Summaries Circollab reading group / Samenvattingen Circollab leesgroep

All literature discussed can be found here.

edition october 2025

Reading group met Rik Berbé.
The VUCAcanvas: A framework for strengthening human and relational capacities in complex adaptive system. A practice-ready framework for thriving in VUCA environment.

Dit artikel is gepositioneerd tegen een achtergrond van systems thinking & complexity theory. Kijkt vanuit een systeembril naar organisaties, gemeenschappen, wijken, steden.

Wat is nou belangrijk voor je als je kijkt naar strategie en hoe je verder wilt, hoe ontwikkel je samen met bewoners wijken? Dit soort vragen vormen de basis voor het framework: duurzame wijk, duurzame organisatie? Een systeem dat kan omgaan met alle complexiteit en onzekerheid dat op hen afkomt, en dan met name welke capaciteiten daarin belangrijk zijn. Serious play ontwikkeld (canvassen, duploblokjes) om aan de hand van inzichten en kennis in gesprek te gaan. “Adaptief zijn” is heel belangrijk, wat is daar dan voor nodig? Welke elementen zijn dan belangrijk? Het systeem is een gegeven, hoe zorg je dat een organisatie, wijk, ecosysteem zich daarop kan voorbereiden, ook op de lange termijn. Vanuit een complexity en systems theory perspectief.

• Welke hoofdcapaciteiten zijn dat? Adaptive, sensitive, resilient, connective, diverse, cooperative. En welke elementen hebben deze capaciteiten? Hoe richt je dan een omgeving in volgens die capaciteiten om duurzaamheid te versterken?
• Met elke capaciteit een apart canvas: hoe is het nu, observerend. Hoe kunnen we deze capaciteit ontwikkelen? Welke patronen zien we in het systeem om op basis daarvan interventies te definiëren?
• Research science approach / ontwerpaanpak obv. praktijk, actieonderzoek.
• Workshop sessie: probe (what), sense (so what), respond (now what). Ze bouwen zo hun landschap / system en observeren, interpreteren wat er staat in de zin van adaptief, coöperatief etc. zijn. Zo ontstaat een collectieve intelligentie over hoe we (al dan niet) samenleren, per capaciteit. Bijv. “we zijn niet zo adaptief” (adaptief), “we zijn hierarchisch georganiseerd” (coöperatief) à als je dit dan weet van elkaar, wat zijn dan je interventies?

