Wat is Socratic Design?

Het startpunt van Socratic Design: ken u zelve en u kent de hele wereld.

Socratic Design is zowel een filosofie als een methode met een pragmatische benadering. We analyseren dat wijzelf en onze samenleving in de problemen zitten door drie misverstanden:

Een eerste misverstand is dat we denken dat we denken met onze logische, rationele geest. Helaas denken we meestal NIET. We herhalen verslavende gedachten. We denken niet als rationele wezens, maar vanuit een complexe eenheid van reptielenbrein, zoogdierenbrein en onze (relatief kleine) neo-cortex. Ons dopaminesysteem is gekoppeld aan ons denken, voelen en handelen. Vandaar de term verslavende gedachten.

Vooronderstellingen zijn aannames die we zo normaal vinden, dat we ze niet meer bevragen. De vooronderstelling dat we allemaal vrij kunnen denken, terwijl we allemaal verslaafd zijn aan onze eigen gedachtenpatronen is verraderlijk. In een cultuur van “cogito ergo sum” is deze aantijging voor de meeste welhaast een belediging en een schok tegelijkertijd. Ons denken is zo gestold dat het de wereld heeft vastgezet overeenkomstig dat denken. We zien huizen, auto's, winkelcentra en denken dat het een natuurwet is dat de wereld zo is ingericht. We nemen de wereld waar stelt Bohm door een “screen of thoughts” . Terwijl ons denken de basis is voor de huidige maatschappelijke problemen. We moeten daarom aandachtig ons eigen denken onderzoeken.

Een tweede misverstand is dat we denken dat we goed luisteren. We zijn slecht in staat om echt te luisteren. We nemen slechts op wat past in onze vooraf geïnstalleerde gedachten. We noemen dit narcistisch luisteren. Veel vergaderingen bevatten monologen van de leidinggevenden of van collega’s tegenover elkaar. Als je de simpele vraag stelt:” kun je herhalen wat B zojuist zei?’ dan zal dat tot vaak tot pijnlijke situaties leiden. Maar men zegt dan: ik heb wel geluisterd.

Ten derde denken we dat we in de werkelijkheid leven, terwijl we leven in een zelf geconstrueerd verhaal gebaseerd op filosofische vooronderstellingen. We hebben de wereld ontworpen met vooronderstellingen als “de mens is een egoïst”, “eigendom is essentieel”, "de mens staat boven de natuur en zet de natuur naar haar hand", enz. We zijn onwetend van de filosofische vooronderstellingen die heersen in onze gedachten en gedeeld worden in onze cultuur. Cultuur is als het ware een programmering die ons denken, voelen en handelen bepaald. De wereld die wij hebben gemaakt is daarop weer gebouwd.

In een Socratic Design-praktijk behandelen we deze misverstanden: we onderzoeken onze verslavende gedachten om ze te ontwapenen. We passen methoden toe om beter te luisteren en collectief te kunnen denken. We onderzoeken de filosofische vooronderstellingen in ons narratief. Dit biedt ruimte om een nieuw narratief te bouwen gebaseerd op gewenste vooronderstellingen. 

Vooronderstellingen over onszelf en de wereld

Als kind heb je onbewust vooronderstellingen aangemaakt die jouw leven bepalen. Ze zijn biologisch noodzakelijk om voorkeursroutes of gesloten circuits te maken in de wirwar van biljoenen zwevende neuronen. Zonder voorkeuren (zonder leiding) blijft het brein van het kind een ‘neurologische jungle’. Sommige van deze vooronderstellingen zijn wenselijk, anderen zijn verwerpelijk maar beïnvloeden wel jouw denken, handelen en voelen in een nadelige manier. Ze ontstaan door impactrijke gebeurtenissen, opvoeding, omgeving en informatieoverdracht via media en onderwijs.

De scheur in de cultuur is de scheur in onszelf!

Elk mens heeft in zijn kindertijd vooronderstellingen over de wereld gevormd en daarmee zijn filosofie en zienswijze ontwikkeld. Er zitten ook allerlei vooronderstellingen in ons die voortkomen uit de interpretatie en de beleving van het kind van allerlei al dan niet heftige gebeurtenissen. Het kind is een fragiel wezen, de impact op kinderen van welke aard dan ook is altijd zeer intens. Pijn van het kind is ook verslavend en blijft herhaald worden onder het dopamine regime in het lichaam. Elke keer als we deze herhalen, herhalen we onbewust het drama van het kind. We zijn eigenlijk baby’s in big body’s. Het “baby in big body syndroom” houdt in dat kind ervaringen jouw neurologische huishouding bepalen, jouw denken handelen en voelen.

 Onze vooronderstellingen zijn helaas vaak verbonden aan pijn en komen tot uiting in pijnvermijdend gedrag. Hier zijn we ons vaak niet van beuwst. Erachter komen welke vooronderstellingen jouw leven bepalen is voor iedereen bevrijdend. Wanneer je bijvoorbeeld succesvol bent als CEO omdat je altijd iedereen bij voorbaat aanvalt, als vermomming van een kindtrauma door pesten, dan ben je maar beperkt in staat om van je CEO-successen te genieten. Al die succesvolle assertieve acties gaan onbewust gepaard met de herhaling van pijn. Je hebt je eigen gevoel als het ware afgedekt. Je gevoeligheid of innerlijke waarneming vergroten kan ook leiden tot inzichten: waar heb ik angst voor en waarom? 

