CIRCOLLAB expeditie biobased bouwen

Na de opening door Melanie de Vries en Darina Huinck van CIRCOLLAB, was de vloer voor Xander de Bruine van het Nationaal Kenniscentrum Biobased Bouwen (NKBB). Het NKBB is in juni gelanceerd om de kloof tussen theorie en praktijk te overbruggen. Door kennis op te halen en te verspreiden draagt het NKBB bij aan de versnelling van de transitie naar biobased bouwen. Het kenniscentrum komt voort uit de Nationale Aanpak Biobased Bouwen van vier ministeries; het wordt niet alleen gedragen maar ook gefinancierd door deze ministeries. Daarbij is het sterk gekoppeld aan Building Balance; NKBB verspreidt onder andere de kennis die in de praktijk door Buiding Balance is opgedaan.

Highlights van de presentatie

• Vanuit Building Balance is er veel praktische en toepasbare kennis opgedaan door koplopers: daar gaat NKBB mee verder: verspreiding en opschaling van kennis, onder niet-koplopers.
• De 30-30-30 ambitie voor 2030 staat centraal, daar is nog veel marktactivatie voor nodig. Verwerking is nog lastig en vergt grote investering.
• NKBB is geen voorschrijvend platform maar beoogt dé bron voor kennisuitwisseling te worden, onder andere door het opbouwen van kennisdossiers en het opzetten van leerlijnen (hbo en mbo).
• Kennisontsluiting via 2 manieren:
  • Doelgroepen (horizontaal); denk aan trainingen en webinars. Na architecten en onderhoudsbedrijven, nu vervolgers voor bouwers. Levert ook ‘smoelenboek’ op; overzicht van wie de training heeft gevolgd.
  • Kennisdossiers (verticaal); worden opgebouwd uit de praktijkexpertise van Building Balance
• Momenteel wordt gewerkt aan een overzicht van onderzoeken naar biobased bouwen via de SIA-database en ketenregisseurs van Building Balance. Dit moet leiden tot een nationaal overzicht, oplevering 5 november. Ook inventarisatie bij Sprong groepen, groeifondsen.
• Samen met Cirkelstad monitor/overzicht van projecten aan het opstellen; Cirkelstad voor circulaire projecten, NKBB voor biobased projecten.
• Er wordt ook gewerkt aan een mbo/hbo lespakket (landelijk), gecoördineerd via Smart Circulair, gefinancierd door Building Balance.
• Na 2030 wordt Building Balance ontmanteld en gaat NKBB verder.
• Samengevat richt NKBB zich op:
  • Kennis documentatie
  • Kennisdeling via partners
  • Ontwikkeling leerlijnen
  • Bundelen van onderzoek

Na de presentatie was er ruimte voor vragen en die werd voluit benut.

Waar zitten de grote (kennis)hiaten?

Hoe krijgen we genoeg Nederlandse materialen in Nederlandse fabrieken zodat we kunnen produceren en opschalen. De doelstelling is 50.000 hectare, helft is stro. Daar ligt een som onder met verdeling over de provincies, maar het is bv al heel complex in Noord-Holland. Een grote vraag is hoe we de verwerking op Nederlandse bodem van de grond gaan krijgen.

Wordt er ook onderzoek geïnitieerd naar nieuwe materialen?

Bij het volwassenwordingsproces zie ik kansen dat daar meer funding voor komt. We volgen Building Balance wel in gewaskeuze, maar het fijne is dat NKBB een aparte stichting is en dat als we meer ‘volwassen’ zijn we die keuzes kunnen maken. NKBB neemt indien de vraag er is ook andere stromen dan de grote 4 als thema. Let hierbij wel op dat het om kennis gaat dat concreet en toepasbaar is voor de markt.

Worden niet-technische vraagstukken ook meegenomen?

Dat is nog een onontgonnen vlak. Er is een connectie tussen materialen en energie, gezondheid etc. Daar zijn ketenregisseurs mogelijk ook belangrijk in.

Biobased is een nieuwe keten, daarom is het nog wat versnipperd. Hoe zorgen we ervoor dat er meer vóórtgebouwd wordt op kennis? Dat we geen losse minoropdrachten hebben die op de plank blijven liggen, maar dat wordt voortgebouwd op wat eerder is uitgezocht?

