het onder andere een hechte band met de stedeling, betrokkenheid bij gebiedsontwikkeling en daardoor meer kans op continuïteit in de bedrijfvoering.
Aan de slag
Het enthousiasme bij gemeente en stakeholders is groot. Almere heeft in 2009 haar Concept Structuurvisie (Almere 2.0) vastgelegd dat stadslandbouw een van de dragers wordt van het te ontwikkelen Almere Oosterwold aan de Noordoostkant van de stad. Januari 2010 heeft het Rijk groen licht gegeven voor de uitwerking van deze Structuurvisie. De gemeente verkent momenteel welke vervolgstappen nodig zijn om te komen tot de gewenste ontwikkeling van Almere Oosterwold.
The agriculture and horticulture sector in the Netherlands is one of the most productive in the world. Although the sector is one of the most advanced and intense agricultural production systems worldwide, it faces challenges, such as climate change and environmental and social unsustainability of industrial production. To overcome these challenges, alternative food production initiatives have emerged, especially in large cities such as Amsterdam.
The agriculture and horticulture sector in the Netherlands is one of the most productive in the world. Although the sector is one of the most advanced and intense agricultural production systems worldwide, it faces challenges, such as climate change and environmental and social unsustainability of industrial production. To overcome these challenges, alternative food production initiatives have emerged, especially in large cities such as Amsterdam. Some initiatives involve producing food in the urban environment, supported by new technologies and practices, so-called high-tech urban agriculture (HTUA). These initiatives make cultivation of plants inside and on top of buildings possible and increase green spaces in urban areas. The emerging agricultural technologies are creating new business environments that are shape d by technology developers (e.g., suppliers of horticultural light emitting diodes (LED) and control environment systems) and developers of alternative food production practices (e.g., HTUA start-ups). However, research shows that the uptake of these technological innovations in urban planning processes is problematic. Therefore, this research analyzes the barriers that local government planners and HTUA developers are facing in the embedding of HTUA in urban planning processes, using the city of Amsterdam as a case study. This study draws on actor-network theory (ANT) to analyze the interactions between planners, technologies, technology developers and developers of alternative food production practices. Several concepts of ANT are integrated into a multi-level perspective on sustainability transitions (MLP) to create a new theoretical framework that can explain how interactions between technologies and planning actors transform the incumbent social-technical regime. The configuration of interactions between social and material entities in technology development and adoption processes in Amsterdam is analyzed through the lens of this theoretical framework. The data in this study were gathered by tracing actors and their connections by using ethnographic research methods. In the course of the integration of new technologies into urban planning practices, gaps between technologies, technology developers, and planning actors have been identified. The results of this study show a lacking connection between planning actors and technology developers, although planning actors do interact with developers of alternative food production practices. These interactions are influenced by agency of artefacts such as visualizations of the future projects. The paper concludes that for the utilization of emerging technologies for sustainability transition of cities, the existing gap between technology developers and planning actors needs to be bridged through the integration of technology development visions in urban agendas and planning processes.
Source: Farhangi, M. H., Turvani, M. E., van der Valk, A., & Carsjens, G. J. (2020). High-tech urban agriculture in Amsterdam: An actor network analysis. Sustainability (Switzerland), 12(10), [3955]. https://doi.org/10.3390/SU12103955
Hoe kun je burgers actief betrekken bij oplossingen voor een gezond, leefbaar en duurzaam stedelijk gebied? Er spelen tal van uitdagingen. Hoe kun je in een tijd van grondstofschaarste omgaan met afval? Hoe kun je eraan bijdragen dat een groeiende bevolking toegang heeft en houdt tot voldoende gezond voedsel? Hoe bescherm je een stad tegen extreme weersomstandigheden zoals wateroverlast en droogte? In deze brochure reiken we je via inspirerende praktijkvoorbeelden mogelijkheden aan om burgers te informeren over, faciliteren bij en motiveren naar ander gedrag.
