'Wij, overlevenden van Auschwitz zagen het als onze plicht te vertellen wat we hadden meegemaakt, een verplichting tegenover de miljoenen die het niet hadden overleefd.'
Het gesproken woord geldt.
Het zijn de woorden van één van de oprichters van het Nederlands Auschwitz Comité, Annetje Fels Kupferschmidt.
Haar oudste dochter Chaja Polak heeft ‘de verplichting te vertellen’ van haar moeder Annetje overgenomen. Zij schreef op hoe zij samen met haar beide ouders in 1944 was ondergedoken in Rijswijk. Daar werden haar ouders weggehaald door Nederlandse agenten van de Sicherheitspolizei.
De politie had niet door dat de tweeënhalf jarige Chaja de dochter was van hun arrestanten, het kleine meisje keek toe op de arm van de huisbazin. Met haar blonde haren en blauwe ogen voldeed zij niet aan het stereotype beeld van een Joods kind.
Haar vader Hans realiseerde zich de vergissing van de politiemannen en is meegegaan zonder zijn dochter aan te kijken. Ook Annetje begreep dat de mannen het kind over het hoofd zagen en gaf haar slechts een terloopse aai op de wang. Diezelfde dag is Chaja door het verzet in veiligheid gebracht.
Toen de agenten hun vergissing in de gaten kregen, werden beide ouders gemarteld opdat zij het schuiladres van hun dochter zouden verraden. Zij zwegen.
Via kamp Westerbork werden ze naar Auschwitz gedeporteerd, Annetje als eerste. Pas later arriveerde ook vader Hans in Auschwitz. Een gevangene, werkzaam op het perron toen zijn transport aankwam herkende Chaja’s vader en wist Annetje dat te vertellen. “Was hij alleen?” vroeg zij, om erachter te kunnen komen of haar dochter toch was opgepakt. En wetende dat ouders met kleine kinderen meteen naar de gaskamers, achter in het kamp werden gestuurd.
Annetje keerde terug naar Chaja. Haar vader heeft zij nooit meer gezien.
“We zagen het als een plicht te vertellen wat we meegemaakt hadden”
De precieze voorstelling van wat er tussen 1940 en 1945 in deze stad, in dit land, in dit Europa is gebeurd dreigt door de mist van de tijd langzaam te vervagen. Begrippen als holocaust, onderduik, deportatie, selectie op het perron van Birkenau… ze verliezen hun beschrijvend vermogen als we niet steeds herhalen wat de ware betekenis ervan is. Die plicht, die tastbare, tot diep in je vezels voelbare beschrijving van wat er gebeurd is, die plicht geldt nog steeds. Steeds weer vertellen en doorvertellen opdat het nooit meer kan gebeuren.
“Onze hartenkreet Nooit meer Auschwitz' – zei Annetje Fels - zal moeten blijven klinken zolang er, waar ook ter wereld, mensen vervolgd worden om hun ras of geloof, uit naam van al die miljoenen onschuldige mannen, vrouwen en kinderen die in Auschwitz verdwenen zijn, enkel en alleen omdat ze joden waren.”
Het is vandaag op de dag af precies 74 jaar geleden dat Auschwitz werd bevrijd. Er zijn steeds minder mensen die zelf kunnen getuigen van wat hen is aangedaan. Des te groter onze opdracht het verhaal van hun verdrietig lot aan onze kinderen en hun kinderen door te geven. Daarom schreef Chaja het verhaal van haar moeder op. Het is het verhaal dat haar jongere broer Hans Fels zo vaak aan mijn eettafel vertelde. En wat ik hier nu doorgeef.
Zodat de Shoah een moreel ijkpunt blijft. Zodat we ons ook nu teweer kunnen stellen tegen genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Zodat we de signalen van onraad, van tirannie en wreedheid - welke gedaante ze ook aannemen - kunnen herkennen.
Zegt het voort!