In Socratic Design beschouwen wij de vooronderstellingen die we in ons dragen als zowel persoonlijke als culturele als universeel menselijke toestanden. Wat jij van binnen voelt kan iedereen begrijpen.

Zo zijn er culturen waar elke lid de vooronderstelling heeft dat het nooit goed genoeg is. Zolang je alles “privé” houdt moet je ook alles alleen oplossen. Zo zit je eenzaam opgesloten in je eigen IK. Het is een perfecte manier om mensen te onderdrukken in hun “eigen” onzekerheden, terwijl het in werkelijkheid problemen zijn van de cultuur. Een cultuur die in ons allemaal zit, De cultuur is dus bij uitstek niet privé, maar iets dat we gezamenlijk kunnen ontwerpen.

Een belangrijke culturele vooronderstelling die veel Nederlanders hebben geïnternaliseerd, is het negeren van het gevoel: je bent zwak als je dat laat meespelen. Is een samenleving waar emotie verdacht is, de best mogelijke omgeving voor een mens? Andere voorbeelden van impactrijke culturele vooronderstellingen zijn: "De mens is niet te vertrouwen" en "abstractie is meer waard dan het praktische". 

Mensbeelden kunnen per cultuur extreem verschillen. Zo  zegt de Ubuntu Filosofie: Ik ben omdat wij zijn. Daarentegen centreert de westerse filosofie het bestaan geheel in ons zogenaamde rationele brein: Ik denk dus ik besta. De werelden die ontstaan uit deze verschillende opvattingen zijn extreem verschillend, en vaak conflicterend naar elkaar.

De gedisciplineerde Socratic Design dialoog creëert een andere vorm van denken door collectieve intelligentie.  Dit biedt een opening naar anders denken.

Vooronderstellingen in de praktijk

Je kunt hinderlijke of dominerende vooronderstellingen/gevoelens op twee manieren doorbreken:

1. Door je narratief te analyseren en de oorzaak te leren begrijpen. Als je de pijn van het kind opnieuw kunt (durft) voelen, dan kun je deze op waarde schatten, kan je andere interpretaties maken en zal deze pijn en reactie, je niet langer hoeven te domineren. De pijn onder ogen zien is een moeizaam proces omdat de oorsprong vaak wordt vermomd. Het voelen is een belangrijk begin, in een cultuur waarin voelen zoals gezegd sowieso ondergewaardeerd is, kunnen we dit onderzoek minder goed uitvoeren.  Zolang je jouw angst voor de pijn niet onder ogen ziet zal het jouw blijven domineren door (on)bewust pijnvermijdend gedrag. 
   
   
2. Je kunt ook je habits en gedachten in het hier en nu aanpakken. Je kan jezelf observeren: Hoe denk ik? Hoe voel ik? Ben je verlegen; dwing jezelf te praten. Ben je een pleasing character? Leer nee te zeggen? Vragen die je kunnen helpen in een reflectieve modus te komen als je habits, verslavende gedachten en gevoelens onschadelijk wilt maken zijn:
   
   Wil ik dit denken?
   Wil ik dit voelen?

Vaak is ook hier het voelen van het lichaam belangrijk. Maar het gebruiken van het lichaam als een intelligente bron staat haaks op de idee van de animale rationale. Je voelt wanneer een dwanggedachte opkomt.

Eigenwaarde bereiken is het doel. Het is steeds weer verheugend te zien hoe het verwoorden van deze geschiedenissen al leidt tot beweging. Het is een culturele habit om je innerlijk “binnen “te houden, totdat het teveel wordt, dan ga je in therapie. Juist het delen van onze diepe roerselen laat zien hoe sterk we ons innerlijk gemeenschappelijk kunnen waarnemen en hoe belangrijk dat is voor samenwerking.

Wij schermen onze binnenwerelden – ten onrechte – af met uitspraken als ‘dit is privédomein’,  ‘dit ligt gevoelig’, ‘dit is persoonlijk’ of ‘dit is psychotherapie’.  Het delen van onze binnenwereld is geen psychotherapie, maar cultuuranalyse. 

Het delen van onze binnenwerelden geeft ons inzicht hoe cultuur en maatschappij IN ons regeren en hoe wij de cultuur en haar denken voortzetten als dragers ervan. De persoonlijke pijn die wij verbergen zetten we ook om in actieve verdedigingsmechanismes in de samenleving. Onze samenleving  is gericht op ‘pleasure and satisfaction’: de pijn die wij onderdrukken vormt  deel van ons publiek handelen, van ons economisch handelen.

Think tanks  waarin de persoonlijke binnenwereld buiten schot blijft, kunnen niet vermijden dat we het oude denken voortzetten omdat we onszelf niet ter tafel brengen (‘ik wil de hele wereld veranderen behalve mijzelf’).

Om die reden begint elke Socratic Design sessie met een kennismaking met de binnenwerelden en verbindt deze met de maatschappelijke vraagstukken. 

Een verdieping op de filosofie en methode vind je in de video leerlijn Socratic Design.