Bron: Dijkshoorn-Dekker, M., van Haaster-de Winter, M., Mattijssen, T., & Polman, N. (2019). Inspiratie voor een leefbare stad. (Publicatie / Wageningen Economic Research : 2019-092). Wageningen Economic Research. https://edepot.wur.nl/503655
In this study, we have identified vulnerabilities in communal food gardens. From that we formulated a proposal for a support structure that contributes to more robust gardens. Because in practice, it proofs difficult to get the “needs” (the necessary organizational tasks) of a growing-up initiative in balance with the “wants” (the hobby, gardening).
In this study, we have identified vulnerabilities in communal food gardens. From that we formulated a proposal for a support structure that contributes to more robust gardens. Because in practice, it proofs difficult to get the “needs” (the necessary organizational tasks) of a growing-up initiative in balance with the “wants” (the hobby, gardening).
The Institute for Nature Education and Sustainability (IVN) and NatuurSUPER supported many communal food garden start-ups over the past decade. They noticed that many communal food gardens are confronted in their development with very different issues as they tackled at startup. What are their needs in maintaining and developing a resilient initiative (support, volunteers, earnings models, networks, cooperation, etc.)? And what could possibly be the role of IVN, NatuurSUPER or others? Therefore, in consultation with IVN and NatuurSUPER, three research questions have been formulated:
1. How do communal food gardens develop after the start-up phase?
2. Do communal food gardens need support during their development? And if so, what kind of support questions do they have?
3. Is there a role for IVN, NatuurSUPER and other parties in supporting the resilience quest of communal food gardens?
The focus of the research is to make an inventory of the developing needs of communal food gardens after the start-up phase. By means of a three-phase breakdown (start-up, growth, continuity), the development of the cases study gardens was determined. The communal food gardens started differently, achieved a lot in a short time span and all have a different position in terms of their developing phase. We then looked into the developing phases by focusing om the vulnerability of the gardens. The greater the vulnerability of a garden, the greater the chance that the garden will quit its activities in the foreseeable future. All investigated gardens seem to have a certain degree of vulnerability. The research addresses four crucial vulnerability themes: leadership, finance, location and time. Each of these themes in itself can already lead to the termination of a neighborhood vegetable garden in case of dysfunction.
Communal food gardens need knowledge that focuses on increasing the robustness of the gardens by developing, sharing, transferring or communicating knowledge in the different phases (start-up, growth, continuity) with experts on the themes leadership, finance, location and time. It also appears that initiators and members of communal food gardens have little time for exchanging knowledge. And to add to this, they all seem to struggle with the same kind of questions. Setting up a network between people with questions and without answers makes no sense. In order to have a wellfunctioning self-maintaining knowledge sharing network you need a balance in ‘bringing and taking’. Instead a (digital) helpdesk in combination with a toolbox could be a worthwhile alternative to explore. Such a formula needs to be initiated and managed, which could be executed jointly by a number of organizations. A good combination could be: AVVN (well known for its expertise on allotments), IVN (known for its expertise on nature education) and NatuurSUPER (experienced in supporting communal food gardens startups).
Wereldwijd neemt de urbanisatie toe. Om de groeiende stadsbevolking te voorzien van verse groenten, doen Wageningse tuinbouwspecialisten onderzoek naar verticale landbouw. Daarbij worden jaarrond gewassen in lagen boven elkaar geteeld in gebouwen, met ledlicht. Het land- en watergebruik daalt enorm. Pesticiden en verre transporten zijn verleden tijd. De onderzoekers kijken hoe verticale landbouw energiezuiniger kan, en de groenten nog voedzamer en smaakvoller. Goed idee, een tomatenflat?
Wereldwijd neemt de urbanisatie toe.Om de groeiende stadsbevolking te voorzien van verse groenten, doen Wageningse tuinbouwspecialisten onderzoek naar verticale landbouw. Daarbij worden jaarrond gewassen in lagen boven elkaar geteeld in gebouwen, met ledlicht. Het land- en watergebruik daalt enorm. Pesticiden en verre transporten zijn verleden tijd. De onderzoekers kijken hoe verticale landbouw energiezuiniger kan, en de groenten nog voedzamer en smaakvoller. Goed idee, een tomatenflat?
