Grip op Warmtenetwerk Zaanstad

Gemeente Zaanstad startte een vooruitstrevend en vernieuwend project
De gemeente Zaanstad richtte in 2018 samen met Duurzame Energienetwerken Noord-Holland Warmtenetwerk Zaanstad B.V. op. Voor Zaanstad is het warmtenet een belangrijke manier om in 2040 klimaatneutraal te zijn. Door woningen van het aardgas af te halen, is veel milieuwinst mogelijk. De gemeenteraad van Zaanstad stelde € 4,25 miljoen beschikbaar voor het oprichten van WNZ.

Het Zaanse warmtenet was een nieuw en vooruitstrevend project. Zaanstad was een van de eerste gemeenten die een open warmtenet ontwikkelde. Op een open warmtenet kunnen in de toekomst verschillende producenten en leveranciers aansluiten. Hierdoor kan concurrentie ontstaan, met als mogelijk gevolg goedkopere warmtetarieven voor bewoners en andere afnemers. Het was ook de bedoeling dat het warmtenet duurzame warmte zou leveren. Voor de eerste vijftien jaar levert de biomassacentrale voor een belangrijk deel deze warmte.

Eigen regels van Zaanstad voor deelnemingen niet helemaal gevolgd
Gemeenten hebben regels voor de oprichting van en sturing van deelnemingen. De regels voor Zaanstad staan in de Zaanse Nota Verbonden Partijen. Deze nota biedt goede handvatten voor de gemeente Zaanstad. Maar we zien dat de gemeente de regels uit de nota niet helemaal benut bij WNZ.

Onvoldoende duidelijk of duurzaamheidsdoelen worden gehaald
Een deelneming mag alleen worden opgericht wanneer het een publiek belang dient. WNZ draagt bij aan de gemeentelijke duurzaamheidsdoelstellingen door woningen en gebouwen van het gas af te halen. Maar dit publieke belang is nu niet goed vastgelegd in de afspraken met en over WNZ. Hierdoor kan de gemeente nu niet goed bepalen of duurzaamheidsdoelen worden bereikt met WNZ en zijn de uitgangspunten van een open, duurzaam en betaalbaar warmtenet te weinig geborgd.

Toezicht kan worden versterkt
WNZ is een onderneming met een Raad van Toezicht (RvT). De RvT moet de bedrijfsvoering in de gaten houden en kan adviezen geven. We zien dat de RvT zich vooral richt op advisering en minder op toezicht. Het college heeft ook een taak om toezicht te houden op WNZ. Het college benut echter niet alle mogelijkheden die het heeft om deze taak uit te voeren.

De gemeente heeft te weinig grip en is te afwachtend
We zien al met al dat de gemeente Zaanstad te weinig grip heeft op WNZ. Dit is zorgelijk omdat WNZ met tegenslagen te maken heeft. Het aantal aansluitingen blijft achter en nieuwe duurzame warmtebronnen zijn er nog niet. Dit zijn risico’s voor WNZ en op dit moment zijn er nog geen oplossingen beschikbaar.

Om WNZ te laten slagen heeft de gemeente een belangrijke rol om te zorgen voor goede voorwaarden. De gemeente kan dit niet alleen en samenwerking met andere partijen is noodzakelijk. We vinden dat de gemeente hier nu nog een (te) afwachtende rol in neemt.

Aanbevelingen van de rekenkamer aan het college
Wij adviseren de gemeente om procedures beter toe te passen en op sommige punten aan te passen. Verder vinden we het belangrijk dat de gemeente haar regierol bij de energietransitie verstevigt. Daarbij moet wel worden gekeken of er voldoende ambtenaren zijn om die rol te vervullen.

Reactie college
Het college vindt dat de aanbevelingen kunnen helpen bij de stappen die de gemeente wil zetten in de warmtetransitie. Het college is niet duidelijk over welke stappen er dan zullen worden gezet. Ook wil het college bekijken hoe de aanbevelingen voor de andere Zaanse deelnemingen gebruikt kunnen worden. Het college komt in het eerste kwartaal van 2024 met een plan van aanpak. Het college uit ook enkele punten van kritiek en plaatst enkele opmerkingen bij het rapport. Daar gaan we in ons nawoord op in.

Meer informatie: Grip op Warmtenetwerk Zaanstad - Rekenkamer Amsterdam-Zaanstad