Burgerparticipatie | Whitepaper Verantwoord Scannen en Herkennen

Bron: Gemeente Amsterdam (2024), Verantwoord Scannen en Herkennen.  Burgerparticipatie en ontwerpsessies binnen de Gemeente Amsterdam.

Inleiding

In 2024 startte het Computer Vision Team (CVT) van de Gemeente Amsterdam een innovatief burgerparticipatieproject om verantwoord gebruik van scantechnologieën in de openbare ruimte te verkennen en ontwikkelen. Dit project heeft als doel om technologische vooruitgang te combineren met maatschappelijke acceptatie door burgers actief te betrekken bij het ontwerp en de implementatie van technologieën zoals de ‘scanfiets’ – een fiets die is uitgerust met camera’s om objecten in de stad te scannen en te herkennen. Het project richt zich op het waarborgen van privacy en burgerrechten en is opgezet in samenwerking met kennispartners als de Hogeschool van Amsterdam (HvA), TU Delft, AMS instituut en Civic AI.

Projectachtergrond en visie

Het CVT is opgericht met de opdracht om nieuwe technologieën te ontwikkelen die bijdragen aan het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. De ‘scanfiets’ speelt hierin een centrale rol. Deze fiets, voorzien van camera’s en geavanceerde herkenningssoftware, is in staat om objecten zoals bouwcontainers, bouwsteigers en mobiele toiletten te detecteren en te lokaliseren. Het project heeft als visie om niet alleen functionele doelstellingen te realiseren, maar ook om de technologie op een sociaal verantwoorde manier toe te passen, met oog voor privacy en maatschappelijke zorgen.

Doelstellingen van burgerparticipatie

Het burgerparticipatieproject draait om de betrokkenheid van de Amsterdamse inwoners. Het CVT heeft drie strategische doelen geformuleerd:

1. In kaart brengen van de belangen en behoeften van burgers – Door de zorgen en verwachtingen van de inwoners te onderzoeken, kan het CVT de technologie beter afstemmen op de waarden van de stad.

2. Co-creatie voor optimale dienstverlening – Burgers en kennispartners spelen een actieve rol in het co-creëren van technologische oplossingen, zodat deze niet alleen effectief, maar ook maatschappelijk geaccepteerd zijn.

3. Vergroten van transparantie en zeggenschap – Dit project biedt inzicht in het ontwerp en gebruik van de technologie en geeft burgers een stem in de besluitvorming.

Participatieactiviteiten en ontwerpsessies

Om deze doelen te bereiken, werd een uitgebreide participatieaanpak gevolgd met verschillende activiteiten.

• Enquête camerabeelden (augustus 2023) 862 leden van het Onderzoek & Statistiek panel hebben meegedaan met een enquête over het gebruik van camerabeelden. Bijna 90% is bekend met de scanauto’s voor parkeercontroles. Smartphones worden als storend ervaren, terwijl scanauto’s en politiecamera’s dat minder zijn. Respondenten noemen veiligheid als voordeel, maar privacy zorgen zijn ook aanwezig. Ongeveer 66% is positief over scanauto’s, en een meerderheid vindt het belangrijk dat personen en kentekens op camerabeelden onherkenbaar worden gemaakt. Over het algemeen zijn de meeste respondenten positief over scanauto’s, maar privacy blijft een belangrijke zorg. Deze enquête is niet alleen uitgevoerd om de mening van Amsterdammers te peilen, maar ook ingezet voor het werven van ons fysieke inwonerspanel.
• Kick-off Bijeenkomst (Februari 2024) De startbijeenkomst op 9 februari bracht tien inwoners en vertegenwoordigers van vijf kennisinstellingen samen. Hier werd het project geïntroduceerd en werden burgers uitgenodigd om hun visie te delen. Er ontstonden levendige discussies over privacy, de rol van de gemeente in het waarborgen van burgerrechten, en het risico van mogelijk misbruik van technologie door andere instanties. Deze eerste bijeenkomst legde de basis voor verdere betrokkenheid en inzicht in de verwachtingen van de burgers.
• Ontwerpsessies (April - Juni 2024) Gedurende deze maanden organiseerde het CVT een serie ontwerpsessies samen met een service designer en partners van de HvA. Deze sessies waren gericht op co-creatie: burgers en partners dachten mee over het ontwerp en de functionaliteit van de scanfiets. Enkele hoofdthema’s die naar voren kwamen waren:
  • Privacy en dataminimalisatie: Diverse scenario’s werden besproken om data-verzameling tot het minimum te beperken. Zo werden vier opties ontwikkeld die varieerden van uitgebreide beeldopslag tot enkel locatiegegevens. De focus lag op een balans tussen noodzakelijke dataverzameling en privacybescherming.
  • Herkenbaarheid van de scanfiets: Om de scanfiets duidelijk herkenbaar te maken voor het publiek, gaven deelnemers input over visuele aspecten zoals stickers, QR-codes en kleuren.
  • Informatievoorziening: Deelnemers spraken ook over manieren om de inwoners van Amsterdam beter te informeren over de scanfiets en de functionaliteit ervan. Er werden ideeën ontwikkeld om burgers te wijzen op het doel en de werking van de fiets, bijvoorbeeld via informatie op de website van de gemeente.
• Straatexperiment (juli 2024) In een straatexperiment observeerde de HvA de reacties van Amsterdammers op de scanfiets in de publieke ruimte. Het experiment gaf inzicht in hoe burgers reageerden en toonde aan dat veel inwoners niet volledig op de hoogte waren van de functie van de fiets. Het onderzoek benadrukte de behoefte aan zichtbare, toegankelijke informatie voor burgers, zowel via fysieke kenmerken op de fiets als online.