Het overzicht van onderzoeken dat we nu met SIA aan het maken zijn is een begin, hopelijk. Bij ketenregisseurs zit veel kennis, maar elke regio is anders en ze zijn vaak nog heel cultuurgebonden. Er is nu meer coördinatie nodig van de ketenregisseurs, daar heb ik een notitie voor geschreven. De behoefte om samen te werken groeit. Interessant om te zien hoe je kunt samenwerken. De SEB – Stichting Emissieloos Bouwen - heeft een mooi voorbeeld gesteld. Internationaal kunnen we ook meer onderzoek doen, bv Duitsland en Zwitserland zijn op het gebied van stro al heel ver.

Hoe zie je de samenwerking met hogescholen?  Hoe zorgen we dat we niet gaan concurreren? Er is zoveel win-win te behalen met onze labs, maar we moeten een manier vinden om met elkaar samen te werken. Building Balance is een logische partner. Hoe past NKBB dan daarbij?

We werken aan een mbo/hbo curriculum, voor de hogescholen. Daar kunnen we in samenwerken. Het is wellicht ook een mogelijkheid om in de trainingen van NKBB gebruik te maken van de labs op de hogescholen: deelnemers praktische hands-on ervaring meegeven.

Er zijn ook allerlei andere kennisbanken zoals Academie Cirkelstad en Atlas van TU Delft. Zoveel initiatieven. Hoe zorgen we dat we niet parallel hetzelfde doen?

We proberen juist het overzicht te creëren, maar we zijn net gestart en de samenwerking is dynamisch. De ketenregisseurs doen het nog ieder op hun eigen manier. Geef me nog een paar maanden.

Onderzoektafel en onderwijstafel

Na een pauze gingen de deelnemers uiteen in twee groepen: een onderzoekstafel en een onderwijstafel.

Samenvatting onderzoekstafel biobased bouwen

Aanwezig: Sam Edens, Evert-Jan Velzing, Vera van Maaren, Marta Malé Alemany, Ditte Valk, Jermaine Veneman, Yanti Slaats & Melanie de Vries

Er is behoefte aan een fysieke plek waar de oogst, productie, verwerking en verkoop van producten op lokaal niveau samenkomen. In lijn met het lectoraat van Marta kan dit gaan om hout dat vrijkomt uit gebouwen, maar er kan ook worden gedacht aan een bredere invulling van de hub waar meerdere stromen samenkomen, zoals textiel en voedsel.

De fysieke plek kan zich uiten in één of meerdere gebouwen, bij voorkeur gemaakt van lokale biobased materialen, in wijken waarin er samen met de lokale community wordt opgetrokken. Het kan ook in de vorm van een meer dynamische hub die verplaatst naar gebouwen die gesloopt gaan worden en het mogelijk maakt om de vrijgekomen materialen lokaal te verwerken en hergebruiken. Dit sluit aan bij het ingediende projectvoorstel Robots4Commons. Modulair biobased bouwen is ook als focuspunt besproken: wat kan er door modulaire biobased elementen worden vervangen? Deze drie ideeën zouden ook creatief samen kunnen komen.

Er is een aantal speerpunten van het icoonproject naar voren gekomen:

• We maken het concreet en gaan iets samendoen op een fysieke plek. Door te doen leren we.
• We vertellen de verhalen en maken circulariteit en de impact zichtbaar. We bieden een ervaring.
• We brengen alle expertise in het Circollab netwerk samen.
• We beginnen klein.
• We doen het samen met de gehele keten en de lokale community.

Een aantal uitdagingen voor zo'n hub: het zoeken van de balans tussen centraal en decentraal, wat is de juiste schaal? Wat is de propositie van de hub en is er een businesscase voor te maken? Er is al veel geëxperimenteerd met hubs: hoe bouwen we hierop voort en zetten we de volgende stap --> door de focussen op hogere R-ladders en regeneratie.