Discussie/vragen

• Hoe kan je een “duurzaam systeem” ontwikkelen? Bijv. adaptief en leren – wat is dan de dominante variabele, welke capaciteiten en elementen horen hierbij.
• Hoe begin je dit? Een systeem kan van alles zijn. Wat is het startpunt? “Onzekerheid en complexiteit”, oude instrumenten voor planning werken daar niet altijd voor, inspiratie vanuit de natuur eg. een bos, kijken naar capaciteiten om gezien die complexiteit te overleven. Kan ook bij planningsessies, bepalen wat de strategie is: welke waarde creëer je. Welke capaciteiten heb je nodig, wat is dan ‘adaptief’ en hoe ontwikkel je dat dan? Helpt ook bij teambuilding, als team kijken waarin je investeert met elkaar.
• Over welk niveau hebben we het in een “systeem”, kan je daar een voorbeeld van geven? Is steeds uniek, welke onderliggende patronen identificeren we? Mensen ontdekken hoe hun systeem functioneert obv hun capaciteiten. Indicatoren voor elk van die capaciteiten.
• Eg. bergtocht als VUCA wereld, hoe “overleven” we daarin? Welke capaciteiten hebben we gebruikt als team? We zijn heel adaptief, maar niet resilient (slecht voorbereid). Er ontstaat een inzicht, hoe kan dit en wat hebben we niet gedaan. Ander voorbeeld: Betaalvereniging, een “olietanker” met duidelijke lijnen uitgezet, maar niet adaptief; metafoor veranderd naar vliegdekschip à verandering van denken, andere patronen kunnen ontwikkelen, korte acties.  
• Hoe definieren we “systeem”, hoe hangt dat samen met bijv. multilevel perspectief? Systeem is de geinterrelateerde onderdelen; complexiteit deel is dat het dynamisch is. Subsystemen definieren en tegen elkaar aanleggen; verschillende delen zijn verschillend adaptief. Belangrijk het systeem of netwerk goed af te bakenen om daarbinnen te identificeren waar de interventies nodig zijn.
• Hoe pas je dit toe in bedrijven waar bijv. rendabiliteit, kortetermijn winst het belangrijkste is; deep design van het bedrijf vanuit de donut economie; hoe het bedrijf is georganiseerd op macro niveau is vaak bepalend voor wat ze naar de toekomst kunnen. Met welke uitdaging gaat een organisatie de exercitie aan? Welke onderliggende regels (simple rules) bepalen hoe het bedrijf werkt, die bepalen hoe het systeem werkt? Eg. alles is geënt op winst maken, (hoe) kunnen of willen we dat veranderen? Hoe kunnen organisaties zich duurzaam ontwikkelen? Conditie om naar een circ. ec. te komen is dat je opereert binnen planetaire grenzen.
• Omgevingsverandering is een gegeven; zit daar een normatief idee onder, waar we als maatschappij heen willen? Of neutraal aanpassen aan de omgeving en bestaansrecht handhaven in die omgeving?
• Hoe verhoudt zich deze oefening tot de bredere omgeving? Eg. hoe gaan we hierin om met de planetaire grenzen; soms is het optimaliseren van een bestaand systeem niet de manier om die duurzaamheidsdoelstellingen te bereiken, maar heb je een nieuw systeem nodig. Hoe meer we binnen het systeem meewerken, hoe meer input je kan krijgen om daar radicale verandering in te ontwikkelen.
• Veel modellen zijn technocratisch, gericht op lean produceren, meer de menselijke kant benadrukken.
• Complexiteit zit in planetaire grenzen, wat we nu aan het doen zijn kan niet zo doorgaan; hoe vertalen we dit naar systemen die veel kleiner zijn, eg. organisaties en teams. Dat is wat het anders maakt dan vroegere generaties.
• Hoe persoonlijk maak je de workshops? Capaciteiten manifesteren zich in mensen, in een team zou je een balans willen zien daartussen (goed leiderschap: dat iedereen goed tot hun recht komt en capaciteiten daarin ontwikkelen). Dit is een dialoog/co-creatie sessie van 3-4u, voor elke ronde 20 minuten (what, so what, now what) en dan nabespreken; goed faciliteren. Speels element met duploblokjes om gesprekken los te maken; belangrijk in te zetten op dialoog, veiligheid. Unit staat centraal: waar ligt de afbakening? (je team, je organisatie als geheel, de keten als geheel – dit moet van te voren goed duidelijk zijn en met wie).
• Toevoeging voor bijv. participatory system mapping – subsystemen binnen systemen.
• Is ook online beschikbaar, maar f2f werkt beter voor diepe vragen stellen.
• Focus ligt op collectieve waarden meer dan individuele (zoals bij Sen, Nussbaum).
• Future research: huidige analyse is obv kwalitatieve factor analyse; doorontwikkelen van model. Langduriger onderzoek obv een nulmeting en verder: hoe veranderen capaciteiten en in hoeverre draagt dat bij aan realiseren van output (impact).
• De methode is open source, wel voorafgegaan door een korte training.
• Aanvullende bronnen: https://doi.org/10.1186/s12961-024-01199-3, https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/17579139211006747 

Vervolg: misschien over planetary boundaries: hoe gaan we daarmee om/hoe verhoudt zich dat tot circulaire economie. Hoe ga je daarmee om in steden etc.  

Summary reading group 11 Dec. 2023
Innovation ecosystems for the circular transition.

Melanie de Vries and Rob Lubberink introduced Talmar et al.'s paper Mapping, analyzing and designing innovation ecosystems: The Ecosystem Pie Model (LRP, 2020) link. The ecosystem pie model is fairly well-known and applied a lot, also in teaching, we discussed to what extent this model is applicable for the circular economy. We concluded that the value of the model lies mostly in its potential approach to rethink resource usage, which can help extend thinking about circularity towards multiple value creation and regeneration.

Samenvatting leesgroep 14 september 2023
"Vier de inclusiviteit, minder lineariteit"

Centraal stond vandaag de betekenis en implicaties van "regenerative business models" en regeneratieve waarden, afgezet tegen concepten als duurzaamheid en circulariteit, aan de hand van een recent artikel van Konietzko et al. Wederom met een brede interdisciplinaire vertegenwoordiging vanuit HvA en Windesheim. We bespraken o.a.:

• Wanneer is iets ècht regeneratief en worden alle componenten getackled? De voorbeelden in het artikel belichten niet alle drie de door de auteurs genoemde proposities. 
• Bestaat een 'regeneratieve organisatie', of kan zoiets alleen als onderdeel van een ecosysteem? En in hoeverre verschilt dit van circulariteit? Dit roept ook een coördinatievraagstuk op: wie is dan de 'first mover', welke risico's en mogelijkheden passen daar bij, en wie coördineert dan dat het netwerk zich als een ecosysteem ontwikkelt? 
• We signaleren een behoefte aan een meer gebalanceerd perspectief / evaluatie van business modellen. Het is belangrijk de negatieve effecten van business modellen ook aandacht te geven. Zo belichten value mapping tools naast de positieve kansen van verschillende modellen ook de 'value destroyed'.*  
• In hoeverre maakt spreken over 'regeneratief' e.e.a. onnodig complex? Duurzaam en circulair is al een enorme uitdaging. Conclusie:
  • regeneratief legt nadruk op iets bijdragen en herstellen i.p.v. iets onttrekken en kapotmaken.
  • regeneratief overbrugt het denken in 'mensen' versus 'natuur', ook wel aangeduid als een focus op het symbioceen (voorbij het antropoceen). 
  • regeneratief moet ingebed zijn in de context, dus waar lokaal schade wordt gedaan dan ook daar herstel, in hetzelfde domein (dus watervervuiling door jouw business = herstellen door waterkwaliteit verbeteren op die plek, niet door elders bomen te planten of een schooltje te sponsoren). 
  • regeneratief legt nadruk op de 'non-human perspective', dit is belangrijk om een rechtvaardige transitie te realiseren en voice te geven aan non-human actors.
• Regeneratief is misschien een 'hip begrip' maar lokt ook een nieuw discours uit, met kansen om scherpere criteria te stellen dan 'duurzaam' of 'circulair'. In hoeverre dit dan daadwerkelijk wordt doorgevoerd (eg. in regenerative building design) blijft een belangrijk aandachtspunt. Is ook belangrijk om denken en ontwikkelen verder te brengen, tevens in beleid. 
• We hebben een nieuwe 'R-ladder' nodig van regeneratief ontwerp om te helpen gidsen naar specifieke idealen. 
• En over de realisatie zei Marco treffend: "De natuur heeft in een paar miljoen jaar een regeneratief eco-systeem ontwikkeld, wij willen dat in ongeveer 20...!"

* Mbt. het in kaart brengen van waardecreatie èn waarde vernietiging, licht Marco van Hees verder toe: "bij het ontwikkelingen van business modellen lijkt vooral aandacht te zijn voor de positieve waardecreatie, bijvoorbeeld via een veelgebruikt business model canvas (BMC) als gereedschap. De nadelen (of grensoverschrijdingen) lijken bij de opzet/ontwerp met dit soort tools een ondergeschikte  rol te spelen - ook bij veel sustainable varianten van BMC. De centrale vraag gaat dan juist om welke positieve waarde creëren we (ook als het om people, planet, profit gaat). Circulaire tools die iets dieper gaan, lijken er vooral op gericht om achteraf waardevernietiging aan de orde te stellen via specifieke trajecten (denk aan een CIRCO workshop, de Donut of de Value Mapping Tool). In de ontwerpfase (en in de verantwoording) zou je die balans meer verwachten, maar dat is in veelgebruikte organisatie ontwerptools niet ingebed (m.u.v. financieel vlak, waar ook de kosten een rol spelen en iedereen dat normaal vindt)." 

Tot zover onze discussie, met dank aan alle aanwezigen (fysiek en online). 

Volgende keer gaan we dieper in op het concept van 'ecosysteem', literatuur volgt! 

Summary reading group 8 June 2023

Last Thursday we had another stimulating reading group, with a marvellous transdisciplinary representation of three faculties (FT, FMR, FBE)! Marco introduced a very useful article by Geissdörfer et al. (2018), proposing a framework to connect sustainable and circular business models. We built on the first edition where we studied Velenturf & Purnell’s (2021) Principles for a sustainable economy. And for those of you interested in further reading, we can refer you to two articles proposed by Sara 1) conceptualizing the circular economy and 2) identifying key barriers to the circ. economy, written by Krichherr and colleagues ( 2017; 2018). All this is available on the reading group website, which is developing into a useful repository of relevant literature!

In our discussion:

• We questioned to what extent existing companies (as opposed to new companies) are able to transform into a circular business models.
• We identified that a key complexity involved in this transformation is a change from a linear business model to a circular value network, which in turn entails changes among actors in behavior, in routines and in networks as well as in structures and chains by organizations. The challenges of organizational learning apply here, as such changes involve fundamental changes in our assumptions.
• We identified that spin-offs can create ‘safe spaces’ for the experimentation needed to realize this transformation.
• Given that organizations often combine multiple business models, we questioned how they combine these when they talk about transitions, and whether are they actually talking about the same thing. Moreover, how do you deal with this multiplexity in the transition to circular business models?

We are seeking literature recommendations about the following:

• Studies that discuss and pref. show evidence of the transformation from linear to circular economy within existing (larger) organizations (viz. first bullet).
• How to make the circular (and sustainbility) transtion more inclusive and just, and how to we embed this in our research methods.  
• Methodological studies on collaborative business modelling (NB verb, not a noun): community based action research and how to include/involve stakeholders in the context of the CE, how to develop CE business models in co-creation with users and supply chain, how to facilitate this as researcher and to what extent does this generate robust data?

For more, see LinkedIn post

Summary reading group 23 February 2023

We had a really good session this afternoon including a nice lunch, discussing the paper by Velentuf & Purnell (2021) which Willem had selected for this first get-together. If you haven’t yet managed to read it, it is worthwhile particularly because of i) the connection that the authors make between sustainable development and the circular transition (not the same thing!) and ii) a set of 10 principles that they include which can be a useful agenda for our circular programming and/or as a check for our current projects (eg. we will include these principles in the Circollab position paper, which is currently being developed, and can use them to plot Circollab projects, to identify hiatuses etc.). For more, see LinkedIn post.