Verslag bijeenkomst
Moeten we crisissen blijven oplossen? Moeten het systeem repareren door ruzie te maken met Y en X? Of ligt het misschien aan het systeem zelf en moeten we stoppen met het systeem te herstellen? Ja, antwoord Kris Peeters. Op donderdag 11 mei 2023 nam Peeters, Vlaamse verkeerskundige en auteur van meerdere boeken over andere mobiliteitssystemen, het brede strategienetwerk van Verkeer en Openbare Ruimte (V&OR) mee in de weeffouten in systemen algemeen en het mobiliteitssysteem in het bijzonder. Via beelden toonde Peeters deze weeffouten: de files van de Antwerpse ring staan dagelijks in de krant. Terwijl het een marginaal probleem is omdat de meeste mensen niet in de file staan. Deze file creëert daarnaast wel problemen voor de mensen die er niet in staan: gezondheid en milieuproblemen, sociale problemen, afhankelijkheid. Desondanks blijft de focus op het uitbreiden van dit mobiliteitssysteem, omdat groei de indicator van het goede is. Peeters blijft herhalen dat we de economie en de bijbehorende focus op groei niet in vraag stellen. Terwijl groei volgens hem ook altijd afbraak van iets anders is. Door steeds meer ruimtebeslag ontstaat er ook steeds meer schaarste van ruimte. Terwijl we via het huidige systeem al boven onze stand leven, met als belangrijkste gevolg de klimaatproblemen. De keuzevrijheid om hierop te acteren zijn we volgens Peeters al voorbij, momenteel zitten we in de fase van het moeten acteren op deze realiteit. En daarvoor moeten we de weeffouten in het systeem recht aankijken om pas op plaats te maken in plaats van door te rennen om de huidige levensstandaard te blijven optimaliseren.
‘Doing the wrong things better’
Hoe moeten we volgens Peeters omgaan met deze crisissen? Als verkeersdeskundige haalt hij een verkeerssituatie aan ter illustratie: kinderen willen een weg oversteken en daarom zijn strepen op het wegdek geschilderd. Helaas is de situatie nog steeds niet verkeersveilig en daarom worden ‘Klaar-overs’ ingezet. Ook dit werkt niet en daarom wordt een stoplicht geplaatst. En zo verder en zo verder. Er worden veel maatregelen ingezet, maar wat wordt ermee opgelost? Er wordt hinder beperkt en gedweild met de kraan open. Dit is volgens Peeters een goed voorbeeld van het Mattheuseffect (kansenongelijkheid) de bevoordeelden worden verder bevoordeeld. Daarnaast geeft hij meerdere voorbeelden van hoe een straat wel in dienst kan staan van de sociale mens: bankdirecteuren aanstellen (een bank op straat) en speelstraten onder andere tijdens uitvoeringswerken. Peeters is ervan overtuigd dat de mens sociaal contact wil en dat face-to-face contact essentieel is.
De sociale mens als uitgangspunt
Voor Peeters is het huidige systeem juist gericht op wantrouwen en elkaar vermijden, terwijl, dit vond hij tekenend bij de coronapandemie, de mens opbloeit bij vertrouwen en sociale interactie. Het belang van publieke ruimte is bijvoorbeeld de luxe om stil te staan en elkaar te zien en te spreken. Onderzoek toont aan dat meer waardevolle menselijke interacties een goede voorspeller is voor een gelukkig leven. Desondanks worden de grootste investeringen in het publieke domein gedaan in het oplossen van knelpunten in het mobiliteitssysteem. De focus op economische groei betekent volgens Peeters meer asfalt. De ruimte voor asfalt staat volgens hem gelijk aan afbraak van bijvoorbeeld publieke ruimte of groenvoorzieningen. Daarnaast draagt het bij aan meer angstlandschappen; bijvoorbeeld een schil van lelijkheid om de stad zoals een verkeersring. Wanneer het uitgangspunt voor het gebruik van de openbare ruimte de sociale mens is, betekent dit meer ruimte maken voor interactie. Enthousiast vertelt Peeters dat het mooie van dit uitgangspunt is dat dit niet gefacilieerd hoeft te worden, want er is al genoeg ruimte.
Onzekerheid als zekerheid
Wanneer de overheid andere uitgangspunten hanteert dan het huidige systeem, dan is onzekerheid de context voor de toekomst. Dit vraagt volgens Peeters om een ‘trial and error’ fase, waarin hoopvol durven de enige aanpak is. Daarbij moet hardop gezegd worden dat onzekerheid als zekerheid wordt gehanteerd en het ook mogelijk is dat experimenten falen. Daarbij pleit hij voor bescheidenheid en een lerende instelling, waarbij de democratie als uitstekend instrument kan dienen. Ten slotte geeft hij een aantal tips speciaal voor Amsterdam. Met bovenaan het pleidooi voor Verkeerskunde 2.0: de kunst van het elkaar ontmoeten in plaats van versie 1.0: de kunst van het elkaar ontwijken. Zijn volgende tip is het belang van taal. Gebruik geen woorden als ‘transitie’, maar gebruik beter het woord ‘aanpassing’. Wie volgens Peeters onaangepast blijft zal de toekomst niet overleven. Daarnaast bepleit hij, ondanks de onzekerheid, een gerichte inzet op de gewenste toekomst. Zelfs het onmogelijke is dan mogelijk, zoals de mens op de maan. Met als laatste wens dat we deze toekomst niet omschrijven als leefbaar, maar inzetten op schoonheid. Want ter illustratie lijkt hem een leefbaar huwelijk meer een omschrijving als ‘net geen dode relatie’.