Artificiële Intelligentie (AI) is zonder enige twijfel de meest invloedrijke technologie van dit moment. Van de rechtspraak tot het onderwijs, van de zorg tot het openbaar bestuur, en van ons dagelijks internetgebruik tot de journalistiek: overal in de samenleving spelen algoritmes een steeds grotere rol in ons doen en laten. Die invloed wordt zowel bejubeld als gevreesd. AI kan een positieve invloed hebben op de maatschappij en de economie, maar heeft ook een keerzijde. Zitten er geen vooroordelen ingebakken in algoritmes en data, en wordt er niemand buitengesloten? Kunnen mensen nog wel overzien hoe AI-systemen werken, en verantwoordelijkheid nemen voor beslissingen die ze nemen op basis van AI?
Deze grote impact van AI op mens en maatschappij brengt een bijzondere verantwoordelijkheid met zich mee. Zowel voor de ontwerpers en ontwikkelaars van AI-systemen als voor de toepassers en gebruikers ervan. Hoe kunnen we AI-systemen verantwoord ontwerpen? Hoe kunnen we bepalen of deze systemen verantwoorde data gebruiken? En hoe kunnen we ze op een goede manier maatschappelijk inbedden en gebruiken? Het belang van deze vragen wordt breed herkend en in 2019 was er bijna geen branche, regering, bedrijf dat niet een ethische code had opgesteld. Het jaar 2019 is de boeken al ingegaan als het jaar van de AI-ethiek.
Ook in de internationale verhoudingen is het streven naar ‘verantwoorde AI’ van cruciaal belang. In de mondiale concurrentiestrijd profileert Europa zich immers steeds nadrukkelijker als ‘derde weg’, naast de kapitalistische benadering van ‘Big Tech’ in het Westen en de centralistische benadering van staatscontrole in het Oosten. In deze derde weg staat de mens centraal. Niet alleen commerciële belangen van bedrijven of de behoefte van de staat om de samenleving te kunnen sturen vormen hier de drijvende kracht, maar de ambitie om AI te verbinden met menselijke waarden. Mensgerichte AI als de derde weg, een weg die Oost en West met elkaar verbindt, en AI ten dienste van de gehele mensheid wil stellen.
Nederland heeft de potentie om een kernspeler te zijn in deze derde weg. Het wetenschappelijk onderzoek op AI-gebied is van hoog niveau en Nederland kent veel succesvolle AI-gerelateerde bedrijven. Het poldermodel van de Nederlandse economie vormt bovendien een uitstekende basis om overheid, wetenschap, bedrijfsleven en de samenleving met elkaar te verbinden. Daarnaast heeft het Nederlandse onderzoek op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Innoveren (MVI) en de ethiek van technologie een mondiale toppositie. In de Nederlandse aanpak wordt ethiek sterk verbonden met technologisch ontwerp: ethische reflectie mondt niet alleen uit in mooie beschouwingen maar slaat ook neer in de technologie zelf. Deze pragmatische aanpak biedt een solide basis om niet alleen ethisch te praten over AI, maar om AI ook ethisch vorm te geven. Daarbij gaat het niet alleen om de algoritmes, maar ook om de vraag hoe, waar en door wie ze worden toegepast. Gebeurt dat rechtvaardig, met respect en met solidariteit? Algoritmes worden bovendien altijd getraind met data. Eerlijke algoritmes vergen dan ook representatieve trainingsdata.
Het wordt dan ook tijd om deze unieke kracht van Nederland optimaal te benutten voor mensgerichte Artificiële Intelligentie. Om dat duidelijk te maken laten we hieronder allereerst zien op welke manier AI de samenleving aan het veranderen is en wat daarin de uitdagingen zijn: we zitten in de ‘vierde industriële revolutie’, die tot de ‘vijfde samenleving’ leidt. Wij pleiten vervolgens voor een benadering waarin AI-systemen worden ontwikkeld vanuit een ethisch verantwoord en maatschappelijk zinvol perspectief. Tot slot verbinden we die benadering met de rollen die alle partijen in de ‘quadrupel helix’ kunnen spelen – overheid, bedrijfsleven, wetenschap en de burger – om zodoende een duurzame en verantwoorde basis voor welvaart en welzijn te realiseren
Bron: Mensgerichte Artificiële Intelligentie. 2020. NL AIC