Circulaire Gereedschapskist

Factsheet biobased en circulaire isolatiematerialen

In opdracht van de gemeente Amsterdam heeft Spaak acht veelbelovende circulaire
isolatiematerialen – cellulose, gras, hennep, houtvezel, katoen, riet, stro en vlas – onderzocht op
betaalbaarheid, beschikbaarheid en producteigenschappen. Het onderzoek is uitgevoerd door
middel van het interviewen van 17 marktpartijen die biobased/circulair isolatiemateriaal
produceren en/of ontwikkelen. Daarnaast is er een literatuurstudie uitgevoerd en zijn er
databases geraadpleegd om de factsheet te produceren. De resultaten zijn weergegeven in
factsheets per gebouwelement – dak, gevel en vloer – en toegepast op casussen van bestaande
utiliteitsbouw en gemiddelde (Amsterdamse) woningen.
Door de feiten op een rij te zetten, hebben we aangetoond dat er geen excuses meer zijn om niet
circulair te isoleren. De CO2-eq uitstoot en MKI (Milieu Kosten Indicator) van EPS (piepschuim) is,
bijvoorbeeld, 4 keer zo hoog als van het gebruik van vlas als isolatiemateriaal. Daarnaast zijn
biobased materialen gezonder om mee te werken, houden ze beter de warmte buiten in de zomer
en binnen in de winter en zijn ze niet giftig voor mens en dier.
Uit interviews met marktpartijen en experts blijkt dat de marktprijs voor circulaire materialen
gemiddeld 11% hoger ligt dan conventioneel, als je echter de milieukosten meeneemt (MKI) daalt
het verschil naar 3%. Naar verwachting wordt het verschil steeds kleiner: conventionele
materialen worden duurder en milieu-impact gaat een grotere (financiële) rol spelen in de kosten
van een isolatiemateriaal. Daarnaast is er voldoende biobased en circulaire isolatiemateriaal
beschikbaar om de huidige vraag naar isolatiematerialen aan te kunnen (2,5 miljoen woningen in
heel Nederland voor 2030). De isolatiewaarde, brandveiligheid en vochtwerendheid van de
circulaire materialen komen overeen met de eigenschappen van conventionele materialen.

Circular toolbox (English version)

Welcome to the English version of the Circular Toolbox. In 2021 the City of Amsterdam published 10 articles on circular construction practices together with our partners Copper8 and Metabolic. We find it very valuable to share knowledge with our international network and therefore invite you to dive into the articles in order to gather a better understanding of the transition we are currently going through on a global scale.

1. Circulair ontwerpen

Circulair ontwerpen krijgt steeds meer aandacht, zowel in de gebouwde omgeving als in de openbare ruimte. Circulair ontwerpen maakt gebouwen meer aanpasbaar en maakt het hoogwaardig hergebruik van producten aan het einde van de levensduur mogelijk. Ook zorgt een circulair ontwerp ervoor dat materialen eenvoudiger hoogwaardig hergebruikt kunnen worden.

2. Milieu-impact van bouwmaterialen

Het verlagen van de milieu-impact van bouwmaterialen en -processen is een belangrijk onderdeel van circulair bouwen. Dat geldt zowel in de openbare ruimte (GWW) als voor de gebouwde omgeving (B&U). De Milieu Kosten Indicator (MKI) is het instrument om deze milieu-impact binnen de GWW uit te drukken; de Milieu Prestatie Gebouw (MPG) doet dit voor een gebouw.

3. Hergebruikte bouwmaterialen

Het toepassen van hergebruikte materialen is een belangrijk onderdeel van circulair bouwen. Dat betekent dat nieuwe gebouwen en openbare ruimte (deels) gebouwd worden met hergebruikte producten en materialen. Bij bouwen met hergebruikte producten en bouwmaterialen is het belangrijk om deze zo hoogwaardig mogelijk opnieuw in te zetten.

4. Materialenpaspoorten

Materialenpaspoorten (of ‘Paspoorten voor de Bouw’) zijn een digitale registratie van gebouwen of bouwwerken, waarin de materiaalsamenstelling en onderlinge verbindingen tussen materialen omschreven staan. Die gegevens zijn afkomstig uit een Building Information Model (BIM). Met die inzichten kan in de gebruiksfase beter gestuurd worden op onderhoud, en wordt hoogwaardig hergebruik aan het einde van de levensduur mogelijk.

