Erfgoed van de Week | Kerk op de grens

Kerken in nieuwe oude stijl

Met de Alteratie in 1578 zijn katholieken in Amsterdam genoodzaakt hun diensten te houden in schuilkerken. Dit verandert tijdens de Franse bezetting vanaf 1795: dan komt er vrijheid van godsdienst. Pas vanaf 1853, als de bisdommen met parochies worden heropgericht, gaan de katholieken weer grote kerken bouwen. Deze nieuwe kerken krijgen de stijlkenmerken van de middeleeuwse gotiek – de stijl van de grote kathedralen uit de hoogtijdagen van het katholicisme. Deze nieuwe stijl staat ook wel bekend als de neogotiek. Na 1900 zoekt men naar modernere stijlen en wil men af van deze neogotiek. Dit lukt gedeeltelijk. Het altaar moet beter zichtbaar zijn voor de bezoekers. In de jaren 30 wordt het altaar het belangrijkste punt in de kerk. Ook in de Augustinuskerk is goed zicht op het altaar belangrijk.

Kerk in de weilanden

De Sint Augustinuskerk ligt in stadsdeel Zuid en staat op de hoek van de Amstelveenseweg en de Kalfjeslaan. De kerk is gebouwd ter vervanging van de te klein geworden oudere Sint Augustinuskerk bij de rooms-katholieke begraafplaats Buitenveldert. Architecten Jan van Hardeveld en Herman van der Bijl ontwerpen de nieuwe kerk. Op 28 augustus 1934 wordt de eerste steen gelegd en op 8 mei 1935 volgt de inwijding.

Het gebied waar de huidige kerk staat, was vroeger landbouwgrond. Tot 1921 maakt het deel uit van de zelfstandige gemeente Nieuwer-Amstel. In dat jaar wordt het noordelijke deel van Nieuwer-Amstel (nu Amstelveen) onderdeel van de stad Amsterdam, en komt hier een woongebied volgens het Plan Zuid. De Kalfjeslaan, een oude weg tussen de Amstel en de Amstelveenseweg, wordt de zuidelijke grens van Amsterdam. In de jaren 60 verrijst aan de noordkant van de Kalfjeslaan de wijk Buitenveldert.

Buitenkant: baksteen en beeldhouwwerk

De voorgevel van de kerk is gemaakt van roodbruine bakstenen en heeft 3 hoge open keperbogen boven de ingang. Aan de zijkanten van de toegangshekken staan 2 beelden van de beeldhouwer Mari Andriessen. Deze beelden stellen de schepping en de Heilige Geest voor, als symbolen van de oprichting van de kerk. Bovenaan de gevel staat een beeld van de heilige Augustinus, gemaakt door C.A. Smout. Boven de dubbele deur is een groot rond venster met een ruitmotief en glas-in-lood. De kerk heeft een vierkante toren van 45 meter hoog, die ook van roodbruine baksteen is gemaakt. De toren heeft een houten spits, bedekt met leien. De pastorie naast de kerk is met de kerk verbonden.

Binnenkant: baksteen en glas in lood

Het interieur van de kerk heeft een breed middengedeelte, de middenbeuk, met aan beide kanten smalle zijbeuken. Deze zijbeuken kunnen gebruikt worden voor processies. Door het witte en lichtgekleurde glas in de glas-in-loodramen, gemaakt door glazenier Willem Mengelberg, komt er veel licht binnen in de kerk. Zelf zegt architect Van Hardeveld over de verhoudingen van de kerkzaal: ”Het maken van een kerkzaal brengt diverse moeilijkheden mee, welke de kerken der Neo-Gothiek niet kenden. Het is gemakkelijker een smalle ruimte te maken van mooie verhoudingen dan een brede. Een breede lijkt spoedig gedrukt en bij diverse breed opgevatte kerken van den laatste tijd is het kerkidee verloren gegaan. Bij deze kerk is getracht door het maken van hoog opgaande kolommen en rijzige ramen het kerkidee te behouden. Dit spreekt ook uit de hoog opgaande openingen van het kerkportaal”.

Goed zicht op het altaar

Het hoogaltaar en het Maria-altaar zijn ontworpen door Herman van der Bijl. Over het altaar staat een vergulde bronzen koepel, ook wel ciborium genoemd, die steunt op 4 ronde bogen met dunne pijlers. Op de hoeken en bovenop de koepel staan engelen die op een bazuin blazen. In de jaren 30, als de kerk wordt gebouwd, is het belangrijk dat alle gelovigen goed zicht hebben op het altaar en dat de eucharistie goed zichtbaar is. Dit is bereikt door de brede middenbeuk en de ver uit elkaar staande pijlers. Het verhoogde altaarpodium met de hoge koepel benadrukt de positie van het hoogaltaar.

Andere bijzondere interieurdetails

Bijzonder in het interieur is dat er 15 kruiswegstaties te vinden zijn, in plaats van de gebruikelijke 14. De kruiswegstaties vertellen het lijdensverhaal van Jezus, van zijn veroordeling bij het paleis van Pontius Pilatus tot zijn begrafenis. De vijftiende statie, die ook in andere kerken voorkomt, toont altijd 'De Verrijzenis van Christus'.

Het beeldhouwwerk op de kapitelen van de zuilen in de kerk is gemaakt door Mari Andriessen, die ook de beelden aan de voorgevel heeft ontworpen. Hij is vooral bekend om het beeld van de Dokwerker, dat staat op het Jonas Daniël Meijerplein.

Open Monumentendag Amsterdam

De Augustinuskerk is te bezoeken tijdens Open Monumentendag Amsterdam op 13 en 14 september. Ook zijn er zowel zaterdag als zondag concerten. Tijdens deze editie van Open Monumentendag én -nacht Amsterdam is het feest: 50 monumenten openen dan hun deuren. Monumenten waar Amsterdammers feestvieren, met elkaar tafelen en herinneringen maken. Vroeger en nu. Deze 39ste editie is extra feestelijk, omdat Amsterdam haar 750ste verjaardag viert.

Erfgoed van de Week

In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Open Research Amsterdam, LinkedIn, Instagram @monumentenarcheologie, en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden. Dit artikel is geschreven door Ellen van Kessel.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Concerten

De kerk is ook open tijdens orgelconcerten, op diverse zaterdagmiddagen. Verschillende organisten geven dan een concert van een half uur. Het eerstvolgende concert is op zaterdag 6 september. Aanvang: 17.00 uur. Toegang: gratis. Voor meer informatie over het programma, zie de website.

• Website Augustinusparochie

Eerder verschenen

Eerder schreven we al over een ander monument dat te bezoeken is tijdens Open Monumentendag Amsterdam: de Marathontoren bij het Olympisch Stadion. Lees hieronder terug.

• Erfgoed van de Week | Beklim de Marathontoren!
• Erfgoed van de Week