Article

‘Eerlijke waterverdeling vergt ommekeer in beleid en wetenschap’

Wageningen University & Research

Waterschaarste voor velen gaat vaak samen met overvloed voor enkelen. Voor veel overheden en internationale beleidsinstituties is het niet daarbij vanzelfsprekend bij het verdelen van schaarser wordend drink- en irrigatiewater rekening te houden met lokale expertise, gebruiken en belangen van gemeenschappen die in de praktijk vaak het water beheren. Dat werkt een onrechtvaardige verdeling van het water in de hand, stelt prof.dr. Rutgerd Boelens in zijn inaugurele rede als persoonlijk hoogleraar Water governance and social justice aan Wageningen University & Research op 8 juni.

Water voor gebruiksdoeleinden zoals drinkwater en irrigatie wordt steeds schaarser, zowel in hoeveelheid als in kwaliteit, wereldwijd. De waterschaarste bedreigt de voedselvoorziening in veel tropische landen in Latijns-Amerika, Afrika en Azië, maar het treft ook de westerse landen. De lusten en de lasten worden niet gelijk verdeeld. Overheden en ook internationale organisaties herkennen de problematiek veelal, maar hun oplossing is vaak eenzijdig gericht of verergert de situatie alleen maar.

Lokale boerenorganisaties of drinkwatercollectieven beheren veelal zelf de watervoorziening in hun gebied, met aandacht voor lokale en individuele problemen. Het bedienen van alle leden van de gemeenschap en  het intern oplossen van geschillen is daarbij een belangrijke uitdaging. Zulke lokale waterbeheersystemen houden vaak stand tot van bovenaf de waterproblematiek wordt ‘opgelost’. Met uniforme beheersvormen confronteren overheden of internationale organisaties de plaatselijke bevolking met ‘moderne’ en ‘efficiënte’ systemen, om het water vervolgens vaak te herverdelen naar machtige landbouw-, industrie-, of urbane belangengroepen.

Watch this video externally on: YouTube

Centralistisch perspectief

Vanuit de overheid wordt de verdeling van water gezien vanuit een economisch en centralistisch perspectief, met nadruk op technologie en markt. In de praktijk gaat dit systeem vaak gepaard met machtsongelijkheid, corruptie, en de verheerlijking van zogenaamde ‘expertkennis’,  en niet alleen daardoor, met een ongelijke verdeling van water. Veel van het beschikbare water vloeit naar ‘relaties’ en grote productiebedrijven en weinig of ‘wat over is’ naar arme boeren en boerinnen die de meerderheid van de bevolking vormen. “Waterbeleid is vaak gericht op een utopische, radicale verandering van de bestaande waterbeheerculturen. Zonder deze lokale beheersvormen te kennen krijgen ze het stempel van ‘achterlijk’ en ‘verspillend’. De hydro-politieke droomsystemen van overheden en expert-instituties resulteren daarom vaak in nachtmerries voor diegenen die dit uniforme en eenzijdige beleid moeten ondergaan”, stelt prof. Rutgerd Boelens in zijn inaugurele rede ‘Rivers of scarcity – Utopian water regimes and flows against the current’.

Prof. Boelens constateert dat de zienswijze van overheden, ontwikkelingsorganisaties en internationale ondernemingen meestal totaal niet aansluit bij de eigen lokale gebruiken, afspraken en tradities, of daar zelfs tegenin druist. Publiek-private partnerschappen worden veelal opgezet om het waterbeheer te moderniseren, maar de kennis, cultuur en historie van de lokale bevolking en haar beheersorganisaties wordt in het algemeen niet in ogenschouw genomen. Boelens geeft voorbeelden van niet alleen zuidelijke maar evenzeer Europese landen. Boeren zien de kosten van de watervoorziening daarom vaak enorm oplopen, soms met wel honderden procenten, waarbij het vaak onduidelijk wie die gelden ontvangt. Het onderhoud blijft achter, zodat het systeem hapert. Boeren zien hun opbrengsten dalen – het tegenovergestelde resultaat van het beoogde doel. “En de boerengemeenschap verliest haar autoriteit als waterbeheerder en haar autonomie in de besluitvorming,” voegt prof. Boelens toe.

Daarom is comparatief onderzoek nodig van de diversiteit van lokale waterbeheersvormen en hoe die zijn te koppelen aan nieuwe, transdisciplinaire vormen van waterbeheer, waarbij de overheid, boerenorganisaties, kennisinstellingen, en maatschappelijke en internationale organisaties samenwerken, stelt prof. Boelens. “Daarmee wordt niet alleen rekening gehouden met de plaatselijke belangen, maar krijgen beleidsmakers en regeringsfunctionarissen een beter begrip van de lokale waterproblematiek. En dat verschaft boeren en burgers in zowel de zuidelijke als westerse landen een nieuw perspectief.”  

Water resource management

De leerstoel van Rutgerd Boelens is ondergebracht bij de leerstoelgroep Water resource management onder leiding van prof. Petra Hellegers. Rutgerd Boelens is naast persoonlijk hoogleraar in Wageningen ook buitengewoon hoogleraar Political Ecology of Water in Latin America aan de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast vervult hij gasthoogleraarschappen aan de Catholic University of Peru en aan de Central University in Ecuador. 

Naast zijn vele wetenschappelijke boeken en artikelen is Rutgerd Boelens auteur van het boek Aguas Rebeldes (2009), een fotoboek over de strijd om het water en rechtvaardigheid in de Andes, dat hij opdroeg aan de om het leven gebrachte fotograaf en filmer Julio Garcia, waarmee hij jarenlang de lokale waterproblematiek in beeld bracht.

Bron: Eerlijke waterverdeling vergt ommekeer in beleid en wetenschap, 2017. Wageningen University & Research

 

Image credits

Icon image: Pixabay - water

Media

Inauguratie Rutgerd Boelens | Wageningen University & Research