Een woonhuis met een heel bijzonder interieur aan de Albrecht Dürerstraat in Amsterdam-Zuid is sinds kort een gemeentelijk monument. Het huis, ontworpen door architect G.J. Rutgers, is gebouwd tussen 1929 en 1932. Het meest bijzondere onderdeel van deze woning is de puntgaaf bewaard gebleven keuken. In die keuken staat namelijk nog een koelkast uit de bouwtijd. De bewoners gebruiken het apparaat nog steeds en het is daarmee waarschijnlijk de oudste nog functionerende koelkast in Nederland.

Links: de huizen aan de Albrecht Dürerstraat worden in het Algemeen Handelsblad van 24 december 1929 aangeprezen, mét ‘Elektrische Automatische Frigidaire-Koelinstallatie’. Rechts: het betreffende huizenblok, naar ontwerp van G.J. Rutgers. | Bron links: Algemeen Handelsblad 24-12-1929, via Delpher; foto rechts: Collectie Bureau Monumentenzorg (1990), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (BMAB00016000069_003).
Links: de huizen aan de Albrecht Dürerstraat worden in het Algemeen Handelsblad van 24 december 1929 aangeprezen, mét ‘Elektrische Automatische Frigidaire-Koelinstallatie’. Rechts: het betreffende huizenblok, naar ontwerp van G.J. Rutgers. | Bron links: Algemeen Handelsblad 24-12-1929, via Delpher; foto rechts: Collectie Bureau Monumentenzorg (1990), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (BMAB00016000069_003).

Een woning voor de gegoede burgerij

Architect Rutgers ontwerpt het huizenblok waar het huis onderdeel van is, voor een bouwmaatschappij. De koopwoningen worden opgeleverd met veel bijzondere afwerkingen. Bijvoorbeeld glas-in-loodramen, parket-, marmer- en tegelvloeren, wandtegels, de keukeninrichting, een schoorsteenmantel, wastafels, paneeldeuren, lambriseringen, wandbetimmeringen, trapbalusters en houtsnijwerk. Daarnaast krijgen de woningen allerlei – voor die tijd – nieuwe snufjes. In een verkoopadvertentie uit 1929 in het Algemeen Handelsblad is te lezen dat de huizen worden ‘voorzien van centrale verwarming, koud- en warmwaterleiding en alle moderne installaties, waaronder Electrische Frigidaire-Koelinstallatie’.

In het nu monumentale huis vind je niet alleen een bijzondere koelkast, maar ook nog radiatoren van de centrale verwarming uit de bouwtijd, met bijzondere knoppen. | Foto’s: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
In het nu monumentale huis vind je niet alleen een bijzondere koelkast, maar ook nog radiatoren van de centrale verwarming uit de bouwtijd, met bijzondere knoppen. | Foto’s: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.

In de loop der tijd zijn in de woningen van het bouwblok de installaties vernieuwd en veel interieurafwerkingen weggehaald. In het huis dat nu monument is geworden, is dat niet gebeurd. Hier is niet alleen de koelkast bewaard, maar bijvoorbeeld ook de oorspronkelijke radiatoren (inclusief bedieningsknop) van de centrale verwarming. Centrale verwarming was aan het begin van de twintigste eeuw nog uitzonderlijk in Amsterdamse woningen. Verder vind je in het huis nog wastafels uit de bouwtijd, met kranen voor koud en warm water.

Ook de originele wastafels zijn in het huis bewaard gebleven. Boven een wastafel die in een kast is weggewerkt, onder fonteintjes in het toilet en de hal. | Foto’s: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
Ook de originele wastafels zijn in het huis bewaard gebleven. Boven een wastafel die in een kast is weggewerkt, onder fonteintjes in het toilet en de hal. | Foto’s: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
Ook de originele wastafels zijn in het huis bewaard gebleven. Boven een wastafel die in een kast is weggewerkt, onder fonteintjes in het toilet en de hal. | Foto’s: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.

De komst van de koelkast in Nederland

De ‘frigidaire’, die het dus nog steeds doet, is verborgen tussen de aanrechtkastjes. Het is het meest unieke onderdeel van het huis. Frigidaire is de naam van koelkasten uit de fabriek van General Motors. Dit is een Amerikaanse autofabrikant, die aan het begin van de twintigste eeuw niet alleen succesvol is op autogebied, maar ook bijvoorbeeld in koeltechniek en radio’s.

Links: advertentie uit 1929 voor de frigidaire, ‘Bewaar uw gezondheid even veilig als uw geld!’. Rechts een pagina uit een speciaal kookboek uit 1928. | Bron links: Advertentieblad voor Limburg (24-08-1929), via Delpher (opent in nieuw venster); foto rechts: uit: Frigidaire Recipes: Prepared Especially for Frigidaire Automatic Refrigerators Equipped with the Frigidaire Cold Control (1928), p. 6.
Links: advertentie uit 1929 voor de frigidaire, ‘Bewaar uw gezondheid even veilig als uw geld!’. Rechts een pagina uit een speciaal kookboek uit 1928. | Bron links: Advertentieblad voor Limburg (24-08-1929), via Delpher; foto rechts: uit:
Frigidaire Recipes: Prepared Especially for Frigidaire Automatic Refrigerators Equipped with the Frigidaire Cold Control (1928), p. 6.

