In Weesp stond van 1250 tot 1673 kasteel Huis ten Bosch. Nu zie je op deze plek niet veel meer dan wat lichte glooiingen in een schapenweide. De archeologen van de gemeente hebben hier onderzoek gedaan, onder andere met een drone en andere moderne technieken. Daarbij ontdekten ze verborgen resten van het kasteel. Archeoloog Ranjith Jayasena vertelt er komend weekend meer over tijdens een lezing op Open Monumentendag Amsterdam.
Huis ten Bosch op een kaart het Amsterdamse Burgerweeshuisland aan de Vecht en het Naardermeer uit 1592. Het vervallen kasteel is op de verkeerde oever van de Vecht afgebeeld, en ook zo vermeld: "Dit vervallen Slot staet aen Zuijt-Ooste Zij". | Bron: Pieter Bruinsz, beeldbank Stadsarchief Amsterdam (00367A000016).
Huis ten Bosch
Prominent aan de Vecht ligt fort Uitermeer. De geschiedenis van dit fort gaat terug tot de zeventiende eeuw. Maar ook in de eeuwen daarvoor was deze omgeving een strategische locatie. Zo stond hier ooit het kasteel Huis ten Bosch. Dit kasteel werd vermoedelijk in het midden van de dertiende eeuw gebouwd in opdracht van Gijsbrecht I of diens broer Egbert van Amstel. Zij behoorden tot de heren van Amstel, die ook een belangrijke rol hadden in de vroegste geschiedenis van Amsterdam. Eeuwenlang stond het kasteel hier, tot Franse troepen het in het rampjaar 1672 verwoestten. Alleen de naam Huis ten Bosch leeft nog voort in de huidige boerderij. De militaire functie van het kasteel werd overgenomen door fort Uitermeer, dat later een belangrijke schakel vormde in de Oude en Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam.
Met een drone wordt over het weiland gevlogen. | Foto: Monumenten en Archeologie.
Stroompjes en drones
In januari en februari 2022 hebben de stadsarcheologen voor het eerst veldonderzoek gedaan naar het kasteel. Dit deden ze in samenwerking met onderzoekers van Saricon, de Universiteit van Amsterdam en Hollandia Archeologen. Ze hebben geen schep in de grond hoeven zetten, door gebruik te maken van moderne technieken. Eerst werd het weiland doorgelicht, door met elektrische stroompjes de geleidbaarheid van de verschillende bodemsoorten te meten, en werden verstoringen in het aardmagnetisch veld – bijvoorbeeld door muurresten – opgespoord. Daarna werd over het terrein gevlogen met een drone die was uitgerust met een multispectrale camera. Zo kon niet alleen ieder hobbeltje in het weiland, maar ook subtiele verkleuringen in het gras in kaart worden gebracht. Om de bevindingen te toetsen werden nog enkele gerichte grondboringen geplaatst.
Onderzoek met de magnetometer. | Foto: Monumenten en Archeologie.
Een boring in de slotgracht wordt bestudeerd. | Foto: Monumenten en Archeologie.
Kasteelmuren onder het gras
Door deze combinatie van de verschillende technieken kunnen we kijken hoe de inrichting van het kasteel en het omliggende terrein was. De resultaten mogen er zijn: op de beelden springen de kasteelmuren er duidelijk uit. We weten nu ook hoe de oudste fase van Huis ten Bosch eruit gezien moet hebben. Dit was een bakstenen woontoren van zo’n 12 x 12 meter op de hoek van een eilandje met een gracht er omheen. Zulke kastelen werden veel gebouwd in de periode 1225-1250 door de opkomende elite. Zij konden hiermee pronken met hun nieuwverworven ridderlijke status. Dat gold ook voor de heren van Amstel. Het paste geheel in hun streven naar status en macht om hier aan de Vecht een kasteel neer te zetten.
Het onderzoek beperkt zich echter niet tot dit weiland. Zo is het mogelijk om de plattegrond van het kasteel in het grotere kader van laatmiddeleeuwse kastelenbouw in Noord-Holland te plaatsen. Hierdoor leren we meer over de politieke en militaire geschiedenis van het Hollands-Utrechtse grensgebied.
Combinatie van een EMI opname en het multispectrale beeld van de drone. | Bron: Saricon/UvA.
Open Monumentendag Amsterdam
Op zaterdag 14 en zondag 15 september openen weer 50 monumenten in Amsterdam hun deuren voor het publiek. Tijdens de 38ste editie van Open Monumentendag Amsterdam duiken we in ‘De Ondergrondse Stad’. We nemen je letterlijk mee onder de grond: door kelders, tunnels en bunkers en langs archeologische vondsten. Maar we ontdekken ook verborgen plekken bovengronds, en horen de verhalen van tegendraadse Amsterdammers in alle soorten en maten, waaronder krakers, graffitikunstenaars en andere non-conformisten. Ook het Kasteel van Weesp ‘doet mee’ dit jaar. Hoewel je het kasteel natuurlijk niet meer kunt bezoeken, vertelt archeoloog Ranjith Jayasena je er alles over. Hij houdt op zondag 15 september van 14.00-15.30 uur een lezing in Plofhuis7, Uitermeer 3 in Weesp. Van harte welkom!
Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Open Research Amsterdam, instagram @monumentenarcheologie, X @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Ranjith Jayasena.
Op deze kaart uit 1612 is ook Huis ten Bosch te zien. | Bron: Lucas Sinck, Kaart van de Vecht tussen Muiden en Hinderdam (1612), Hoogheemraadschap van Rijnland, Leiden (nl-ldnhhr), inv.nr. 1.1.1/9019, kaart a-1877.
Op zaterdag 14 en zondag 15 september openen 50 monumenten in Amsterdam hun deuren voor het publiek. Tijdens dit evenement zijn bijzondere locaties geopend die normaal gesloten zijn. Kom binnen kijken en zie de stad door andere ogen. Bekijk het programma op de website. Op zondag 15 september geeft archeoloog Ranjith Jayasena een lezing over het verdwenen kasteel van Weesp. Lees meer op de website.
De afgelopen weken publiceerden we artikelen over andere panden die meedoen aan Open Monumentendag Amsterdam, zoals schuilkerken, Koude Oorlog-schuilplaatsen, het luchtventilatiegebouw van de IJ-tunnel, De Nieuwe Kerk en Beatkelder Lijn 3 in de VondelBunker. Lees hieronder terug.