Verticale landbouw vindt plaats in gebouwen. De gewassen worden in meerdere lagen bovenop elkaar verbouwd. “Op een grondoppervlakte van ongeveer een voetbalveld kun je in een hoog gebouw genoeg groente telen voor 100.000 mensen die elk dagelijks 250 gram groente eten.
Je hebt volledige controle over het productieproces, waardoor je niet afhankelijk bent van het weer, de temperatuur, het daglicht en het jaargetijde. Daardoor isverticale landbouwoveral mogelijk. Ook in onvruchtbare gebieden, in de woestijn of op Mars”, vertelt Leo Marcelis, hoogleraar Tuinbouw.
De wereldbevolking groeit en klontert steeds meer samen in stedelijke omgevingen. Tegelijkertijd raken er meer mensen ondervoed door een eenzijdig dieet, of overvoed door te veel ongezond eten. Het is dus zaak om gezond en vers voedsel te produceren, liefst in de steden zelf. Daar leent verticale landbouw zich uitstekend voor. “Verticale landbouw zal geen voedseltekorten oplossen. Het leent zich niet voor de productie van rijst en granen. Maar wel voor gezonde verse groenten, boordevol vezels en vitamine C, en geteeld zonder verontreiniging door pesticiden of schadelijke micro-organismen. Dat maakt verticale landbouw wel een van de oplossingsrichtingen in het wereldvoedselvraagstuk”, aldus Marcelis.
Duurzaam en gezond
Verticaal geteelde groenten kunnen met fors minder water toe. “We kunnen al het water recyclen en het meeste water dat de planten verdampen terugwinnen. Daardoor is er voor de teelt van een kilo tomaten in totaal slechts 2 tot 4 liter water nodig, terwijl we daarvoor in een Nederlandse kas 17 liter water gebruiken en voor teelt in de grond in bijvoorbeeld Zuid-Europa in theorie minimaal 60 liter en in de praktijk vaak al gauw 200 liter”, zegt Marcelis. In het gesloten teeltsysteem blijven voedingsstoffen zoals nitraten en fosfaten eveneens behouden, terwijl ze bij buitenteelt in de bodem en het grond- en oppervlaktewater terecht komen.
Ook het gebruik van pesticiden is verleden tijd, benadrukt de hoogleraar. “Door een hoge hygiëne te waarborgen kan worden voorkomen dat beestjes en ziekten het gebouw mee in komen met werknemers, materialen, zaden of lucht.” Dat de groenten onbespoten zijn, is goed voor de gezondheid, het milieu en het behoud van planten- en diersoorten. Bovendien zijn er dankzij de lokale productie geen verre transporten nodig, waardoor de CO2-voetafdruk voor transport klein blijft.
Felroze licht
De groenten worden zonder daglicht in verdiepingen geteeld met behulp van speciale ledlampen, die vaak paars of felroze licht uitstralen. “Fotosynthese in planten is het meest efficiënt in rood licht, maar er moet wel een beetje blauw bij”, legt Marcelis uit. Soms wordt ook wel wit licht gebruikt. Maar welke kleur het licht ook heeft, de planten baden er niet altijd in. “Net als dieren hebben planten ook een 24-uurs cyclus, met een dag en een nacht.”
Is ledlicht wel gezond voor planten, er gaat toch niks boven zonlicht? Die vraag krijgt Marcelis regelmatig. “Als we de hoeveelheid, kleur en duur van het licht, de hoeveelheid water en de temperatuur en samenstelling van de lucht heel precies afstemmen, kunnen we de gewassen veel meer voedingswaarde geven. Daar ben ik absoluut van overtuigd; er zijn al bewijzen dat deze factoren de voedingswaarde beïnvloeden. Daarnaast kunnen we ook de smaak en houdbaarheid verbeteren.”
