Een tijdperk van crises
Patrick Huntjes begint met een context-schets van opeenstapelende crises: geopolitiek, ecologisch, vertrouwens- en ongelijkheidscrisis. Hij constateert dat steeds meer mensen geen vertrouwen meer hebben in het sociale contract dat we hebben gemaakt. Hij constateert een breuklijn in onze collectieve afspraken als samenleving. Het is volgens Patrick een valkuil om in duurzaamheidstransities in een tunnelvisie te raken omdat er een systeembril is nodig: welke paradigma’s, motivaties, en onderliggende waarden liggen ten grondslag van deze crises? Je kan de crises niet enkelzijdig bekijken of loslaten, het is noodzakelijk om naar de onderliggende oorzaken te kijken. Daarin is volgens hem een kentering te herkennen, bijvoorbeeld de focus op brede welvaart. Een systeem om met een crisis om te gaan in plaats van sectoraal. Het sociale contract kan ook een methode zijn om een systematische impact te hebben.
Gedeelde waardenbasis
Het economisch paradigma zit bijvoorbeeld in alle haarvaten van de samenleving, de 'homo economicus' lijkt het eigen belang vooraan te zetten en de burger wordt voornamelijk als consument beschouwd. Maar Patrick weerlegt deze heersende opvatting. Huntjes daagt het publiek uit door naar de ander in de samenleving te kijken vanuit de waarden die wij zelf het belangrijkste vinden. Onderzoek toont aan dat het beeld van onze naasten, focus op consumeren en individualisme, niet overeen komt met de waarden die ondervraagden het belangrijkste vinden. In het onderzoek van Bouman & Steg (2019) komt naar voren dat de algemene waarden hoger scoren op biosferisch en altruïstisch dan egoïstische waarden. De individuele stem lijkt anders dan de collectieve wensen. Dit creëert een collectieve macht. Het lijkt alsof de keuzes die vanuit de collectiviteit worden gemaakt niet overeen komen met wat de belangrijkste waarden zijn.
Natuurlijk Sociaal Contract
Een collectieve gedragsverandering is volgens Huntjes enkel mogelijk in de systeemwereld. In de diepste laag, waar de collectieve waarden het zwaarste wegen. Een natuurlijk sociaal contract kan daarin als transformatieve kracht werken. Nieuwe collectieve afspraken zijn daarvoor nodig, op basis van de waarden die we gezamenlijk belangrijk vinden. Met een nieuw sociaal contract bouwen we een samenleving die humaner en eerlijker is, en vooral minder destructief voor mens, dier en planeet. Wil je meer weten over dit Natuurlijk Sociaal Contract, lees dan Patrick's boek 'Towards a Natural Social Contract: Transformative Social-Ecological Innovation for a Sustainable, Healthy and Just Society'.
De Transitiebloem-aanpak
Hoe kom je van systeem A naar systeem B? De transitiebloem-aanpak (Huntjens & Kemp, 2022) kan daarin een instrument zijn. Bijvoorbeeld: gewaardeerd worden op basis van publieke waarden i.p.v. economische waarden. Het belonen van werken aan collectieve waarden. Het doel van de bloem is: het realiseren van collectieve afspraken en handelingsperspectief gericht op een duurzame, gezonde en eerlijke samenleving. De aanpak bekijkt transitieversnelling vanuit een systeembril:
- Meervoudige waarde-creatie
- Systemisch co-design / kennisintegratie
- Inclusieve & effectieve samenwerking
- Sociale contractvorming in de praktijk
Voorbeelden in de praktijk
Marke-model als nieuw waardenmodel
Patrick laat twee voorbeelden zien van nieuwe manieren van sturing. Het Marke-model is een nieuw governance systeem om doelen te bereiken. In het huidige systeem wordt vooral gestuurd op maatregels, in het Marke-model wordt gestuurd op doelen. Het biedt een nieuwe vorm van sturing en creëert hefbomen in de tijd. Dit doet de transitiebloem voornamelijk door middel van back-casting: vanuit een visie een terugkoppeling via stappen maken naar het handelen nu. Wat is het transitiepad en welke opties en draaiknoppen heb je daarin? De koers met een gedeelde waardenbasis terugcasten. Andere voorbeelden zijn het ZeeBURGERvoedselbos en Living Lab Sluisbuurt. Het koppelen van verandermacht vanuit gemeenschappelijke waarden staat daarin centraal.
* Bron presentatie: Huntjens, Patrick (2024) Natuurlijk Sociaal Contract & Transitiebloem-aanpak: Een waardengedreven en maatschappijbrede transitiebenadering. Transitie-lezing voor Breed strategienetwerk Transitiekunde, Gemeente Amsterdam, 18 April 2024
Biografie Patrick Huntjens
Prof. Dr. Patrick Huntjens is lector Sociale Innovaties in het Groene Domein bij Inholland en tevens hoogleraar Governance of Sustainability Transitions bij de leerstoel Sustainability Institute (MSI) van de School of Business and Economics (SBE), Universiteit Maastricht. Ook is Patrick auteur van de internationaal bekroonde bestseller 'Towards a Natural Social Contract’ (2021). Verder is hij door de Verenigde Naties benoemd als Lead Author IPBES Transformative Change Assessment, voor het Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPBES). Deze organisatie richt zich op de wereldwijde ecologische crisis.
Zijn onderzoek richt zich op sociale / maatschappelijke innovaties die de impact (kunnen) hebben van een doorbraak- of systeeminnovatie, in het bijzonder gericht op de transitie naar een duurzame, gezonde en rechtvaardige samenleving. In het onderzoek staan governance-vraagstukken centraal, met aandacht voor kwesties als collectief leren, transdisciplinair samenwerken, inclusiviteit, politiek en macht in transities, en voortbouwend op het brede veld van governance en innovatiestudies, complexiteitstheorie en systeemtheorie.
Patrick heeft een multidisciplinaire achtergrond als ecoloog (Radboud Universiteit) en politicoloog (UvA) en is gepromoveerd als complexe systeemwetenschapper (Universiteit Osnabruck, Duitsland). Hij heeft in de afgelopen 20 jaar in meer dan 40 landen
Daarnaast is Huntjes betrokken als stuurgroep-lid bij het Klimaatinitiatief Onderzoek Nederland (KIN). Laat het mij (Jolien Kramer) graag weten wanneer iemand uit het netwerk hierbij betrokken is vanuit Amsterdam. Bij het KIN werken ze met de Crutzen-workshop methode. Voor meer info zie: www.hetkin.nl
"Towards a Natural Social Contract: Taking a value-driven Whole-of-System transformation approach".
Sociale contracten zijn in elk land en elke context anders; maar in wezen vormen ze het web van relaties die ongelijksoortige burgers, gemeenschappen, bedrijven, instellingen en regeringen samenbinden tot een rechtvaardige samenleving. Alle mogelijke toekomsten waarmee we op dit moment worden geconfronteerd, brengen radicale, structurele verandering met zich mee. Of we veranderen de manier waarop onze samenlevingen functioneren, of deze crises zullen onze samenlevingen en economieën overweldigen en onnoemelijk veel leed veroorzaken. Gezien het mondiale en systemische karakter van deze problemen is het duidelijk dat duurzaamheid en maatschappelijke transities niet kunnen slagen zonder nieuwe economieën en een nieuw Natuurlijk Sociaal Contract met rechten en plichten ten aanzien van zorg voor het milieu en het welzijn van anderen, ook toekomstige generaties. Lees hier meer: https://www.maastrichtuniversity.nl/nl/agenda/site-inauguratie-prof-dr-patrick-huntjens