Joyce, “Als je blijft ontwerpen op straat- of projectniveau dan lukt het niet om alle opgaven waar we voor staan te realiseren. Denk aan klimaatadaptatie, energie- en warmtetransitie. Opgaven met een ondergrondse ruimtevraag, zoals nieuwe kabels en leidingen, bodembiodiversiteit, bomen en waterbuffers. Het maakt de inrichting van de boven- én ondergrond steeds complexer. Terwijl dit lang niet alles is. Bij beleidsdocument ‘nummer zoveel’ over wat we willen met de openbare ruimte ben ik gestopt met lezen. Ik dacht, ‘dat dat allemaal past’. En hoe brengen we dat tot uitvoering zonder dat de stad continu openligt?”
Kaplaarzen
“Het antwoord is integraal ontwerpen voor een groter gebied, bijvoorbeeld op de schaal van een energie- of natuurlijke watersysteem, en door functies te combineren. Want blijf je stapelen op kleine schaal dan wordt de stad bloedheet, loop je straks met kaplaarzen door de stad en komen mensen zonder elektra of warmte te zitten. Die urgentie wordt nog niet gevoeld en vertaald in actie. Bovendien, om alle ambities te realiseren, moeten 4800 Amsterdamse straten en pleinen 5 tot 6 keer open tot 2040. Elke keer dat de straat opengaat, beschadigt 10% van de bestrating en is er het risico om kabels en leidingen te raken of boomwortels te beschadigen. Met veel overlast voor bewoners en hoge kosten voor de stad tot gevolg.”
Hypotheek
“We hebben de Integrale Ontwerpmethode Openbare Ruimte (IOOR) ontwikkeld. In de methode staan ondergrond en het meervoudig functiegebruik voorop. Publieke en private partijen schuiven vroeg aan om ondergrondse ruimte te reserveren. Zo brengen we nu alle ambities in beeld voor het Wallengebied samen met kabel- en leidingbedrijven en grote kennisinstellingen waaronder de UvA. We kijken wat wel en niet (gecombineerd) mogelijk is op basis van datasets. Door dat hele proces inclusief beheer naar de voorkant te trekken, is extra engineering en coördinatie nodig voor alle infra die hoort bij de nieuwe opgaven en zijn proceskosten hoger. Het is een soort hypotheek op de toekomst die je terugverdient bij de uitvoering. Het tig keer openbreken van straten willen we terugbrengen naar 1,5 keer.”
Straatprofielen
“IOOR start met analyseren en data verzamelen op acht verschillende thema’s, onder andere waterberging, warmtesystemen en biodiversiteit. 3D-modellen van de huidige en potentiele inrichting, een digitale twin van de realiteit boven- en ondergronds, laat clashes zien. Wat kan wel en wat niet? Vervolgens ontwerpen we verschillende straatprofielen waardoor we tot op het laatste moment alle scenario’s in de lucht kunnen houden. Een voorbeeld? De invoering van autoluw in het Wallengebied. Daar is nog geen definitieve uitspraak over. We hebben daarom straatprofielen met en zonder parkeren op straat en ruimte voor hubs. Wat het besluit straks ook is, je hoeft het ontwerp niet opnieuw te bedenken.”
Visualisatie grachtenprofiel
Kanteling
“Integraal ontwerpen betekent anders werken. Ons vak is er nog niet op ingericht. Het ontwerpen van de ondergrond is nieuw. Het is echt een kanteling van de stedenbouw. Integraal ontwerpen betekent ook integraal aanbesteden waardoor je soms langer moet wachten. Niet nu de straat openmaken voor aardgasvrij en een paar maanden later voor het plaatsen van laadpalen om maar iets te noemen. Omdat we al zoveel moeten is de weerstand soms enorm. We hebben al genoeg trammelant aan ons hoofd. Het lukt ons niet meer om boven het bos uit te kijken en dan komt IOOR er nog eens extra bij. Ik snap dat het lastig is want het is ingewikkeld. Er is echt doorzettingskracht nodig. Het gaat niet altijd van een leiendak maar IOOR biedt antwoorden op de problemen waar we tegenaan lopen. Zo kregen ontwerpers en techneuten van ArenAPoort water en bomen niet in het ontwerp. Het paste fysiek niet in de ondergrond. Met de integrale aanpak lukte het wel. Gelukkig zien steeds meer collega’s dat de huidige aanpak niet meer werkt. Projectdirecteur Amstel-stad Ellen Nieuweboer was een van de eersten die de integrale aanpak omarmde. Zij heeft een grote opgave om veel woningen te ontwikkelen in Zuidoost én wil een leefbare stad maken. Het integrale ontwerp loopt van UMC tot Amstel.”
Amstel-stad
Tof
“De ontwikkeling van integraal ontwerpen doen we samen. Intern binnen Amsterdam, met 12 andere Nederlandse steden, vijf ministeries, wetenschappers en kennisinstellingen. Nationaal en internationaal wordt Amsterdam gezien als koploper als het gaat om het concretiseren van duurzaamheid en sturen op innovaties. Dat vind ik echt heel tof omdat duurzaam vaak allemaal hoog over is. Zo zijn we met Binnenlandse Zaken in gesprek om regelgeving voor het leggen van kabels- en leidingen aan te passen om de kabelkoker te kunnen gebruiken. Een ruimtebesparende innovatie en de straat hoeft niet meer open. Via een klep trek je kabels erin of eruit. Belangrijk als je weet dat naast herinrichtingen er 30.000 aanvragen per jaar zijn voor nieuwe opbrekingen. Het worden er alleen maar meer door stijgend datagebruik.”
Rotterdam
“Eerder dit jaar bezocht minister De Jonge Amsterdam om te kijken hoe wij werken voor het programma Mooi Nederland en IOOR heeft de WLA World Landscape Architecture Professional award 2022 gewonnen. Hoewel de accenten elke keer anders zullen liggen, is de basis overal toepasbaar door de modulaire opzet. Dat zie je al binnen Amsterdam. Amstel-stad is een transformatie van werken naar wonen. In het Wallengebied werk je in de bestaande stad met smalle straatjes en grachten die boven- en ondergronds al vrij vol liggen. En waar in Amstel-stad nog vrijwel niemand woont, is dat op de Wallen anders. Misschien nog wel mooier dan de prijs is de wereldwijde belangstelling. Van Milaan tot Tokyo. IOOR is inmiddels vertaald in het Engels en, bijzonder, in het Indonesisch om te gebruiken voor de bouw van het nieuwe Jakarta. De eerste straat in uitvoering is de Korfmakersstraat. Nee, niet in Amsterdam maar in Rotterdam. Ik moest daar wel om gniffelen.”
Aanleg stadsverwarming in Korfmakersstraat
Pleidooi
“Of ik nog wensen heb? Ik wil mijn tanden zetten in een blauwdruk voor onderwaterlandschappen. Die is er niet en er zijn weinig mensen die het kunnen terwijl 35% van het Amsterdamse oppervlakte water is. Ik zou de eindverantwoordelijkheid voor een gezonde stad graag op één plek zien. Daarom wil ik een pleidooi houden voor gemeenschappelijk opdrachtgeverschap. Ook zijn we in gesprek om een soort hulpmotor buitenom te organiseren; een directie overstijgend team dat kan helpen met het toepassen van IOOR. Mijn droom? Concrete toepassingen, groot en klein, waarbij we werken aan een gezonde vitale stad.”