5. Circulaire verdienmodellen

Circulaire verdienmodellen zijn een manier om uitgebreide producentenverantwoordelijkheid - het verlengen van de verantwoordelijkheid van producenten voor de producten -vorm te geven. Momenteel zijn er acht circulaire verdienmodellen te onderscheiden. Deze verdienmodellen geven producenten een financiële prikkel om circulair te ontwerpen, de kwaliteit van hun producten te verhogen en deze mogelijk aan het einde van hun levensduur terug te nemen. Een circulair verdienmodel maakt echter nog geen circulair product: ook op technisch vlak zullen bouwproducten moeten veranderen.

6. Houtbouw

Om de impact van de gebouwde omgeving te verminderen is het van belang duurzamer te gaan bouwen. Naast energiezuinig- of energieneutraal bouwen is het bouwen met duurzame, biobased materialen zoals hout een belangrijke strategie. Bij nieuwbouw kan door te bouwen met hout veel milieu-impact worden bespaard. Dit in tegenstelling tot de veel gebruikte bouwmaterialen staal en beton,waarbij tijdens het productieproces een hoge milieuimpact gegenereerd wordt. Bovendien fungeert hout als een CO2-opslagsysteem, doordat hout tijdens de groei tot boom CO2 uit de lucht opneemt.

7. Biobased renoveren

Bij renovatie van bestaande gebouwen gaat het in de eerste plaats vaak om het verbeteren van de kwaliteit van het binnenklimaat en de energieprestaties van het gebouw. Wanneer we renoveren zonder rekening te houden met de ingebedde CO2-impact van de gebruikte materialen, blijft het dweilen met de kraan open. We besparen energie en emissies in de gebruiksfase, maar stoten onnodig veel broeikasgassen uit voor de bij de renovatie gebruikte bouwmaterialen en producten. In ruil voor betere energieprestaties, veroorzaken de nieuwe problemen op het gebied van grondstoffenverbruik en klimaatverandering. De energietransitie en ingebedde milieu-impact van bouwmaterialen zijn daarom niet los te zien van elkaar.

8. Circulair slopen

In de huidige ‘lineaire’ bouwketen worden grondstoffen gewonnen, omgevormd tot bouwmaterialen en producten, gebruikt en aan het eind van de levensloop gesloopt en als afval beschouwd. Een model van ‘take-make-waste’. In dit model betekent het slopen van gebouwen aan het einde van de keten vooral een verlies van grondstoffen. Op zijn best een laagwaardige vorm van recycling voor materialen en een verlies van waarde. Circulair slopen wijkt af van traditioneel slopen door haar focus op het oogsten van materialen (en dus waardebehoud), in plaats van het verwijderen van een bouwwerk tegen zo laag mogelijke kosten binnen een strakke planning. Door tijd en ruimte te nemen om gebouwen te demonteren en stromen gescheiden te verwijderen en af te voeren, kan circulair slopen en hoogwaardig hergebruik een positieve bijdrage leveren aan een circulaire bouweconomie.

9. Circulaire bouwhubs

In de transitie naar een circulaire bouweconomie is het vormgeven van efficiënte logistiek rondom de verwerking en hergebruik van secundaire materialen een belangrijke uitdaging. Vraag en aanbod matchen nog niet altijd in tijd, locatie, kwantiteit en kwaliteit. Er wordt daarom gekeken naar de ontwikkeling van fysieke plekken waar vraag een aanbod van secundaire materialen worden samengebracht: bouwhubs.

10. Digitalisering van de gebouwde omgeving

Digitalisering van de gebouwde omgeving kan helpen bij het circulair ontwerpen, vormgeven en beheren van de gebouwde omgeving. Het kan bovendien het hoogwaardig hergebruiken van grondstoffen bevorderen. Er zijn mogelijkheden op allerlei schaalniveaus: gebouw, gebied en voor de gehele stad en regio.

Circulair inkopen

Over dit onderwerp hebben we (nog) geen artikel geschreven. Wel vind je hier bruikbare documenten om je op weg te helpen.

Nationaal beleid circulair bouwen

Lexicon Circulair bouwen

Om op een effectieve manier aan circulair bouwen te werken, is een eenduidig gebruik van terminologie van groot belang: we moeten ‘dezelfde taal spreken’. Dit lexicon biedt duidelijkheid over eenduidig gebruik van verschillende termen. Het lexicon is opgebouwd uit twee delen:

- Een definitielijst, waarin de veelgebruikte termen rondom circulair bouwen staan gedefinieerd;
- Een bronnenlijst waarin vermeld staat waar de benoemde definities vandaan zijn gekomen.

Themastudie circulaire gebiedsontwikkeling