Vanaf de jaren 1920 probeert General Motors de Nederlandse markt te veroveren, wat te zien is aan de vele advertenties in dagbladen. De campagne richt zich niet alleen op particulieren, maar ook op bedrijven. Zo vormen slagers een belangrijke doelgroep. Ook hotels, restaurants, banketbakkerijen en ziekenhuizen kopen de koelinstallaties. Het nieuwe product is namelijk een veel beter alternatief dan de ijskast, die toen gebruikelijk was. In zo’n ijskast, de naam zegt het al, koel je met blokken ijs. Hier zitten nogal wat nadelen aan: het smeltende ijs zorgt voor schommelende temperaturen in de kast. Nog problematischer is dat de spullen in de ijskast het nat en klef worden. Schimmels en bacteriën krijgen daardoor alle kans. Het grote voordeel van de frigidaire is de constante temperatuur en de droge atmosfeer in het apparaat.

Om consumenten te verleiden wijst men op de voordelen. Wat steeds terugkomt is het comfort van gekoelde dranken en gerechten dat de koelkast biedt. Verder komen gezondheidsaspecten altijd aan bod. De koelkast zorgt ervoor dat etenswaar niet bederft en bacteriën geen kans krijgen. ‘Bewaar uw gezondheid even veilig als uw geld!’, staat in een advertentie uit 1929. Het toestel is verder het summum van gebruiksvriendelijkheid. Je hoeft alleen maar de stekker in een stopcontact te steken en verder niets te doen. ‘Het is een apparaat, zoo eenvoudig van opzet, dat elke huisvrouw er mede kan omspringen zonder dat dit haar ook maar de minste moeite kost.’ Om te zorgen voor de constante temperatuur gaat de motor automatisch aan en uit. Het apparaat heeft nauwelijks onderhoud nodig en is, volgens de advertenties, zuinig in verbruik. Dat het nogal een duur apparaat is, daarover hoor je dan weer niet zoveel in de ronkende advertentieteksten.

De koelkast vormt één geheel met het aanrecht. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
De koelkast vormt één geheel met het aanrecht. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.

De koelkast in het huis aan de Albrecht Dürerstraat

Het exemplaar in het huis aan de Albrecht Dürerstraat is, ook voor die tijd, niet zo groot. Wat opvalt is dat dat de motor (compressor) in de kelder staat, direct onder de koelkast. Qua vormgeving vormt de koelkast een geheel met de aanrechtbank. De deurtjes zijn aan de binnenkant van metaal dat is witgeschilderd. De kast is vanbinnen betegeld en heeft houten plankjes. De uitvoering wijkt hierdoor af van de producten van General Motors zoals die in advertenties staan afgebeeld en zijn omschreven als: ‘De bekleeding van de frigidaire bestaat uit een metalen ondergrond, waarop emaille is aangebracht (…).’ Hier is dus geen sprake van een kant en klaar aangeschaft product.

De deurtjes zijn aan de binnenkant van metaal dat is witgeschilderd. De kast is vanbinnen betegeld en heeft houten plankjes. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.
De deurtjes zijn aan de binnenkant van metaal dat is witgeschilderd. De kast is vanbinnen betegeld en heeft houten plankjes. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.

Architect Rutgers zal de koelkast in dit huis hebben ontworpen, net als de rest van de keukeninrichting, waarbij hij gebruik maakte van onderdelen van General Motors. Dat kwam vaker voor. Zo werden bestaande ijskasten op eenzelfde manier omgebouwd tot koelkast.

In de vooroorlogse jaren is de koelkast zeldzaam in Nederlandse huishoudens. Pas na de Tweede Wereldoorlog kopen meer mensen een koelkast. De woorden in een krantenartikel uit 1927 zijn dan ook profetisch: ‘De toepassing der Frigidaires schijnt een herhaling te worden van wat wij met automobielen hebben zien gebeuren. Van een experiment zijn de auto’s eerst geworden tot een luxe, toen tot een vanzelfsprekendheid en gaandeweg tot een noodzakelijkheid.’

De compressor van de koelkast staat in de kelder, direct onder de koelkast. | Foto’s: Monumenten en Archeologie.
De compressor van de koelkast staat in de kelder, direct onder de koelkast. | Foto’s: Monumenten en Archeologie.

Erfgoed van de Week

In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Open Research Amsterdam, instagram @monumentenarcheologie, X @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

Bannerfoto: de koelkast in het huis aan de Albrecht Dürerstraat. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Verder lezen

In het Cuypersbulletin, het blad van Het Cuypersgenootschap, verscheen onlangs een uitgebreide versie van dit artikel over het nieuwe monument aan de Albrecht Dürerstraat.

Kaft Cuypersbulletin 2024-2

Website Het Cuypersgenootschap

Eerder verschenen

Afbeelding credits

Icon afbeelding: De koelkast in het huis aan de Albrecht Dürerstraat. | Foto: Paul Nieuwenhuizen, Monumenten en Archeologie.