Evaluatie en lessen

Uit de eerste zes maanden van het project bleek dat de participatieaanpak niet alleen een waardevolle input opleverde voor het CVT, maar ook het vertrouwen in de technologische toepassing versterkte. Enkele belangrijke inzichten zijn:

• Vroege betrokkenheid als basis voor vertrouwen: Vroegtijdige en actieve betrokkenheid helpt om vertrouwen te creëren. Burgers waardeerden het dat zij konden meepraten en invloed hadden op de ontwikkeling van de scanfiets.
• Heldere invloed en zeggenschap: Inwoners hechten waarde aan duidelijkheid over de mate van invloed die zij kunnen uitoefenen. Een agile werkwijze, met frequente reviewsessies, bleek effectief voor het ophalen van input. Door deze dynamische aanpak kon het CVT snel inspelen op feedback van inwoners, wat het proces transparant en flexibel hield. Zo werd het vertrouwen in het project versterkt.
• Ethische richtlijnen en adviesaanvraag: Het idee om een ‘ethische bijsluiter’ toe te voegen aan technologische producten zoals de scanfiets werd besproken. Een adviesaanvraag werd toegevoegd aan de bestuurlijke besluitvorming. Dit document zou duidelijk moeten maken aan het bestuur welke kansen er zijn en welke zorgen er bij inwoners aanwezig zijn en wat het CVT doet om deze kansen te benutten en zorgen weg te nemen.
• Innovatie door co-creatie: De ontwerpsessies leverden innovatieve ideeën op. Bijvoorbeeld, het burgerpanel adviseerde het toevoegen van zichtbare indicatoren zoals lichtjes en herkenbare stickers op de fiets.
• Effectieve communicatie en toegankelijkheid: Uit de sessies bleek dat bestaande communicatiekanalen soms minder geschikt waren voor alle burgers. Alternatieve tools zoals WhatsApp en e-mail werden als gebruiksvriendelijker beschouwd. Toegankelijke communicatie bevordert de betrokkenheid en begrip.

Conclusies en aanbevelingen

Het burgerparticipatieproject en de ontwerpsessies van het CVT laten zien dat technologieontwikkeling binnen de stad gebaat is bij een inclusieve en transparante aanpak. Dit project heeft belangrijke inzichten opgeleverd voor het gebruik van scantechnologie in de openbare ruimte:

• Technologie en maatschappelijke acceptatie: Burgers voelen zich meer gehoord en betrokken bij technologische ontwikkelingen wanneer zij vanaf het begin kunnen meedenken en invloed kunnen uitoefenen.
• Privacy en transparantie als kernwaarden: Door privacy waarborgen en transparantie als kernwaarden te omarmen, wint de gemeente het vertrouwen van haar inwoners.
• Blurring as a Service (BaaS): Bij verdere technologische uitrol zijn duidelijke privacymaatregelen cruciaal, zoals het automatisch vervagen van herkenbare objecten en personen om de privacy te beschermen.
• Implementatie en toekomstige technologische innovaties: De geslaagde samenwerking met het burgerpanel vormt een solide basis voor toekomstige technologische initiatieven. Door te blijven investeren in participatie en co-creatie, kan de gemeente innovatie combineren met maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Toekomstvisie

Met deze ervaringen in de praktijk kan de Gemeente Amsterdam verder bouwen aan technologien die zowel functioneel als maatschappelijk verantwoord zijn. Het CVT blijft innoveren met oog voor privacy en burgerrechten, in samenwerking met burgers en kennisinstellingen. De geslaagde burgerparticipatie-aanpak biedt een duurzaam model voor inclusieve technologieontwikkeling binnen de stad, waarmee Amsterdam een leidende positie inneemt in verantwoord stedelijk beheer en publieke technologie.

Meer informatie

Benieuwd naar meer informatie over de scanfiets en de Samenwerking Verantwoord Scannen en Herkennen? Stuur een e-mail naar het Computer Vision Team, cvt@amsterdam.nl.

Het algoritmeregister over objectherkenning openbare ruimte containers
Informatie over BaaS (Blurring as a Service)
Het algoritmeregister over BaaS
De scanfiets amsterdam.nl/scanfiets