Om te onthouden:

• Wat is het verschil met circulaire ambachtscentra?
• Bouwlab en Willem van Winden zijn goede partners om te betrekken.
• Wat kunnen we leren van andere sectoren?
• In Oosterwold zijn mooie voorbeelden van prosumption te vinden. Ook Buurman is een goed voorbeeld.
• Wellicht kunnen we aansluiten bij of invulling geven bij één van de projecten van Building Balance.
• Hoe kunnen we verbinden met het Nationaal Kenniscentrum Biobased Bouwen.

Dit eerste idee biedt een mooi vertrekpunt voor vervolggesprekken. De volgende keer komen we samen in het Robotlab.

Samenvatting onderwijstafel biobased bouwen

Aanwezig: Elsbeth van Battum, Dirk Vroegindeweij,  Matthijs Meijer, Stan van den Berg , Jiri Brakenhoff, Dewi Offenberg, Jolijn Goossens & Darina Huinck

Voorgeschiedenis: Voor de zomer heeft een eerste bijeenkomst plaatsgevonden van docenten van de AHK, Windesheim en HvA om te onderzoeken of er animo is voor een gezamenlijke elective biobased bouwen met het idee om ieders expertise voluit te benutten en investering (uren) te spreiden. Circuloco was daarbij ook aangehaakt als mogelijk partner met potentiële locatie en uitgebreid netwerk van praktijkpartners. In een tweede bijeenkomst (deze dus) zou besloten worden of er voldoende draagvlak en common ground is om verder te gaan. Inmiddels is AHK afgehaakt door gebrek aan uren. Elsbeth (HvA) en Dirk (Windesheim) staan nog open voor voortzetting.

Wat voegt een gezamenlijke elective toe? In de curricula zit al wel wat biobased verwerkt maar we zoeken naar nieuwe ontwikkeling en kruisbestuiving. Bij HvA is een IP-project gedaan; eigen expertise is gedeeld, maar er ligt nog geen kant en klaar lespakket.

Enkele uitgangspunten die zijn genoemd:

• Doel is niet zozeer bewustzijn, dat is er al wel, maar meer het hoé. Dat is supercomplex.
• Klein beginnen met bouwkunde/built environment en vervolgens uitbouwen naar multidisciplinaire module als stip op de horizon. Er wordt snel in de techniek gedoken, maar transities zijn mensenwerk en je hebt allerlei disciplines bij elkaar nodig om het voor elkaar te krijgen. Bv ook Finance en bestuurskunde.
• Een elective voor eerstejaars is lastig; hele grote aantallen studenten met nog weinig basis. In het derde en vierde jaar hebben studenten wel een goede basis en zijn ze gemotiveerd.

Uiteindelijk komen we uit op een module ‘Biobased on tour’. Dus niet een gehele elective, maar een module die gevolgd kan worden binnen een minor, IP-project of bij afstuderen. Bij Windesheim zou het bv kunnen in de minor Urban Innovation. Het idee is dat studenten naar verschillende locaties gaan, waaronder Circuloco, waar ze biobased kunnen ervaren en de expertise ‘uit het veld’ krijgen. Denk aan excursies en gastcolleges op locatie. Het is tastbaar en toegepast, kruisbestuiving is het uitgangspunt. De verwachting is dat als studenten van beide hogescholen samen ‘on tour’ gaan, de uitwisseling vanzelf op gang komt.  ‘Capita Selecta’ als inspiratie maar dan in minivorm. Docenten van HvA en Windesheim kunnen er een lesprogramma omheen bouwen met een rode draad, (voorbereidende) opdrachten e.d.

Hoe nu verder?

Docenten hebben het druk, zeker met alle bezuinigingen, dus de vraag is of er middelen en expertise zijn om de module van de grond te krijgen.

• Horizon geeft aan bedrijven te kunnen aandragen; werkt motiverend voor studenten als de context ‘echt’ is; dat komt binnen en dan gaan ze hun best doen.
• Verder worden als mogelijke partners genoemd: Wageningen, TNO en C-Creators.
• Vraag uit de groep is of er ook zaaigeld vanuit Circollab is om de module te ontwikkelen > gaat Darina uitzoeken.
• De provincie geeft aan dat er mogelijk via Building Balance expertise en geld voor ontwikkeling van de module aangeboord kan worden.
• Qua planning wordt semester 1 van studiejaar 2025-26 haalbaar geacht.