Energiegebruik
Toch heeft verticale landbouw ook nadelen, en dat zit hem vooral in het relatief hoge energiegebruik. “Ook al zijn ledlampen zuinig, dan nog zit een kwart van de kosten in het energiegebruik. Wanneer je daar fors op kunt bezuinigen, wordt de investering beter betaalbaar”, zegt Marcelis. Samen met collega’s bestudeert hij mogelijkheden om het energiegebruik terug te dringen. “We willen zorgen dat het licht efficiënter wordt benut door de plant. Als we de temperatuur, luchtvochtigheid, concentratie koolzuurgas en beschikbaarheid van water en meststoffen optimaliseren en de optimale intensiteit en kleur van het licht voor elk moment van de dag kunnen bepalen, kunnen we per eenheid licht veel meer produceren”, zegt Marcelis. Daarnaast wil hij de efficiëntie van de klimaattechniek verbeteren. De gewassen zelf kunnen ook worden verbeterd. De huidige gewassen zijn veredeld voor de buitenteelt en de kassenteelt. “We kunnen ook gewassen veredelen voor deze omstandigheden, maar dat is wel een zaak van lange adem. Met veredeling ben je zo tien jaar verder.” En tenslotte kunnen ook de gebouwen energiezuiniger worden gemaakt, bijvoorbeeld door het licht, dat wordt omgezet in warmte, te benutten voor de verwarming van huizen en kantoren.
Vooroplopen
Aan het Wageningseonderzoek naar verticale landbouwheeft de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)5 miljoen euro toegekend. “Onze glastuinbouwsector is leidend en heeft veel techniek en kennis in huis, die Nederland wereldwijd exporteert, ook op het gebied van verticale landbouw. Daarom is het belangrijk dat we voorop blijven lopen”, verklaart Marcelis.
In Nederland is kassenteelt heel efficiënt en dus veel goedkoper danverticale landbouw. In veel plaatsen in de wereld is het ’s winters echter te koud of ’s zomers te heet om het hele jaar groenten te kunnen blijven verbouwen. En soms is er domweg te weinig land beschikbaar, bijvoorbeeld in de stadstaat Singapore. Singapore, maar ook de VS, landen uit het Midden Oosten en Japan zijn geïnteresseerd in verticale landbouw, vertelt de hoogleraar. “In Japan is voedselveiligheid heel belangrijk geworden sinds dekernramp van Fukushima, en verticale landbouw is heel veilig”, licht Marcelis toe.
Aansprekend
Hoe economisch rendabelverticale landbouw in de toekomstwordt, is nog moeilijk te voorspellen. “Het is allemaal nog heel nieuw en moet zich nog bewijzen.” Toch hebben investeringsmaatschappijen en bedrijven als Google, Amazon en IKEA al honderden miljoenen euro’s in verticale landbouw geïnvesteerd, vervolgt Marcelis. Ookin Europa groeit de interesse en het aantal bedrijvendat zich richt op verticale landbouw. En de consument? “Tien jaar geleden ontmoette het idee nog vrij veel negatieve emoties. Dat is nu anders; jongere generaties zijn meer met techniek opgegroeid. Verticale landbouw spreekt steeds meer consumenten aan.”
De gemeente Amsterdam en haar inwoners streven naar een groenere stad en een gezondere leefomgeving. Agrarische voedselbossen verschijnen door heel het land, maar ook in Amsterdam zijn de afgelopen jaren meerdere voedselbosinitiatieven ontwikkeld. De interesse naar voedselbossen is flink toegenomen door de groeiende belangstelling voor en urgentie van natuur en een natuurlijke vorm van voedselproductie. Een voedselbos is een ontworpen systeem om een natuurlijke bosstructuur te ontwikkelen met meerdere vegetatielagen, gedomineerd door houtachtige planten. Kenmerkend voor een voedselbos is de hoge biodiversiteit aan flora en fauna en een hoge bodemkwaliteit. Zo ontstaat er een rijk, robuust en zelfvoorzienend ecosysteem. Een voedselbos heeft naast deze hoge natuurwaarde ook andere veelzijdige waardes op het gebied van klimaat, voedsel en sociaal. Dit rapport biedt een startpunt en een eerste overzicht van de veelzijdigheid en complexiteit van het thema voedselbossen in een stedelijke omgeving.
Gemeente Amsterdam en Wageningen University & Research Jaëla Arian Master Biology – Conservation and Systems Ecology Begeleiding Geertje Wijten Ruimte & Duurzaamheid - Gemeente Amsterdam Madelon Lohbeck Forest Ecology and Forest Management - Wageningen University & Research